Oǵan dálel 2016 jyly Semeı qalasy ákimi óziniń № 84 úkimimen «Semeı qalasy gerbine» arnaıy baıqaý uıymdastyrdy, oǵan dızaıner men de qatysyp baǵymdy synadym.
Baıqaýdyń ádil qazylary aldynda súrinbeı óttim de, biraq munyń bári de ákimdik tarapynan kóz boıaý ǵana eken.
Ákim óziniń №84 ókimimen zańdy túrde uıymdastyrǵan baıqaýyn aıaq astynan «zańsyz» dep taýyp №72 ókimi arqyly kúshin joıdy, «eger zańsyz bolsa aldymen zańdylyǵyn anyqtap almaı turyp nege uıymdastyrǵan?» degen suraq áli kúnge maza berer emes.
Baıqaýdy ne úshin uıymdastyryp endi nege óz kúshin joıǵanynyń sebebin áli kúnge ózderi de naqty aıtyp bere almaı otyr, «sasqan úırek artymen júzedi» degendeı, birese qala jasyna baılanysty dese, taǵy birde zańmen rettelmegenin kóldeneń tartýda.
Qalalyq máslıhat hatshysy B. Aqjalov: «qalalyq máslıhatqa ondaı quqyq berilmegen» dep jaýap berdi. Bul ústirt jaýap ártúrli oılarǵa jeteleıdi, oǵan sebep, basqa oblys qalalardyń basym kópshiliginde máslıhat sheshimimen qabyldanǵanyn da eskerýimiz qajet sıaqty. Bir elde turyp jatqan soń barlyq oblys, qalalarǵa zań ortaq qoı, álde olaı emes pe?!...
Gerb degennen shyǵady, osy ýaqytqa deıin qalamyzda «resmı emes» degen jeleýmen patshalyq Reseıdiń otarlaý gerbi qoldanystan túspeı kele jatqany da jasyryn emes.
Árıne, neshe jyl kúrestiń nátıjesinde aq patshanyń gerbteri ákimshilikke qarasty qala aıaldamalarynan alynyp tastalǵanymen kóktemgi sańyraýqulaqtaı jekemenshik aýmaqtarynan qylań bere bastady. Qazirgi ýaqytta aeroport baǵyty, «Tumar» meıramhanasynan kórinis tabýda.
Al Semeı qonaq úıi patshalyq Reseıdiń otarlaý gerbin Astana arqyly zańdy túrde bekitkizip te alǵan eken. Jergilikti atqarýshy bıliktiń beretin jaýaby «olar jeke menshik, sondyqtan bizdiń aralasýǵa qaqymyz joq», sonda olar ákimdikke, tipti Rýhanı jańǵyrýǵa bet alǵan elimizdiń ishki saıasatyna baǵynbaıtyn qaıdan shyqqan «jekemenshikter».
Jeke menshik bıznes bolǵan soń onyń da óz erejesi bar, ósý kerek degendeı, biraq sol damýdyń patshalyq zamannyń otarlaý gerbin qalanyń ortalyǵynda jarnamalap iske asýy qalaı, bul elimizdiń saıasatyna qarama-qaıshylyq qoı. Al «Rýhanı jańǵyrý» men «Uly dalanyń jeti qyry» óz bastaýyn alǵan Astana tórindegi quzyrly orynnyń patshalyq otarlaý tańbasynan «plagıat» jasap quralǵan «saýda belgisi» etip (1851- 1878j.j) ony «Semeı» qonaq úıine zańdastyryp berýi múlde aqylǵa sımaıdy.
Mysaly, Reseı memleketiniń geraldıka erejesinde gerb eshqashanda saýda belgisi bola almaıtyny aıtylady. Semıpalatınsk oblysyna bekitilip berilgen patshalyq bolsa da gerb degen staýsqa ıe, sondyqtan ortalyq kóshede emes, qala tarıhynyń bir paraqshasy bolyp ólketaný murajaıy sóresinen oryn alýy tıis!
Al ony qonaqúıge zańdy túrde «saýda belgisi» etip bekitip berýge Astananyń quzyrly oryndarynyń qandaı qaqy bar?
