Norvegıadaǵy araq urlaǵan Qazaqstan konsýlyna qatysty biraz jyl elimizdiń Fransıadaǵy elshiliginde qyzmet etken bilikti maman Qazybek Beısebaev óz pikirin bildirdi. «Úkimet eldiń syrttaǵy ımıjin qalyptastyrýǵa qyrýar qarjy bóledi. Asta-tók aqsha Syrtqy ister mınıstrliginiń (SİM) astaýyna túsedi. Al álgindeı uıatty jaǵdaıdan keıin bizdiń: «bul qarjy qaıda baǵyttalyp jatyr?» dep suraıtyn quqymyz bar» deıdi maman.
Kez-kelgen elshiliktiń mindeti el men eldiń arasyndaǵy saıası, ekonomıkalyq jáne mádenı baılanysty arttyrý ǵoı. Elshiler dál osy baǵyt boıynsha jumys isteıdi. Jasyrary joq, barlyq salany qatar alyp júrý qıyn. Sondyqtan keıbireýi saıası saýaldarmen, endi biri ekonomıkalyq bolmasa mádenı máselelermen aınalysady. Osylaı elshilik belgili bir memleketpen aradaǵy áriptestik baılanysqa jaýap beredi. Saıyp kelgende eki memlekettiń arasyndaǵy áriptestik deńgeıiniń ózi eń aldymen konsýldyqqa, onyń ishinde tikeleı elshige baılanysty.
Qazirgi kúni Qazaqstannyń álemniń 60 –tan astam elinde óz elshiligi, ókildigi bar. Iá, barlyq eldegi jaǵdaıda birkelki emes. Keıbir jerde elshilikke qolaıly jaǵdaı jasalǵan bolsa, endi bir elde qaýipsizdik máselesi aqsap jatady. Sondyqtan bul tarapta Qazaqstannyń álemniń ár túkpirindegi elshilikterine qandaı da bir baǵa berý qıyn...
Sóıtip júrgende bizdiń elshiliktiń jumysynan kezekti ret shı shyqty. Nege? Bul neniń kórinisi? Neniń belgisi? Saýal kóp, jaýap joq. Eń birinshi kezekte Syrtqy ister mınıstrligi qysqartyp aıtsaq SİM memlekettik qurylymnyń bir bólshegi ekenin eskerý kerek. Sol sebepti tutas memlekettik qyzmet júıesindegi kemshilikter, aqaýlar SİM-ge de tán. Biraq bir nárse anyq. Norvegıada jáne budan buryn basqa da memlekette oryn alǵan jaǵdaı SİM-niń kadrlyq máselesi shash etekten ekenin, jáne qatty aqsap turǵanyn kórsetedi. Bul arada SİM jáne elshilikterde jumys isteıtin adamdardy erekshe elekten ótkizý qajet demeımin. Tutas memlekettik organ júıesindegi kadrlyq saıasatty qaıta reformalaý kerek. Nege? Sebebi, bizde memlekettik qyzmetke qabyldaý syrt kózge konkýrstyq negizde júrgizilgenmen, is júzinde barlyq tamyr-tanys arqyly sheshiletini beseneden belgili.
Elshilik qyzmette 17 boıy istegen tájirıbeli maman retinde aıtarym qalaı bolǵan kúnde kadrlyq saıasatty durystaý, kerek deseńiz túbirimen ózgertý qajet. Óz qyzmetine jaýappen qaraıtyn uqypty, tıanaqty azamattar joq emes. Ókinishtisi Norvegıadaǵy jaǵdaı, odan burynǵy Bas konsýldyń Frankfýrtta kontrabandamen ustalýy, Syrtqy ister mınıstrliginde zańsyz vıza tapsyrýmen aınalysyp kelgen qylmystyq top muny bári de bizdiń SİM-niń bedeline ǵana emes, elimizdiń syrtqy saıasattaǵy ımıjine de nuqsan keltirip otyr.
Elshilik qyzmetke de tamyr-tanys arqyly kiretinin, munda da bizdiń jalpy memlekettik júıede saqtalǵan dástúrdiń «ólmegenin» aıtyp óttim. Joǵaryda otyrǵan jaǵalyǵa qońyraý shalý, soǵym syılaý, ótinish aıtý, aǵasyna-kókesine arqa súıeý...Biraq qazir buǵan besiktegi bala da tańǵalmaıdy. Kúndelikti turmys-tirshilikte ádepki dúnıege aınalyp ketken dástúrdiń «kózin qurtý qajet» dep áldekimder qusaqty ótirik upaı jınaýdan da aýlaqpyz.
[caption id="attachment_8116" align="alignnone" width="300"]
Norvegıada jáne budan buryn basqa da memlekette oryn alǵan jaǵdaı SİM-niń kadrlyq máselesi shash etekten ekenin, jáne qatty aqsap turǵanyn kórsetedi.[/caption]
Elshi degenimiz ózi shyntýaıtynda sheneýnik. Syrttaǵy sheneýnik...Sondyqtan oǵan degen talap ta qatań bolýy tıis. Iaǵnı, sheteldegi jurt elshini, onyń jumysyn kóre otyryp, tutas elge baǵa beredi. Bul tarapta men nemis ultynan da uqypty, asa mádenıetti norvegtterdiń biz týraly ne oılaǵanyn aıtpaı-aq qoıaıyn, al sizder suramaı-aq qoıyńyzdar.
Elshini erkinsitip qoıǵan kim? Endigi jerde osy saýalǵa jaýap bereıin. Bul birinshi kezekte zań. Elshilik qyzmettiń Vena konvensıasy arqyly baqylanatyn óz jeńildikteri men basymdyqtary bar. Aıtalyq olar dıplomatıalyq ımýnıtetti paıdalana alady, ıaǵnı ózi qyzmet etetin elde sol jerdiń quqyqtyq organy ony jaýapqa tartyp, túrmege qamaı almaıdy. Sosyn...Ózine qajetti taýardy eshqandaı qosymsha qun salyǵyn (QQS) tólemeı-aq arnaıy dúkennen satyp ala alady.
Qalaı bolǵanda mundaı jaǵdaıdan keıin bizdiń el elshilik qyzmette jumys istegisi keletin azamattardy qatań suryptan ótkizýi qajet. Onyń sebebi belgili. Úkimet Qazaqstannyń syrttaǵy ımıjin qalyptastyrýǵa qyrýar qarjy bóledi. Asta-tók aqsha SİM-niń astaýyna túsedi. Al álgindeı uıatty jaǵdaıdan keıin bizdiń: «bul qarjy qaıda baǵyttalyp jatyr?» dep suraıtyn quqymyz bar. Jalpy eldiń atyn tanytýǵa baǵyttalǵan sharalardyń bizdiń elshiliktiń bári ótkizedi. Biraq mundaı dúnıeler negizinen kórme uıymdastyrýmen jáne ony jergilikti baspasózde jarıalaýmen ǵana shekteledi. Másele budan kelip keter paıda bar ma, joq pa?..
