جەرگىلىكتى قۇزىرلى ورگان وكىلدەرى سولاي دەپ قوقان-لوقى دا كورسەتكەن. بۇل تۋرالى ەۋرازيا تەلەارناسىنداعى „كەش قالمايىق„ باعدارلاماسىندا زارداپ شەگۋشى قازاقستان ازاماتى بەگالى ومىربەك ايتتى.
[caption id="attachment_35416" align="aligncenter" width="590"]
بەگالى ومىربەك[/caption]
ول تۇرمەدەگى قورلىعى تۋرالى شەشىلىپ كوپ ايتا المادى، ءبىراق سۋىرتپاقتاپ وتىرعاندا سىزدىقتاتىپ ايتقانىنان توبە شاشىڭىز تىك تۇرادى.
— ول جاققا ەحرو-عا تۋريست تارتۋ ماقساتىندا بارعانبىز. جولاي شىڭجاڭداعى اكە-شەشەمنىڭ ءحالىن بىلمەك بولىپ ات باسىن بۇردىم. باستىعىم ءبىر كۇنگە بوساتتى. ءسويتىپ تۇندە قارامايعا كەلدىم. ال تاڭەرتەڭ 11-دە ۇيگە بەس ساقشى كەپ تۇر. قولدارىندا ەشقانداي قاعاز جوق.
„ءسىزدىڭ كومەگىڭىز بولسىن، بىزبەن بىرگە ءجۇرىپ، بىر-ەكى سۇراعىمىزعا جاۋاپ بەرسەڭىز„ — دەدى ولار. ءبارى مادەنيەتتى. سودان ەرىپ كەتە باردىم. ولار سولاي مەنى الداپ سوقتى. قالاي ساقشىحاناعا كىردىك، ءبارى وزگەرىپ شىعا كەلدى. قالتامداعىنىڭ ءبارىن سىپىرىپ الدى، قازاقستان ءتولقۇجاتىن، تەلەفوننىڭ ءبارىن. ەشكىممەن بايلانىستىرماي قويدى.
سودان كومپيۋتەرلەرىن اشىپ كورسەتتى، مىنە كۇماندى قىلمىسكەر رەتىندە ءسىزدى ۇستاۋ تۋرالى بۇيرىق تۇر دەدى. بولدى، سولاي سەگىز اي جاتتىم، 40 كەلى جوعالتتىم.
ماعان تاعىلعان ايىپ — ۆيزا جاساۋمەن اينالىسقانسىز، ءسىز جاساعان ۆيزامەن ادامدار سيرياعا، تۇركياعا بارىپ جاتىر دەگەن سەكىلدى اڭگىمەلەر ايتىلىپ، جالا جابىلدى. ءبىراق ەشنارسە تاپپادى.
اكە-شەشەم، ايەلىم ىزدەۋ سالىپ، ەلشىلىككە حابارلاسقان. ەلشىلىكتەگىلەر „ءسىز قازاقستان ازاماتىسىز، ءسىزدىڭ ءىسىڭىز ءبىزدىڭ قاداعالاۋدا، ۋايىمداماڭىز„ — دەدى. اقىرى بوساپ شىقتىم. بوساپ شىققاندا جۇڭگو جاق ايتتى، مۇندا تۋعان-تۋىسىڭ بار ەكەن، ولارمەن بايلانىستى ۇزبەيىن دەسەڭ، قارسى ارىزدانبا دەدى. مەندە امال بار ما؟ باسىمنىڭ، تۋعان-تۋىسىمنىڭ اماندىعىنا شۇكىرلىك ەتىپ، ەلگە قايتتىم، — دەيدى ول.
مال سەكىلدىسىڭ…
ول جاقتاعى ەلدى قيناپ وتىرعان „ساياسي ۇيرەنۋ„ ساباقتارى دەگەن بار ەكەن. بۇل كىسى دە سول „ساباقتان„ ءوتىپتى.