Elbasymyz N. Nazarbaev 2016 jyly óz sózinde: «biz patshalyq Reseı zamanynda kolonıa boldyq» dedi. Jáne bıyl 2018 jyly 18 qarashada Túrkıaǵa barǵan saparynda taǵy qaıtalap: «Biz qazaq halqy Reseı patshalyǵynyń kolonıasy boldyq, sońǵy hanymyz Kenesary da 1861 jyly sol júıeniń qurbany boldy» degen edi ǵoı. Al elimiz erkindik alǵaly shırek ǵasyrdan asyp ketse de Semeı qalasynyń keıbir azamattary bárin tarıhqqa siltep «quldyq qamytyn» sheshkisi kelmeıtindeı áser qaldyrýda? Eger qalamyzda otarlaý tańbasy ashyq túrde osylaı nasıhattalatyn bolsa onda nesine táýelsizdik aldyq dep bórkimizdi aspanǵa atyp júrmiz.
Al Táýelsizdikti sıpattaıtyn qalanyń zamanaýı gerbin qabyldaýǵa kelgende Semeı qalasy ákimi nelikten aıaq astynan «Semeı qalasynyń gerbi bolýyna zań ruqsat etpeıdi» degen ashyq málimdemesin jasady.
Qala ákimdigi men máslıhaty qala gerbin qabyldaýǵa nemese oǵan úrke qaraıtyn bolsa, onda Prezıdenttiń joǵarydaǵy eki málimdemesinen soń patshalyq Reseıdiń «otarlaý gerbinen» shoshynýy tıis edi ǵoı. Neni jarnamalap júrmiz, bodan bolǵanymyzdy ma? Onda nege №84 baıqaýǵa ókim shyǵardy? Jáne bul málimdemesi osy ýaqytqa deıin arnaıy máslıhattar sheshimimen qabyldanǵan basqa óńirlerdegi oblys pen qalalalardaǵy qoldanystaǵy gerbterine kúmán keltirgenmen de birdeı.
Múlde túsiniksiz...
Mádenıet mınıstrligine aımaqtardaǵy oblys, qala gerbterin muqıat zerttep onyń qoǵamdaǵy alar ornyn, onyń mańyzyn túsindiretin arnaıy sheshim qabyldaǵanyn qalar edik.
Áıtpese, qazirgi mınıstrlikte qalyptasqan jaǵdaı typ- tynysh «sen tımeseń, men tımen badyraq kóz» degen marǵaý tirlikke uqsaıtyndaı. Mınıstirlikte 2015 jyly geraldıkalyq basqarmasy qurylǵan ýaqyttan beri oblys, qalalardyń geraldıka máselesin júıeli túsirip retteıtin naqty qadam jasalmaǵan eken. Biz, óńirlerdegi Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattary mádenıet mınıstrliginiń geraldıka salasynyń mamandaryna osy máseleni memlekettik deńgeıde retteıtin ýaqyt áldeqashan keldi dep esepteımiz. Damyǵan elderdiń barlyǵynda da kórshi Reseı memleketinde de geraldıka salasyna erekshe mán berilip áldeqashan durys jolǵa qoıylǵan.
Qazaqstandaǵy basqa oblys, qalalarynda jergilikti máslıhat sheshimimen qabyldanǵan óz gerbteri bar.
Ondaı quzyret tek Astana men Almatyǵa ǵana berilgen dep jaýap bergen SHQO-nyń da qoldanysta óz gerbi bolsa, Óskemen qalasynda da jergilikti máslıhatpen resmı túrde qabyldanǵan Óskemen qalasynyń gerbi bar.
Olaı bolsa, SHQO-nyń ishki saıasat basqarmasy jaýabyna súıensek gerb bolý quqyǵy Almaty men Astanaǵa ǵana berilgenin jaqsy bilip otyryp, onda ózderi sanaly túrde zań buzýshylyqqa jol bergen bolyp shyqty ǵoı!?...
Qansha jerden ter tógip izdengenimmen Astana men Almaty qalalarynan basqa oblys, qalalarda gerb bolýy zańǵa qaıshy degen zań taba almadym, naqty bolý kerek ekeni de aıtylmaǵan, biraq bolmaýy kerek degen de bir aýyz sóz joq. Semeı qalasy ákimdigi zań shyǵarýshy organǵa aınalǵany ma?
