Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń Úkimettiń keńeıtilgen otyrysyndaǵy messedjderi qazirgi Qazaqstandaǵy jaǵdaıdyń rıtorıkalyq dılemda turǵanyn kórsetedi.
Osy sózderdi túsindirý úshin taǵy da kóp sóz jazý qajet. Iaǵnı, qazirgi tilmen aıtqanda "taǵy da birdeńe deý" asa qajet bolyp tur.
Osy Úkimet otyrysyna deıin, "DALA ınsaıd" eski Qazaqstan dáýirinde avtojol qurylysynda sýbpodrád alyp jumys istep kórgen azamatpen, aýyl sharýashylyǵymen aınalysyp, sýbsıdıadan kóńili qalǵan azamatpen, dárigerlik jumysyn tastap, doner jasaýǵa bet burǵan zamandaspen "asúıdegi" uzaq fılosofıalyq keshtiń bylaısha aıtqanda moderatory bolyp kórgen edi.
Odan birneshe tezıster alýǵa bolady:
1. "Otbasyǵa" jaqyn yqpaldy toptar sıstemadan ketip qalǵan.
Biraq ár salada sol sıstema qalyp otyr, sebebi balama - ıaǵnı, basqa sıstema joq. Qalyp qalǵan adamdar sol eski sıstemany jalǵastyrady, olar odan basqa eshteńeni bilmeıdi.
2. Adamdar (sol eski sıstemadan áıteýir tabys taýyp, otbasyn asyrap otyrǵandar) ózgeristen qorqady eken. Olar jemqorlyq órshise de, ádiletsizdik bolyp jatqanyn kórip tursa da, eń aldymen turaqtylyqty qalaıdy. Iaǵnı, bireýge aıyna 100 myń teńge para (ne ár tenderden 10-15% otkat) berip otyrsa da, onyń ádiletsiz ekenin bilse de, áıteýir sol jolǵa qoıylǵan, az-maz tabys alyp otyrǵan tirligin jalǵastyra bergisi keledi. Sebebi ıpotekalary bar, balalaryn oqytyp jatyr. Olar ózgeris bolsa, osy tabysynan da aırylamyn dep qorqady.
Osydan-aq Prezıdenttiń aldynda óte kúrdeli mısıa turǵanyn baıqaımyz. Eski sıstemany tolyqtaı alyp tastap, jańa sıstema jasaý kerek. Ol úshin tipti sheneýikter emes, orta taptyń, ıaǵnı ekonomıkanyń ár sektorynda eńbek etip, ózin-ózi tender, zakazdarmen asyrap júrgen, shaǵyn bıznes ustap otyrǵan adamdardyń úreıin seıiltip, psıhologıasyn ózgertý qajet. Bul óte qıyn, jáne 1-2 jylda bite qoımaıtyn dúnıe.
Nazarbaev óz sıstemasyn qalaı qurdy? Onyń basty ıdeologıasy: "sender saıasatqa aralaspańdar, meni qoldańdar. Al men senderge ómir súrýge jeterlik turaqty tabys berip otyramyn" degen turǵyda boldy.
Adamdar oǵan kelisti. Biraq sıstemadaǵy aqsha aǵynyn birinshi prezıdentke jaqyn toptar tolyq óz qolyna alyp alǵandyqtan, adamdar ádiletsizdikke shydamady. Nazarbaev sıstemasy osylaısha syr berdi.
Qazirgi prezıdent sıstemasy "ádilettilik faktoryn" birinshi orynǵa qoıyp otyr. Bul qýantarlyq fakt.
Biraq bizde "ádilettilik nemese turaqtylyq" dep tarazyǵa salatyn bolsa, turaqtylyqty tańdaıtyn adamdar az emes. Osy 30 jyldyń ishinde turaqty tabys garantıasy berilse, ádiletsiz Qazaqstanda da ómir súrýge kelisken adamdardyń úlken shoǵyry paıda boldy. Olar kópshilikti qurap otyr.
Jańa sıstemany adamdar qabyldaý úshin ádilettilik faktorymen qosa, turaqtylyq garantıasyn da berý kerek. Iaǵnı Prezıdent "azamattar, sender qazir taýyp otyrǵan 500-600 myń teńgelerińnen aırylyp qalmaısyńdar, kerisinshe ádilettilik ornaǵanda osy tabystaryń artady" degen sıgnal bergen jaǵdaıda, "Jańa Qazaqstandy" qurýǵa degen motıvasıa eseleı artatyn sıaqty.
Eń basty tragedıa - ıdeıa joq. Eski sıstema bárimizdi jańa ıdeıa aıtpaýǵa, tipti ol týraly oılanbaýǵa, bas shulǵyp oryndaı berýge, kez-kelgen qaǵazdy 10-15 mekemeden "soglasovanıe" jasap alýǵa, jaýapkershilikten qashýǵa úıretip tastaǵan. Bárimizdi "Nazarbaev sıstemasynyń zombıleri" dep aıtýǵa bolady.
Endi osy zombıge "Jańa Qazaqstan qur", jańa ıdeıa aıt degende, onyń basyndaǵy prosesory "zavısat" etip, ne isterin bilmeı abdyrap otyr.
Prezıdent pen Úkimet arasyndaǵy kartına osy. Úkimet músheleriniń (mınıstrler, ákimder, barlyq atqarýshy apparat) prosesorlary qatyp qaldy. Sebebi olardyń vındoýstary eski.
Bir ıdeıa bar: Jańa Qazaqstanǵa Premer-mınıstr, mınıstrler, oblys pen qala ákimderi laýazymyna 4 jyldyq kontraktpen Germanıa, Japonıa, Brıtanıanyń myqty menejerlerin alý kerek.
Bizge speskontraktpen osyndaı 40 menejer jetedi. 4 jyldan keıin olar eline qaıtady. Al biz shynymen de "Jańa Qazaqstanda" ómir súretin bolamyz.
https://dalanews.kz/del-qazir/79380-olimpbet-baygeden-qazaqstan-chempionaty-zhuld
