Jergilikti quzyrly organ ókilderi solaı dep qoqan-loqy da kórsetken. Bul týraly Eýrazıa telearnasyndaǵy „Kesh qalmaıyq„ baǵdarlamasynda zardap shegýshi Qazaqstan azamaty Begaly Ómirbek aıtty.
[caption id="attachment_35416" align="aligncenter" width="590"]
Begaly Ómirbek[/caption]
Ol túrmedegi qorlyǵy týraly sheshilip kóp aıta almady, biraq sýyrtpaqtap otyrǵanda syzdyqtatyp aıtqanynan tóbe shashyńyz tik turady.
— Ol jaqqa EHRO-ǵa týrıs tartý maqsatynda barǵanbyz. Jolaı Shyńjańdaǵy áke-sheshemniń halin bilmek bolyp at basyn burdym. Bastyǵym bir kúnge bosatty. Sóıtip túnde Qaramaıǵa keldim. Al tańerteń 11-de úıge bes saqshy kep tur. Qoldarynda eshqandaı qaǵaz joq.
„Sizdiń kómegińiz bolsyn, bizben birge júrip, bir-eki suraǵymyzǵa jaýap berseńiz„ — dedi olar. Bári mádenıetti. Sodan erip kete bardym. Olar solaı meni aldap soqty. Qalaı saqshyhanaǵa kirdik, bári ózgerip shyǵa keldi. Qaltamdaǵynyń bárin sypyryp aldy, Qazaqstan tólqujatyn, telefonnyń bárin. Eshkimmen baılanystyrmaı qoıdy.
Sodan kompúterlerin ashyp kórsetti, mine kúmándi qylmysker retinde sizdi ustaý týraly buıryq tur dedi. Boldy, solaı segiz aı jattym, 40 keli joǵalttym.
Maǵan taǵylǵan aıyp — vıza jasaýmen aınalysqansyz, Siz jasaǵan vızamen adamdar Sırıaǵa, Túrkıaǵa baryp jatyr degen sekildi áńgimeler aıtylyp, jala jabyldy. Biraq eshnárse tappady.
Áke-sheshem, áıelim izdeý salyp, elshilikke habarlasqan. Elshiliktegiler „Siz Qazaqstan azamatysyz, sizdiń isińiz bizdiń qadaǵalaýda, ýaıymdamańyz„ — dedi. Aqyry bosap shyqtym. Bosap shyqqanda Qytaı jaq aıtty, munda týǵan-týysyń bar eken, olarmen baılanysty úzbeıin deseń, qarsy aryzdanba dedi. Mende amal bar ma? Basymnyń, týǵan-týysymnyń amandyǵyna shúkirlik etip, elge qaıttym, — deıdi ol.
Mal sekildisiń…
Ol jaqtaǵy eldi qınap otyrǵan „Saıası úırený„ sabaqtary degen bar eken. Bul kisi de sol „sabaqtan„ ótipti.
— …Kompartıanyń adamdary. Solar ózderiniń saıası qaǵıdattaryn mıyńyzǵa sińiredi, tamaq isher aldynda Qytaı eliniń ánuranyn oryndatady, týy kóteriledi. Qyzyl án dep aıtylady, komýnıserdiń eki ánin oryndaýǵa mindetteledi. Imanyń bolsa, seni lańkestikke daıyndalyp jatqan adam dep esepteıdi eken.
Qonaq shaqyryp, toı-dýmanǵa jınalǵany úshin sottalyp jatqandar bar. Menimen birge Aqan degen kisi otyrdy. Jazyqsyz. Kez kelgen syltaýdy aıtyp, sol araǵa tyǵyp jiberedi. Qazaqstannan bir týysyń zvandasa boldy, sonyń ózi jetip jatyr. Ustalyp ketedi. Bir jyl sol arada oqý kerek bolady. Men ustalǵan segiz aıdyń 20 kúninde sol „Saıası úırený„ ortalyǵynda boldym.