Men rámizderge jaýapty mádenıet mınıstrligine qalada gerb bolýy qanshalyqty zańdy degen suraq ta qoıdym. Alǵan jaýabym: «ár óńirdiń ózindik sımvoldary bolýy zańǵa qaıshy emes» degen jaýap. Tipti qala sımvoly tárbıelik, týǵan ólkege degen otansúıgishtikke baýlıtyn maqtanysh sezimin oıatatyn mańyzy erekshe ekeni de aıtylǵan.
Mysaly, Óskemen qalasy qala gerbin qabyldaǵanda jergilikti ózin-ózi basqarý zańyna súıene otyryp ózderine qala erejesin jazyp soǵan qala rámizderin qabyldaý týraly jeke tarmaqshasyn engizip qabyldaǵany týraly jaýap berdi. Eger aımaqtaǵy qala gerbin qabyldaý úkimet tarapynan rettelmese demek, jergilikti bıliktiń quzyretine jatatynyn ańǵarý qıyn emes. Qalada bir túp aǵash otyrǵyzylsa nemese asyraǵan ıtińizdi qydyrtatyn jerdi de máslıhat anyqtamaýshy ma edi, álde ol da Astananyń sheneýnikteriniń ruqsatymen jasala ma?. Eger mundaı sheshim qabyldaýǵa jergilikti atqarýshy bıliktiń júregi daýalamasa onda úkimet sheshsin. Túsindirip óteıin, qala gerbi ol - qala ishilik másele, qala ishinde ótetin nemese qala atynan kórsetiletin is-sharalarǵa qoldanysqa arnalǵan. Resmı emes qala ishinde ótetin baıqaýlarǵa, mádenı is-sharalarda(festıválder, forýmdar) dıplom, gramotalarda qoldanylady.
Al arnaıy resmı sharalarda memlekettik eltańba qoldanylady.
Semeı qalasy ákimdigine Táýelsiz Qazaqstan qalasynyń zamanaýı qala gerbin qabyldaýǵa batyl qadam jasaýyn qalar edik. Ózi basqaryp otyrǵan qalasyna gerb qabyldaǵan úshin isti bolǵan bir ákimdi estimeppiz, eger zańǵa qaıshy bolsa jaýapqa tartylǵan ákimder týraly endigi estisek kerek edi ǵoı.
Sóz sońynda Rýhanı jańǵyrýdan úzindi keltire ketsem deımin: «Ájeptáýir jańǵyrǵan qoǵamnyń óziniń tamyry tarıhynyń tereńinen bastaý alatyn rýhanı kody bolady.»
Demek, tarıhı óz kodymyzdy aıqyndaıtyn kez keldi, ol ýaqyt kelgeli jıyrma jeti jyl boldy.
Sonymen, patshalyq Reseı kezeńinde de, keńestik dáýirde de qabyldanǵan Semeı qalasynyń gerbin qabyldaýǵa elimiz Táýelsizdik alǵanda nege sarańdyq tanytýdamyz, munyń sebebi nede?...
Óz oıymdy qalamyzdyń ısi qazaqqa áıgili esimderimen bastaǵan edim, sóz sońynda solardyń zańdy jalǵasyndaı taǵy bir tulǵamyzdyń sózimen aıaqtasam deımin.
Semeı qalasynan shyqqan Muhtar Omarhanulynyń: «El bolamyn deseń- besigińdi túze» degen qanatty sózi bar, ózgereıik, ózgerteıik, rýhanı jańǵyraıyq aǵaıyn! Rýhanı jańǵyrý ol – otarsyzdandyrýdyń bastaýy bolmaq!
Erlan SHAIaHMETULY,
Semeı qalasy, 2018 jyl.
2016 jyly 24- qyrúıekte Semeı qalasynyń ákimi E. Salımovtyń №84 ókimimen uıymdastyrylǵan baıqaýda jeńip shyqqan
Semeı qalasyna arnalǵan gerbim.
https://www.youtube.com/watch?v=bzN7DC0GnYg&fbclid=IwAR36g_ljFwGC1Zau0q6BGzsBfo2XUWDpBTBVoGdMGrie52TUNKu62dkTJYE
