Tapqan-taıanǵanyn tońazytqysh, televızor, útik alǵan nesıesin jabý men komýnaldyq tólemge áreń jetkizip, jan jalǵap álek.
Týystyń turmysyn kórgen qazaq páterge shyǵady. Oblys ortalyǵyna barǵan qazaq birdeńe qylar, páter arzan. Páter arzan bolǵanmen, eńbekaqysy az. Maǵynasyz ómir. Sodan qazaq salyp uryp, Almaty men Astanaǵa tartady.
Ne isteıdi, qaıda barady árkimniń óz buıryǵy bar. Biraq, bári páterıelenýshige kiriptar jaǵdaıǵa túsetini naqty aıan sharýa.
Búgin qazaqta bir motıvatorlyq ıdeıa bolsa, ol baspanaǵa qalaı jetsem degen arman. Baspanasyz júrgen qarapaıym qazaqqa seniń tiliń, elińniń bolashaǵy, álemdegi Qazaqstannyń oıyp alar orny - kók tıyn!
Qansha qazaqtyń dúnıe esigin páterde ashqanyn, páterden páterge kóship erjetkenin eshkim dóp basyp aıta almas. Qansha qazaqtyń ólgende súıegi páterden shyqqany taǵy belgisiz.
Al, bul jaı másele emes. Statısıkaǵa da, ǵylymı zertteý nysanyna da suranyp turǵan problema. Problema bar, sheshimi joq. Nege? Zertteý kerek. Nege másele sheshilmeı jatyr?
Demek, onyń ekonomıkalyq sebepterinen basqa da "óıtkeni" bar shyǵar?..
Qazaqstanda qorǵansyz, baspanasyz júrgen bir ǵana ult bar. Ol kelimsek emes, ol osy eldiń, osy jerdiń ıesi - qazaq!
Bılik bolsa, bul problemany sheshýdiń ornyna sheteldikter basqaryp otyrǵan bankterge halyqty nesıemen qanaýǵa jol berip otyr! Paradoksaldy, biraq fakt.
Reseıde páter jaldaýǵa kisi aılyǵynyń 50% ketedi dep jazypty bir jýrnalıs. Germanıada 20%. Bizde páteraqyny aılyǵy jetpegen soń, ústine elden surap, qaryzdanyp-qaýǵalanyp tóleıdi. Demek, 101%.
Bul baıǵusqa ne kún týdy deısiz ǵoı?! Sókpeńiz ol qazaqty. Ol qazaq elordada júrsem, qyzmetim óser, adam bop ketermin, eshteńe etpeıdi bárine shydaımyn dep júr. Kúni boıy jarqyrap kúlip júrse de, ishken tamaǵy durys emes. Uıqysy tynysh emes. Júıkesi tynysh emes. Sóıtip jan baǵyp, úmittenip júrgenniń barlyǵynyń joly bop jatyr dep aıta alamyz ba? Joq.
Joly bolý úshin ol minezin ózgertý kerek...Já, ol jaǵyn aıtpaı-aq qoıaıyq.
Túngi kóshelermen kele jatqanda baıqampaz qazaqtyń janaryna ne ilinedi deısiz be? Aıtaıyn.
Búgingi aılyǵy satyp alýǵa eshqashan múmkindik bermeıtin qymbat úıler ilinedi deısiz be onyń janaryna?
Jo-joq ol qazaq bul úılerdi kúnde kórip júr ǵoı. Ol túnde jaryǵy joq kóptegen páterlerdiń mylqaý terezelerin kóredi...
Ol úılerdi baılar almaıdy, olardyń óziniń úıi bar. Jáne bir ǵana úıi emes. Al, baspanasyz qazaq aıdyń aıaǵy jaqyndap qalǵanyn biledi de, bárin umytyp, sol máseleni sheshýge kirisedi. Basqasynda sharýasy joq onyń. Basqa sharýany: sportty, ózin-ózi damytýdy, shyǵarmashylyqpen aınalysýdy, bıznes jobalardy oılap, iske asyrýdy ol oılamaıdy. Biren-saran tabandylary bar árıne, olar az biraq.
Páter ıesi bolsa, ol bir kináz! Kóz aldyna erbeńdetip kórsetken kelisim-shartyńdy urǵany bar. Jyrtyp-jyrtyp betińe laqtyra salady. Ol kelisim-sharttyń bir gram quny joq ol úshin.
Sol kelisim-sharttyń negizinde "nege páteraqysy negizsiz kóterildi?", "qansha ýaqyt kórsetilgen sonsha ýaqyt turýǵa tıis edim, meni qaqaǵan qysta bala-shaǵammen dalaǵa laqtyryp tastaýǵa páterıesiniń quqyǵy joq!" dep sotqa shaǵymdanyp, jeńip-utyp jatqan bir qazaqty jáne kórgem joq.
Unamasań, páterden áıda, shyǵasyń! Kez kelgen aıda páteraqyny kótere salsa da, kóziń jypylyqtap, áıelińmen kúńkildesip ap, kezekti ret kónesiń.
Bul naryqty bılik bolsa taǵy rettep otyrǵan joq. Páteraqy degeniń Astanada aı saıyn Alpamystaı ósip jatyr. Qazir 100 000 myńǵa 1 bólmeli úı tapsańyz, oljalysyz.
Onyń ózin basqa da taǵdyrlastaryńmen qyrqysyp júrip, talasyp júrip, páterdiń ıesine unaý úshin barlyq akterlik qabiletińdi salyp júrip, qolyńdy áreń jetkizesiń.
Makler degen jalmaýyzyń taǵy bar. Úkimet qazaqty qorǵamaıtynyn bilip alǵan ol, seniń aqshańdy júıkeńmen birge sorady. Amalyń joq, táýelsiz elde tursań da, birese anaǵan, birese mynaǵan táýeldisiń.
Úkimetke eldiń bárine úı berip jarylqa dep aıtýdan aýlaqpyn. Túsinem bárin. Forýmdarǵa keletin syıly qonaqtarǵa 100 myńdap $ (Astanada 3 bólmeli úıdiń quny!) syıaqy berý kerek. Tegin eshkim maqtamaıdy ǵoı! Daǵdarys pa? Iá, túsinem, kóndim. Naryq zamany, ólmeseń ólme qap pa? Lápbaı! Bárine kóndi bul qazaǵyń. Tek aınalaıyn Úkimet, sen de mindetińdi oryndasaıshy! Bir ǵana ótinish, ulyqtar!
Óz qandastaryńa tıtteı de bolsa jandaryń ashysa, páter jaldaý prosesin naqty zańnamalyq tetikter arqyly rettep berińder. Qalǵanyn tiri bolsaq, kóre jatarmyz. Máńgi eshteńe joq qoı. Bir ókinishtisi bir ret berilgen ómir de máńgi emes. Al, qazaq adam sıaqty ómir súrse deısiń...
P.S.
Depýtat myrzalar men depýtat hanymdar! Maǵan senbeseńizder, astyndaǵy pikirlerden kóresizder bul problemanyń qalaı asqynǵanyn. Biraq, sizderdiń qoldaryńyzdan da eshteńe kelmeıdi ǵoı. Sizder de ýaqytsha páterde turasyzdar...
Aqberen ELGEZEK
