Qazaqstandaǵy orys tiliniń quqyǵy tabanǵa taptalyp jatqany kúızeltedi. Memlekettik tildiń múddesin qorǵaý maqsatynda qurylǵan táýelsiz uıymdardy “besiginde tunshyqtyrý” kerek. “Til maıdany” sekildi qozǵalystar eki eldiń arasyndaǵy qyl etpes tatýlyqqa syzat túsiredi, olardyń jolyn kesken abzal.
Ultshyldyqty qozdyrýdyń artynda Batys pen AQSH-tyń sýmaqaı saıasaty jatýy ábden múmkin. Odaqtas elderdiń arasynda tildik faktorǵa qatysty daý-damaı týyndamaýy tıis.
Qazaqstandaǵy memlekettik tilge murnyn shúıire qaraıtyn mekemelerdi aralap, qazaq tilinde qyzmet kórsetýdi talap etetin tildik patrúlderdiń paıda bolýy Kremlge maza bermeı otyr.
Elimizdiń Syrtqy ister mınıstri Muhtar Tileýberdige qońyraý shalǵan Reseı SİM-niń basshysy Sergeı Lavrov ilkidegi máselelerdi sóz etip, eldegi orys tiliniń jaǵdaıyna asa qatty alańdaıtynyn aıtypty.
Budan bólek Tileýberdi men Lavrov Aýǵanstandaǵy ahýaldy talqylap, onyń Orta Azıaǵa qanshalyqty qater tóndiretinin tarazyǵa tartqan.
Reseı SİM basshysy Máskeýdiń aımaqtyń qaýipsizdigine jaýapty ekenin, Reseı turǵanda tálipterdiń Orta Azıaǵa mańaılaı almasyn tilge tıek etken.
“AQSH pen NATO jasaqtary Aýǵanstandy tálipterge tabystap, osy eldegi mısıasyn aıaqtaýy Orta Azıaǵa áser etpeı qoımaıdy. Shekara mańyndaǵy qaraýyldy kúsheıtý kerek, bul qyraǵylyqty qajet etedi. Osy oraıda ODKB-nyń mańyzy arta túsedi. Tálipterge qatysty sheshim shyǵarǵanda odaqtas elderdiń pikirin eskergen jón”, – degen eken Lavrov.
Reseı SİM basshysy “Talıbannyń” yryqqa baǵynatynyn, kelissóz júrgizýge yjdaǵatty ekenin atap ótip, osy taraptaǵy Reseı saıasatynyń durystyǵyn dáleldeýge tyrysypty.
Tálipter ıkemge kónse, aýǵan jerindegi yqylym zamannan beri jalǵasyp kele jatqan daý-damaıǵa núkte qoıatyn múmkindik bar. Máskeý aımaqtaǵy túrli saıası toptardy dóńgelek ústelge shaqyryp, dıalog ornatpaq.
Eki eldiń syrtqy saıasatyna jaýapty tulǵalar, budan bólek odaqtas elderdiń keńistigindegi adam quqyǵy, sóz bostandyǵy sekildi máselelerdi de talqyǵa salǵan.
Áıtse de Lavrovtyń qazaqstandyq áriptesine qońyraý shalýynyń negizgi sebebi – ilgeridegi jaıtpen baılanysty bolsa kerek.
Qazaqstanda “Til maıdany” sekildi qozǵalystyń qurylýy “orys álemine” qaýip tóndiretin faktor.
Tileýberdimen tildesken Lavrov osy oraıda turmystyq ultshyldyqty ýshyqtyrmaý kerektigin aıtypty. Orys bolsyn, qazaq bolsyn odaqtas elderdiń arasynda tilge baılanysty alalaýǵa jol bermeý qajet.
“Árbirden soń bul adam quqyǵynyń aıaqqa taptalǵanynyń belgisi”, – deıdi Reseı SİM basshysy.
Sóı degen Lavrov atalǵan máseleni nazarynda ustaıtynyn, osy másele boıynsha Tileýberdimen hat-habar almasyp turatynyn málimdegen eken.
Qazaqstannyń Syrtqy mınıstri áriptesiniń usynysyn qabyl alyp, osy taraptaǵy jumysty birlese júrgizýge nıetti ekenin jetkizgen.
…
Tileýberdimen tildesken Lavrov ile-shala Qyrǵyzstannyń Syrtqy ister mınıstri Rýslan Qazaqbaevqa qońyraý soǵady. Qazaqbaevpen aradaǵy dıalog qatqyldaý órbıdi...
Osynyń aldynda álemjelide klıenttiń kasadaǵy qyzmetkerdi urǵan vıdeosy taraǵan.
Oqıǵa 2 tamyzda Bishkektegi saýda jáne oıyn-saýyq ortalyqtarynyń birinde bolǵan. Belgili bolǵandaı, klıent oıynhana qyzmetkerleriniń birine tıisken.
“Ol sórege jaqyndap, kasır qyzǵa júgingen kezde, ol oǵan orys tilinde qyzmet kórsetken. Ol onymen tek qyrǵyz tilinde sóılesýdi agressıvti túrde talap etti”, – degen bolatyn oıynhana basshylyǵy.
Buǵan Reseıdiń Qyrǵyzstandaǵy dıpókildigi birden ún qatyp, qyzǵa qol jumsaǵan azamattyń áreketin aıyptaǵan.
Kremldiń propaganda quraldary Qyrǵyzstandaǵy orys tiliniń resmı mártebege ıe ekenin eske salyp, Orta Azıa elderinde orys tilimen baılanysty konflıktilerdiń tym-tym jıilep ketkenin jarysa jazǵan.
