1) Jaqsylap tyńdasańyz, bul jerde suraq «DHR men LHR-di moıyndaısyzdar ma?» degen joq.
Kremldiń túsiniginshe «Ýkraınada ótip jatqan arnaıy áskerı operasıaǵa», al, barlyq álem men bizdiń túsinigimizshe, pýtındik, fashısik Reseıdiń basyp alýshylyq soǵysyna kózqarasyńyz qandaı?" - dedi.
Dıplomat retinde ol suraqtan taıqyp (ıaǵnı, qoldamaıdy) baryp:
"BUU jarǵysy ol - halyqaralyq qatynastarda basty qujat, ár ulttyń ózin bıleý quqy bar, eger solaı bola berse álemde 500 nemese 600-den astam memleket paıda bolyp, haos bastalar edi" –dedi.
Meńzegeni - ondaı jaǵdaıda Reseıdiń ishindegi avtonomıaly ulttar da jeke memleket bolýǵa quqyly.
Halyqaralyq quqyqty belinen basyp Ýkraınanyń biraz jerin «táýelsiz elder» dep Reseıdiń moıyndaǵany sıaqty AQSH pen Batys elderi de Reseı ishindegi Tatar, Bashqurttardan bastap 20-dan astam eldi táýelsiz elder dep moıyndasa ne bolady. Ashyq soǵys.
Ýkraınadaǵy soǵys ta dál osyndaı moıyndaýlardyń sebebinen bolyp jatyr. Ár eldiń jeriniń tutastyǵy basty másele ekenin de aıtty.
2) Osy arada qysqasha túsinikteme. Osy ýaqytqa deıin Qazaqstan SİM Muhtar Tileýberdi de DHR men LHR sıaqty separatıstik aımaqtary moıyndamaımyz degen. Bul bir sensasıa emes.
Qazaqstan 2008 jyly Ońtústik Osetıa men Abhazıany da moıyndaǵan joq. Kosovony da, Soltústik Kıprdi de moıyndamaıdy. Halyqaralyq quqyqqa qaıshy.
Másele mynada. Erteń sol DHR men LHR-de referendým ótip, «biz Reseıge qosylamyz» deıdi. Sol kezde Qyrym sıaqty «bul sol jerdegi turǵyndardyń óz qalaýlary» dep otyra beremiz be?
2014 jyly Qyrymda solaı boldy. Sosyn biz «bolǵan is boldy» dedik. Esi durys elder sol 2 el men Ońtústik Osetıa, Abhazıany moıyndamaıdy. Ol jerde de-fakto Reseı tur. Onyń ústine sol elderdiń barlyǵy Reseıge qosylamyn dep referendýmǵa barǵaly jatyr.
Álemde tek biz ǵana emes, 193 eldiń bári osy 2 eldi tanymaıdy.
3) Petorbor forýmyndaǵy basty sóz LHR men DHR emes, reseılik joǵary shendiler men depýtattardyń, óner adamdarynyń Qazaqstanǵa baılanysty jıi-jıi jasaıtyn jaǵymsyz málimdemeleriniń sońynda Reseıdiń ózi kóp nárse joǵaltady dep eskertkeninde.
Túsingen adamǵa osy eskertýi óte durys boldy. Al Qazaqstannyń Reseı yqpalynda ázirge qala beretini onsyz da túsinikti. Sonymen qatar kóptegen qazaqstandyq BAQ "nesin aıtasyń DHR men LHR-di" aıtty dep halyqaralyq quqyq jaǵynan onsyz da solaı bolatyn jaǵdaıdy jazyp jatyr.
4) Al Toqaevtyń sol forýmǵa barǵanynyń ózi Reseıdi resmı bolmasa da qoldap turǵanyn kórsetedi. Bizden basqa eldiń basshylary barmaǵan sıaqty. Amal joq jaǵdaı solaı. 7,5 myń shaqyrym shekara bar.
Onyń ústine Qazaqstanda 15 paıyzdan joǵary orys, Qazaqstanda turyp jatqanyn mindetsinetin túrli-túrli dıaspora ókilderi, odan qala berdi orys mektebin ashpasań Pýtınge aıtamyn deıtin ózimizdiń qaraorystar turady.
Reseıge qarsy kelseń Soltústik óńiriń «otqa» oranady. AQSH pen Batys bolsa Reseıdiń qaı tusynda bolsa da ot shyǵa bersin, sosyn uzaq jandyratyn bolamyz dep qolyn ysqylap kútip otyrǵany taǵy belgili.
5) Toqaevtyń bul málimdemelerine Pýtınniń óti jarylyp ketpeıdi. Sebebi Reseıge aldaǵy ýaqytta sumdyq kúnder taıap keledi. Pýtın ony jaqsy túsinip otyr.
2022 jyldyń 29-30 maýsym kúnderi Madrıdte NATO samıti bolady. Basty jańalyq Ýkraına tóńiregi men NATO-ǵa múshe bolamyn dep bara jatqan Shvesıa men Fınlándıa emes.
Basty Jańalyq NATO-ǵa seriktes retinde Japonıa, Ońtústik Koreıa, Avstralıa, Jańa Zelandıa, Indonezıa, Vetnam sıaqty elderdiń ókilderi bara jatyr. AQSH pen Batys elderiniń maqsaty – bir ýaqytta Reseı men Qytaıdy álsiretý. Reseıdiń kez-kelgen jerinen problema shyǵarý.
Mysaly Japonıaǵa tıesili 4 aral bar.
«Seriktes» retinde shaqyrylǵan elderdiń barlyǵy Qytaıdyń kórshileri. Qytaı baryp turaqtandy, ózine qaratty degen Pákistan, Shrı Lanka sıaqty elderdiń barlyǵynda AQSH bılikti aýystyryp úlgerdi. Qytaıdyń «Ýkraınasy» Taıvan tóńireginde oıyndar júrip jatyr.
Nurat İLIAS
https://dalanews.kz/bas-takyryp/78499-peterbor-forumy-toqaev-ormanday-orys
