1994-1997 jyldary Qazaqstan úkimetin basqarǵan Qajygeldın Parlament saılaýy ádiletsiz ótti dep sanaıdy. Onyń paıymdaýynsha bılik áli de bolsa Nazarbaevtyń qolynda, al Toqaev Tuńǵysh prezıdenttiń qolyndaǵy qural ǵana.
1998 jyly Qazaqstandy tastap, Eýropaǵa ketken Qajygeldın sońǵy 20 jyl boıy Londonda turady. Saılaýdy syrttaı baqylaǵan ol osynaý naýqandaǵy kemshilikterdi jipke tizgen eken.
"Búgingi bolyp jatqan jaǵdaı úırenishti, kútilgen jaıt. Almatydaǵy oqıǵalar (mıtıńini meńzep tur, red.) halyqtyń bılikke degen narazylyǵy údep jatqanyn dáleldedi. Bul da jańalyq emes. Eń basty jańalyq, budan bylaı munyń bárine Nazarbaev pen Toqaev birigip jaýap berdi.
Saılaýdaǵy soraqylyqtar Toqaevtyń saıası bıografıasyna óshpesteı bolyp tańbalandy.
Ol (Toqaev, red) osydan 19 aı buryn elge bergen ýádesin sol kúıi oryndaǵan joq. Oryndaı almaı ótetin túri bar, sebebi osy 19 aı boıyna onyń quziretin tus-tustan shektep keldi. Saılaý óterden eki kún buryn Toqaevty taǵy da tejep tastady", – deıdi Qajygeldın.
Onyń pikirinshe halyq Qazaqstannyń tarıhyn óz qolymen jazýy tıis. Qyrǵyzstan, Grýzıa, Ýkraına syndy memleketter erkindik úshin kúrese bildi. Qazaqstan azamattary da bılikti óz qolyna alyp, júıeni ózgertýi tıis. Sebebi joǵaryda otyrǵandardyń birde-biri buǵan qulyqty emes.
"Osydan 19 aı buryn saıası reforma júrgizem dep ant-sý ishken Toqaev sózinen taıqyp ketti. "Eldiń ýájine qulaq asatyn memleket" qaǵıdasy sóz júzinde qaldy. Dál qazir eldegi ahýal qandaı ekenin bilesiz be? Bilmeseńiz aıtaıyn.
Birnárseni shegelep jatyp, qolyńyz taıyp ketkende aldymen saýsaǵyńyzdy jaraqattaısyz, sol kezde balǵany qabyrǵaǵa siltep qalasyz. Dál qazir Toqaev pen Úkimet Nazarbaevtyń qolyndaǵy balǵanyń rólin atqaryp otyr!
Bılik krızısti eńsere almady. Pandemıany toqtata almady. Halyq qyrylyp jatyr. Sóz bostandyǵy, erkindik degenińiz atymen joq. Toqaevtyń úni estilmeıdi. Ol tasada qaldy. Toqaev atqarýshy bıliktiń basshysy emes, qatardaǵy kóp sheneýniktiń biri bolyp qaldy", – deıdi ol.
Qajygeldın bul jolǵy saılaýǵa Janbolat Mamaıdyń partıasyn ótkizbeı qoıǵan bılik áreketin synǵa aldy. Onyń atap ótkenindeı saılaý eshbir básekesiz, súreńsiz jaǵdaıda ótken. Saıası reforma júrgizýge ýáde bergen Toqaev Mamaıdyń partıasyn tirkeýge júregi daýalamaǵan.
"Osy kúnge deıin prezıdent óziniń kómekshileri men keńesshileri arqyly saıası ózgerister áne-mine bastalardaı eldi elegizitip keldi. Shyntýaıynda kelgende Qazaqstannyń demokratıalyq partıasyn tirkeýge alyp, saılaýǵa qatystyrýǵa dáti barmady. Mamaıdyń partıasy búgingi júıege naǵyz opozısıa edi. Eldegi eshbir partıa búgingi bılikti qulatyp, saıası júıeni aýystyrýdy kózdemeıdi. Ózgeleri klondar...", – deıdi eks-premer.
Qajygeldın Dempartıadan bólek, tirkelmegen "Kóshe" partıasyn da tilge tıek etken eken. Onyń pikirinshe bul uıymnyń sapyna ótken qazaqstandyqtar júıeniń áńgirtaıaǵynan jasqanbaıdy. Táýekelge bel býyp, áreket etýge ázir otyr.
"Mundaı uıymdardy tirkegisi joq bılik eldegi shynaıy opozısıadan úreıi ushady. Jyl ótken saıyn halyqtyń protestik kóńil-kúıi kúsheıip, údep keledi.
Bıliktiń qolymen qurylǵan partıalar saılaýda qansha paıyz daýys jınaryn kúni buryn bilgen. Bul "Aqjol" partıasyna da qatysty. Máselen Perýashev saılaýdyń nátıjesin siz ben bizden buryn estigen. Sondyqtan mundaı málimetke júregi aýyrmaıdy.
Bılik qaı partıaǵa qansha úles bererin áldeqashan jazyp-syzyp qoıǵan. Ámirshil, ákimshil júıeniń buıryǵymen jasalady munyń bári. Kimge qansha beredi, sonsha alady. Bul eshqandaı da demokratıa emes!", – deıdi Qajygeldın.
Onyń paıymdaǵanyndaı bılik osylaı áreket etýge ábden ádettenip alǵan. Halyq kóshege shyǵyp, narazylyq tanytpaǵanda "Nur Otanǵa" 80 paıyzdy telip jiberer edi. Sondyqtan aldymen bılikke jaqyn ınstıtýt arqyly áleýmettik saýalnama júrgizip, eldiń tamyryn basyp kórgen.
"Ekonomıkalyq reformalardy júzege asyra almaǵan, indetke qarsy qaýqar tanyta almaǵan, saıası reforma júrgizýdi erteńge shegere beretin bılik partıasy qaı betimen 70 paıyz aldy? Bul bizdiń qoǵamda bılik pen halyqtyń arasy óte-móte alshaqtap ketkenin ańǵartady. Bılik óz betimen, halyq óz betimen kún keship jatyr.
Áıtse de azdaǵan úmit bar. Jańa býyn saıasatkerler ósip keledi. Olar myna júıemen ymyraǵa kelmeıdi dep senemin. Sóıtip kúnderdiń-kúni bılikti birjolata aýystyramyz. Qazaq opozısıasy kóshede qalyptasady. Búgingi baqylaýshylar erteń eldi ózgertedi. Olar jańa tehnologıany jetik meńgergen. Óz basym osyǵan qýanamyn", – deıdi Qajygeldın.
Eks-premer Qazaqstanǵa jańa Konstıtýsıa keregin aıtady. Jańa Ata zańǵa sáıkes jańa prezıdent saılaýy ótýi kerek.
"Álbette júıe ózgermeı muny júzege asyra almaımyz. Buǵan qolymyz jetken kúni Qazaqstanda merziminen buryn prezıdent saılaýy ótedi.
Dál qazir halyqtyń Toqaev-Nazarbaev bıligin qabyldaýdan ózge joly joq. Eldiń bolashaǵy osy ekeýiniń atymen baılanysyp tur. Alaıda ósip kele jatqan jańa kóshbasshylar burynǵylarǵa qaraǵanda batyl, minezdi bolady", – deıdi Ákejan Qajygeldın.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
https://www.youtube.com/watch?v=KdWC-3sLBGg