Bishkektegi Reseı elshiligi klıentpen oryssha sóılegen qyzǵa arasha túsip, osynaý oqıǵaǵa qatysty derbes tergeý júrgizbek.
“Biz buzaqynyń sazaıyn beremiz. Qyrǵyzstandaǵy ultshyldyq pen orystildi aýdıtorıaǵa baǵyttalǵan agresıa eldegi turaqtylyq pen tatýlyqqa syna qaǵady”, – degen elshilik ókilderi...
Osyǵan nazar aýdarǵan Lavrov Qazaqbaevqa Qyrǵyzstanda orystildi aýdıtorıaǵa qysym jasalyp jatqanyn qynjyla habarlaǵan. Eldiń jańa prezıdenti Japarovtyń ultshyldarǵa keńshilik jasaýy, keshirilmeıtin qatelik.
Qyrǵyz jerindegi orys tiliniń keńistigi tarylyp jatqany, Pýtınniń aımaqqa qatysty uzaqmerzimdi strategıasyna kedergi keltiredi.
Sóı degen Reseı SİM basshysy qyrǵyz bıligine eldegi orystildi aýdıtorıanyń ashýyna tımeýdi eskertken eken.
“Ultshyldyqty qozdyryp otyrǵandar qýdalaýǵa ushyrasyn. Eldegi orys tiliniń órisin keńeıte túsińizder”, – dep buıyra sóılepti Lavrov.
…
Aıta ketelik, buǵan deıin Kreml Qazaqstandaǵy “Til maıdany” qozǵalysynyń belsendisi Qýat Ahmetovke shúıligip, oǵan Reseıge kirýge 50 jylǵa tyıym salǵan.
"Qazaqstan Respýblıkasynyń azamaty Qýat Ahmetov pen Ázirbaıjan Respýblıkasynyń azamaty Isfandıar Vagabzadeni Reseı Federasıasyna 50 jyl merzimge deıin kirgizbeý týraly sheshim qabyldandy, olar Internet jelisinde ultaralyq alaýyzdyqty týdyratyn jarıa málimdemelerge jol berdi", – delingen Reseı İshki ister mınıstrliginiń habarlamasynda.
YouTube jelisinde «Til Maydani onlaın partıasy» degen atpen ashylǵan jobanyń qazir 20 myńǵa jýyq jazylýshysy bar.
Arnada jarıalanatyn rolıkterde Qýat Ahmetov pen onyń pikirlesteri ártúrli qoǵamdyq tamaqtaný oryndaryna, dárihanalarǵa, dúkenderge jáne memlekettik mekemelerge baryp, qazaq tiliniń qoldanysyn tekseredi.
Osyǵan baılanysty pikir bildirgen Aqorda ıdeology Dáýren Abaev til janashyrlaryn “úńgirdegi adamdarǵa” teńegen.
Qazaqtildi aýdıtorıa Abaevty Reseıge jyǵyp bergeni úshin aıyptap, elden keshirim suraýyn talap etken.
Saıasattanýshy Muhtar Seńgirbaıdyń aıtýynsha, azamattar konstıtýsıanyń oryndalýyn baqylaý maqsatynda óz betimen bastama kóterip, memlekettik tildiń mártebesin saýatty túrde qorǵap júr. Qazaq tilinde sóıleıtinderdiń quqyqtaryn qorǵaýǵa atsalysyp júr.
“Abaev myrza muny “úńgir ultshyldyǵy” dep ashyq aıtty. Ańdamaı sóılegen joq, kádimgi arnaıy habarda shegelep turyp aıtty. Endi myń jerden maqtasa da, jaqtasa da, propaganda mashınasyn qossa da esh paıda joq. Memlekettiń tilge qatysty saıasaty osy degen sóz”, – deıdi ol.
Al Toqaevtyń kómekshisi Erlan Qarın Abaevty aqtap pikir bildirgen.
“Bizdegi ultshyldyq memleketshildikpen astasyp jatýy qajet. Qoǵamdyq is-áreketimizdiń ólshemi memleketshildik bolýǵa tıis. Ultyn súıgen adam, eń aldymen, memleketiniń bolashaǵyn oılaýy jáne soǵan qyzmet etýi kerek. Biz qoǵamdyq dıskýssıada jalań urannan tereń ári baıypty dıalogqa kóshýimiz kerek”, – degen bolatyn Erlan Qarın.
Al depýtat Qazybek Isa atyshýly Jırınovskııdi 100 jyl elge kirgizbeý kerek deıdi. Onyń pikirinshe Kremldiń qazaqtyń til kúreskerine úkim shyǵaratyn quqy joq.
"Olardyń Táýelsiz Qazaq eliniń ishki isinde ne sharýasy bar? Qazaq tilin talap etken qazaq kúreskerine osyndaı qısynsyz úkim shyǵarýdy bizdiń bıligimiz Qazaq eliniń Táýelsizdigine qarsy otyz jyl boıy ottap kele jatqan Jırınovskıı, Lımonov, Nıkonov, Solovevterge nege qoldanbaǵan?!
Qaıta bizdiń keıbir memlekettik tilin bilmeıtin medıamagnattar men shekesi tar sheneýnikterdiń Jırınovskıı men Solovevterdi arnaıy shaqyryp, alaqandaryna salyp kútip alyp júrgeni qandaı jıirkenishti qorlyq edi!", – deıdi halyq qalaýlysy.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