Ánuranyn, qyzyl ánderi jadymda áli sarnap jatyr. Umyta almaımyn solardy. Sodan soń san sanaı beremin. Sıfrlar qaıtalana beredi sanamda. Óıtkeni onda uıyqtaı almaısyz (jylap jiberedi). Aıaǵymdy kisendep tapshanǵa baılap tastady. Eki aı solaı otyrdym. Sol arada tamaq ishesiń, sol arada úlken, kishi dáret syndyrasyń, mal sekildisiń. Jýyndyrmaıdy. Ruqsat joq…
Qytaıda qamaýǵa alynyp jatqan qazaqtardyń 90 prosenti Qazaqstanda týysy bar, Qazaqstanmen baılanysy barlar eken.
Áıelimniń ishindegi balasyn kúshtep aldyrtyp tastady
[caption id="attachment_35415" align="aligncenter" width="589"]
Aman Ańsaǵan[/caption]
Bul týraly osy baǵdarlamanyń ekinshi qonaǵy Aman Ańsaǵan baıan etti. Onyń aıtýynsha, arǵy bette úı qamaqta otyrǵan áıeliniń ishindegi balasyn Qytaı bıligi kúshtep aldyrtyp tastaǵan, ıaǵnı abort jasatqan.
— Shynyn aıtqanda, ol meniń ekinshi áıelim. Ajyrasqan soń men qazaq dástúri boıynsha ámeńgerlikpen úılendim. Aǵam 2015 jyly qaıtys bolǵan edi. 2017 jyly kóktemde Qytaıǵa baryp, jeńgemniń týysqandarynyń aldynan ótip, ruqsatyn aldym. Sóıtip úsh balamen ony alyp keteıin degem. Sóıtip vıza jasattyramyn degende birinshi kedergi paıda boldy. Týra sol kezde jergilikti bılik qazaqtardyń barlyǵynyń tólqujatyn jınap alypty. Al tólqujatsyz biz vıza jasata almaımyz ǵoı. Tólqujatty keıin beremiz deıdi. Biraq qashan ekenin naqty aıtpady. Sodan qysym bolǵan soń nekemizdi jasyryn túrde qıdyryp, men keri oraldym elge.
Osy arada tilshi baǵdarlama qonaǵynan qysym týraly tereńirek aıtýdy surady.
Bizdiń eń birinshi maqsat yqtıar hat alý kerek bolatyn munda. Sodan soń ǵana azamattyq tirkeýge qujat tapsyra alady ekensiz ǵoı. Balalardyń qujatyn jınap, osynda mektepke berdik. Soǵan ǵana úlgerdik. Basqasyna úlgere almadyq. Óıtkeni art jaqtan qýdalaý bastalyp ketti. „Myna jaqtaǵy dúnıelerińniń qujatyn túgendeńder„ dep qaıtadan shaqyra bastady bizdi. Barǵan soń qujat ta, bári jaıyna qaldy.
„Nekedegi adam ekensiz, endi Qazaqstanǵa baratyn bolsań, ol jaqqa shekteýli ýaqytqa ǵana bara alasyń. Bir aı ma, bir jarym aı ma, ony biz sheshemiz„ depti. Qazir kelinshegim úı qamaqta. Densaýlyǵyna baılanysty solaı etipti. „Myna dertiń bolmaǵanda „saıası úırenýge„ baratyn naǵyz adamnyń biri sensiń„ depti ózine.
Qańtarda kelinshegimniń ishinde úsh aılyq bala bolǵan. Sony zorlyqpen túsirdi. „Josparly týý„ degen Qytaıdyń ishki saıasatyna baılanysty.
Onyń molda aǵasy bolǵan, balany túsirmeseń sol aǵańdy áketemiz dep qorqytqan.
Baǵdarlama barysynda basyna is túsken azamattar men elshilik arasyn baılanystyryp, kómek kórsetetin „Jebeý„ qoǵamdyq birlestigi jumys istep jatqany aıtyldy. Onyń ókili Qurmet Qadilǵazyuly ózderine kóp túsetin aryzdyń biri zeınetaqyǵa baılanysty ekendigin aıtty. Onyń biri sheshiledi, biri sheshilmeıdi eken. Sondaı bir oqıǵa baǵdarlama barysynda mysalǵa keltirildi.