— …كومپارتيانىڭ ادامدارى. سولار وزدەرىنىڭ ساياسي قاعيداتتارىن ميىڭىزعا سىڭىرەدى، تاماق ىشەر الدىندا جۇڭگو ەلىنىڭ ءانۇرانىن ورىنداتادى، تۋى كوتەرىلەدى. قىزىل ءان دەپ ايتىلادى، كوممۋنيستەردىڭ ەكى ءانىن ورىنداۋعا مىندەتتەلەدى. يمانىڭ بولسا، سەنى لاڭكەستىككە دايىندالىپ جاتقان ادام دەپ ەسەپتەيدى ەكەن.
قوناق شاقىرىپ، توي-دۋمانعا جينالعانى ءۇشىن سوتتالىپ جاتقاندار بار. مەنىمەن بىرگە اقان دەگەن كىسى وتىردى. جازىقسىز. كەز كەلگەن سىلتاۋدى ايتىپ، سول اراعا تىعىپ جىبەرەدى. قازاقستاننان ءبىر تۋىسىڭ زۆانداسا بولدى، سونىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر. ۇستالىپ كەتەدى. ءبىر جىل سول ارادا وقۋ كەرەك بولادى. مەن ۇستالعان سەگىز ايدىڭ 20 كۇنىندە سول „ساياسي ۇيرەنۋ„ ورتالىعىندا بولدىم.
ءانۇرانىن، قىزىل اندەرى جادىمدا ءالى سارناپ جاتىر. ۇمىتا المايمىن سولاردى. سودان سوڭ سان ساناي بەرەمىن. سيفرلار قايتالانا بەرەدى سانامدا. ويتكەنى وندا ۇيىقتاي المايسىز (جىلاپ جىبەرەدى). اياعىمدى كىسەندەپ تاپشانعا بايلاپ تاستادى. ەكى اي سولاي وتىردىم. سول ارادا تاماق ىشەسىڭ، سول ارادا ۇلكەن، كىشى دارەت سىندىراسىڭ، مال سەكىلدىسىڭ. جۋىندىرمايدى. رۇقسات جوق…
قىتايدا قاماۋعا الىنىپ جاتقان قازاقتاردىڭ 90 پروسەنتى قازاقستاندا تۋىسى بار، قازاقستانمەن بايلانىسى بارلار ەكەن.
ايەلىمنىڭ ىشىندەگى بالاسىن كۇشتەپ الدىرتىپ تاستادى
[caption id="attachment_35415" align="aligncenter" width="589"]
امان اڭساعان[/caption]
بۇل تۋرالى وسى باعدارلامانىڭ ەكىنشى قوناعى امان اڭساعان بايان ەتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، ارعى بەتتە ءۇي قاماقتا وتىرعان ايەلىنىڭ ىشىندەگى بالاسىن جۇڭگو بيلىگى كۇشتەپ الدىرتىپ تاستاعان، ياعني ابورت جاساتقان.
— شىنىن ايتقاندا، ول مەنىڭ ەكىنشى ايەلىم. اجىراسقان سوڭ مەن قازاق ءداستۇرى بويىنشا امەڭگەرلىكپەن ۇيلەندىم. اعام 2015 جىلى قايتىس بولعان ەدى. 2017 جىلى كوكتەمدە قىتايعا بارىپ، جەڭگەمنىڭ تۋىسقاندارىنىڭ الدىنان ءوتىپ، رۇقساتىن الدىم. ءسويتىپ ءۇش بالامەن ونى الىپ كەتەيىن دەگەم. ءسويتىپ ۆيزا جاساتتىرامىن دەگەندە ءبىرىنشى كەدەرگى پايدا بولدى. تۋرا سول كەزدە جەرگىلىكتى بيلىك قازاقتاردىڭ بارلىعىنىڭ ءتولقۇجاتىن جيناپ الىپتى. ال ءتولقۇجاتسىز ءبىز ۆيزا جاساتا المايمىز عوي. ءتولقۇجاتتى كەيىن بەرەمىز دەيدى. ءبىراق قاشان ەكەنىن ناقتى ايتپادى. سودان قىسىم بولعان سوڭ نەكەمىزدى جاسىرىن تۇردە قيدىرىپ، مەن كەرى ورالدىم ەلگە.
وسى ارادا ءتىلشى باعدارلاما قوناعىنان قىسىم تۋرالى تەرەڭىرەك ايتۋدى سۇرادى.
