Fransýzdar Aljırdi bılegende «qarasıraqtar» otarshynyń súıek-saıaǵy birinshi tıip, shylqyp ómir súrgen ǵoı. Keıinnen fransýzdar Aljırden ketip, arabtar bılikke kelgende, olar qoqys terip ketýshi edi. Sebebi, bular arab tilin de, dinin de, mádenıetin de qaqpaıtyn otarshyldardyń buryńǵy quly edi.
Olar «bul arap eshqashan el bolmaıdy, fransýzdarsyz biz qurımyz» dep eń alǵash baıbalam salyp, Aljırge azattyq bergen prezıdent de Golldi jek kórip, tipti oǵan qastandyq ta jasaýǵa umtylypty.
Arab ultshyldaryn otarshyldarǵa ustap berip olarmen belsendi túrde kúresip ábden qanyn ishken. Aqyry, ýaqyt óte kele arabtar bulardy birtindep Fransıaǵa qýyp, óz memleketterin qurýǵa kirisken.
Jalpy, otarshyldyq saıasatynyń saldary tutas ult úshin tragedıaǵa aınalyp, ol tez kete qoımaıtynyn osydan ańǵarýǵa bolady.
Meni qazir Oǵyz Doǵanǵa qarsy sháýildep otyrǵan ózge tildi qandastarymyz ben olardyń jeteginde júrgen sanasyz qazaqtardy kórgende esime sol «Aljır mysaly» túsedi.
Shyn máninde, bizdiń orystildi qandastarymyz baıaǵy ımperıanyń solaqaı saıasatynan qurbany bolyp, dininen ajyrap qaldy. Bizde negizi olardy qaıta ulttyq uıasyna oraltý úshin reabılıtasıalyq jumystary júrgizip, olardyń betin qaıtarýdyń áreketi jasalynýy kerek edi. Biraq bizde ondaı jumystar júrgizilgen joq.
Kezinde Gıtlerdi Núrnberg soty, nemistendirý saıasaty úshin de aıyptaǵan ǵoı. Aıyptaý bóliminde «germanızasıa» degen bir pýnkti bolǵan. Gıtekeń de kezinde biraz ulttardy zorlyqpen nemistendirgisi kelgen ǵoı. Keıinnen onysy oǵan aıyp bolyp taǵyldy.
Orys ımperıasynyń Eýrazıa halyqtaryna jasaǵan tap sondaı rýsıfıkasıasyn qylmys dep baǵalaýǵa bolady. Al bizdiń orystildi qandastar – is júzinde sondaı qylmystyq saıasattyń qurbandary.
Ókinishke oraı, bulardyń bireýi de ony túsinip júrgen joq. Tipti olar bılik tutqasyn ustap, orystyń eteginen jarmasyp saıasat júrgizip keledi.
Oljas ÁBİL