Zeınetaqyny toqtatyp, Qytaıǵa keltirip alyp ustap jatyr
— 2017 jyly qańtarda bizge Aldyraıhan degen kisi keldi. Ol kisi Qytaıda júrgende resmı túrde zeınetke shyqqan. Áıeli ekeýi Almatyda turady. Zań boıynsha basqa elge ketse de zeınetkerler sol eldiń zeınetaqysyn alyp turýǵa quqyly eken. Osynda kelgen soń Qytaı zeınetaqy berýdi doǵarǵan. Alty aı almaǵan. Osy sekildi kisiler kóp. Olar Qytaı azamaty, biraq Qazaqstannyń yqtıar hatyn alǵan (vıd na jıtelstvo).
Zeınetaqy toqtaǵan soń sonyń jaıyn bilmek bop Qytaıǵa barady. Ózi barady, ne bolmasa balasyn, kelinin jiberedi degendeı. Sóıtip qap ketip jatyr olar. Sol arada olardyń tólqujatyn da, yqtıar hatyn da jınap alyp qoıady. Sóıtip olardy sebepsizden sebepsiz ustap otyr qazir.
Tólqujatty nege jınap alady, nege olardy keri jibermeıdi. Buǵan Qytaı tarapy jaýap bermeıdi. Muny elshilik te sheshe almaı otyr. Ajyrap qalǵan otbasylar bar. Olar nege solaı qalyp qoıady. Bul saýaldarǵa da resmı organdardan jaýap ala almaı otyrmyz.
Syrtta sottalǵan qazaqtardyń quqyǵyn qorǵaý maqsatynda „Atajurt„ atty uıym da qurylypty.
Maqsaty — ár azamatty qatań baqylaýda ustaý, múmkindik bolsa qamap tastaý
Qydyráli Orazuly, Atajurt uıymynyń tóraǵasy:
— 200-ge jýyq qandasymyz esh sebepsiz sottalyp ketti. Bar kinási — Qazaqstanda týysy, baılanysy bar bolǵany. Qazir elshilikpen tyǵyz baılanysta jumys istep jatyrmyz. Sonyń arqasynda bir kisini bosattyq.
Jalpy, qazaqtardyń izine túsý 2017 jyldan bastaldy. Maqsaty Qazaqstanǵa baratyn adamdardyń barlyq is-áreketin baqylaýda ustaý sekildi.
Mysaly, Qazaqstan azamattyǵyn alsa da osy jaqtaǵylarǵa áleýmettik jeli arqyly shyǵyp, Qytaı saqshylary suraq-jaýap alady.
Bul kisiler búkil málimetti beredi, tabysy qansha, kórshisi kim degen sekildi. Árıne, jaýap bermeı qoıýlaryna da bolady, biraq olardyń ar jaqta týystary bar ǵoı, solar qınalyp qalmasa deıdi.
Sodan soń keltirip alady bir sebeppen, sonymen túrli anketa toltyrtady. Telefonnyń ishindegi İMEİ kodty altyrtady. Sóıtip telefon arqyly olardyń qaı jerde júrgenine deıin bilip, baqylap otyrady. Mysaly, bireýden suraǵan qaıda turasyń dep, Sergeı degen orysta páter jaldap turamyn dese, odan Sergeıdiń tólqujatyn túsirip jiberýdi talap etken. Kórdińiz be?..
2017 jyldyń mamyrynda eshbir sebepsiz qazaqtardy topyrlatyp ustap áketip jatty. Vat-sappen qazaqstandaǵy týysymen sóıleskeni úshin áketip jatqandar boldy. Biz birden konferensıa ótkizdik. Elshilikke shyqtyq. Negizinen, másele elshilik aralasqan soń ǵana sheshilip jatyr. Endi olar Shyńjańdaǵy jaǵdaıdy, lańkestikpen kúresti alǵa tartady. Qazir, mysaly zeınetaqy berýdi Qytaı taǵy toqtatyp tastady…
Derekkóz: kaz.365info.kz
https://youtu.be/U1JL9327UCI