ءبىزدىڭ ەڭ ءبىرىنشى ماقسات ىقتيار حات الۋ كەرەك بولاتىن مۇندا. سودان سوڭ عانا ازاماتتىق تىركەۋگە قۇجات تاپسىرا الادى ەكەنسىز عوي. بالالاردىڭ قۇجاتىن جيناپ، وسىندا مەكتەپكە بەردىك. سوعان عانا ۇلگەردىك. باسقاسىنا ۇلگەرە المادىق. ويتكەنى ارت جاقتان قۋدالاۋ باستالىپ كەتتى. „مىنا جاقتاعى دۇنيەلەرىڭنىڭ قۇجاتىن تۇگەندەڭدەر„ دەپ قايتادان شاقىرا باستادى ءبىزدى. بارعان سوڭ قۇجات تا، ءبارى جايىنا قالدى.
„نەكەدەگى ادام ەكەنسىز، ەندى قازاقستانعا باراتىن بولساڭ، ول جاققا شەكتەۋلى ۋاقىتقا عانا بارا الاسىڭ. ءبىر اي ما، ءبىر جارىم اي ما، ونى ءبىز شەشەمىز„ دەپتى. ءقازىر كەلىنشەگىم ءۇي قاماقتا. دەنساۋلىعىنا بايلانىستى سولاي ەتىپتى. „مىنا دەرتىڭ بولماعاندا „ساياسي ۇيرەنۋگە„ باراتىن ناعىز ادامنىڭ ءبىرى سەنسىڭ„ دەپتى وزىنە.
قاڭتاردا كەلىنشەگىمنىڭ ىشىندە ءۇش ايلىق بالا بولعان. سونى زورلىقپەن ءتۇسىردى. „جوسپارلى تۋۋ„ دەگەن قىتايدىڭ ىشكى ساياساتىنا بايلانىستى.
ونىڭ مولدا اعاسى بولعان، بالانى تۇسىرمەسەڭ سول اعاڭدى اكەتەمىز دەپ قورقىتقان.
باعدارلاما بارىسىندا باسىنا ءىس تۇسكەن ازاماتتار مەن ەلشىلىك اراسىن بايلانىستىرىپ، كومەك كورسەتەتىن „جەبەۋ„ قوعامدىق بىرلەستىگى جۇمىس ىستەپ جاتقانى ايتىلدى. ونىڭ وكىلى قۇرمەت ءقادىلعازى ۇلى وزدەرىنە كوپ تۇسەتىن ارىزدىڭ ءبىرى زەينەتاقىعا بايلانىستى ەكەندىگىن ايتتى. ونىڭ ءبىرى شەشىلەدى، ءبىرى شەشىلمەيدى ەكەن. سونداي ءبىر وقيعا باعدارلاما بارىسىندا مىسالعا كەلتىرىلدى.
زەينەتاقىنى توقتاتىپ، قىتايعا كەلتىرىپ الىپ ۇستاپ جاتىر
— 2017 جىلى قاڭتاردا بىزگە الدىرايحان دەگەن كىسى كەلدى. ول كىسى قىتايدا جۇرگەندە رەسمي تۇردە زەينەتكە شىققان. ايەلى ەكەۋى الماتىدا تۇرادى. زاڭ بويىنشا باسقا ەلگە كەتسە دە زەينەتكەرلەر سول ەلدىڭ زەينەتاقىسىن الىپ تۇرۋعا قۇقىلى ەكەن. وسىندا كەلگەن سوڭ جۇڭگو زەينەتاقى بەرۋدى دوعارعان. التى اي الماعان. وسى سەكىلدى كىسىلەر كوپ. ولار جۇڭگو ازاماتى، ءبىراق قازاقستاننىڭ ىقتيار حاتىن العان (ۆيد نا جيتەلستۆو).
زەينەتاقى توقتاعان سوڭ سونىڭ جايىن بىلمەك بوپ قىتايعا بارادى. ءوزى بارادى، نە بولماسا بالاسىن، كەلىنىن جىبەرەدى دەگەندەي. ءسويتىپ قاپ كەتىپ جاتىر ولار. سول ارادا ولاردىڭ ءتولقۇجاتىن دا، ىقتيار حاتىن دا جيناپ الىپ قويادى. ءسويتىپ ولاردى سەبەپسىزدەن سەبەپسىز ۇستاپ وتىر ءقازىر.
ءتولقۇجاتتى نەگە جيناپ الادى، نەگە ولاردى كەرى جىبەرمەيدى. بۇعان جۇڭگو تاراپى جاۋاپ بەرمەيدى. مۇنى ەلشىلىك تە شەشە الماي وتىر. اجىراپ قالعان وتباسىلار بار. ولار نەگە سولاي قالىپ قويادى. بۇل ساۋالدارعا دا رەسمي ورگانداردان جاۋاپ الا الماي وتىرمىز.
سىرتتا سوتتالعان قازاقتاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ ماقساتىندا „اتاجۇرت„ اتتى ۇيىم دا قۇرىلىپتى.
ماقساتى — ءار ازاماتتى قاتاڭ باقىلاۋدا ۇستاۋ، مۇمكىندىك بولسا قاماپ تاستاۋ
ءقىدىرالى وراز ۇلى، اتاجۇرت ۇيىمىنىڭ ءتوراعاسى:
— 200-گە جۋىق قانداسىمىز ەش سەبەپسىز سوتتالىپ كەتتى. بار كىناسى — قازاقستاندا تۋىسى، بايلانىسى بار بولعانى. ءقازىر ەلشىلىكپەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. سونىڭ ارقاسىندا ءبىر كىسىنى بوساتتىق.
جالپى، قازاقتاردىڭ ىزىنە ءتۇسۋ 2017 جىلدان باستالدى. ماقساتى قازاقستانعا باراتىن ادامداردىڭ بارلىق ىس-ارەكەتىن باقىلاۋدا ۇستاۋ سەكىلدى.
مىسالى، قازاقستان ازاماتتىعىن السا دا وسى جاقتاعىلارعا الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى شىعىپ، جۇڭگو ساقشىلارى سۇراق-جاۋاپ الادى.
بۇل كىسىلەر بۇكىل مالىمەتتى بەرەدى، تابىسى قانشا، كورشىسى كىم دەگەن سەكىلدى. ارينە، جاۋاپ بەرمەي قويۋلارىنا دا بولادى، ءبىراق ولاردىڭ ار جاقتا تۋىستارى بار عوي، سولار قينالىپ قالماسا دەيدى.
سودان سوڭ كەلتىرىپ الادى ءبىر سەبەپپەن، سونىمەن ءتۇرلى انكەتا تولتىرتادى. تەلەفوننىڭ ىشىندەگى ىمەى كودتى التىرتادى. ءسويتىپ تەلەفون ارقىلى ولاردىڭ قاي جەردە جۇرگەنىنە دەيىن ءبىلىپ، باقىلاپ وتىرادى. مىسالى، بىرەۋدەن سۇراعان قايدا تۇراسىڭ دەپ، سەرگەي دەگەن ورىستا پاتەر جالداپ تۇرامىن دەسە، ودان سەرگەيدىڭ ءتولقۇجاتىن ءتۇسىرىپ جىبەرۋدى تالاپ ەتكەن. كوردىڭىز بە؟..
2017 جىلدىڭ مامىرىندا ەشبىر سەبەپسىز قازاقتاردى توپىرلاتىپ ۇستاپ اكەتىپ جاتتى. ۆات-ساپپەن قازاقستانداعى تۋىسىمەن سويلەسكەنى ءۇشىن اكەتىپ جاتقاندار بولدى. ءبىز بىردەن كونفەرەنسيا وتكىزدىك. ەلشىلىككە شىقتىق. نەگىزىنەن، ماسەلە ەلشىلىك ارالاسقان سوڭ عانا شەشىلىپ جاتىر. ەندى ولار شىڭجاڭداعى جاعدايدى، لاڭكەستىكپەن كۇرەستى العا تارتادى. ءقازىر، مىسالى زەينەتاقى بەرۋدى جۇڭگو تاعى توقتاتىپ تاستادى…
دەرەككوز: kaz.365info.kz
https://youtu.be/U1JL9327UCI
