– Tursynbek Beıshenbekuly, Astana unady ma?
– Árıne, unady. Astana jańalyǵymen, bıik ǵımarattarymen, kóz tartarlyq arhıtektýrasymen maǵan aıryqsha áser etti. Sondaı-aq, bul qalada adam ózin erkin sezinedi eken. Munyń negizgi sebebi geografıalyq ornalasýynan bolsa kerek. Aınalasy jazyq dala. Sol dalany kókoraı beldeýge aınaldyrypty. Astananyń jasyl beldeýiniń zor aýmaqty qamtıtynyn estip, rıza boldym.
Al qalanyń óziniń sáýleti bólek. Maǵan Áziret Sultan meshiti, "Han shatyr", "Báıterek" sekildi Astananyń maqtanyshyna laıyq ǵımarattar qatty unady. Ortalyq Azıada osyndaı jańa qalanyń boı kóterýi bárimiz úshin maqtanysh . Buryn biz Bishkek pen Almatyny baýyrlas eki eldiń alyp shaharlary retinde qatarlastyra ataıtynbyz. Endi onyń qataryna Astana qosyldy. Astana budan da úlken qalaǵa aınalary daýsyz. Qazirdiń ózinde mıllıonnan artyq turǵyny bar eken.
– Almatyny da kórdiń ǵoı. Bul qala nesimen ózine baýrady?
– Almatyny tolyqtaı aralamasam da, dostarym biraz jerin sharlatty. Kóktóbege shyǵyp, túngi Almatyny tóbesinen baqyladyq. Almaty – tarıhymen, baı mádenıetimen, ózindik ańyz-ápsanasymen ózgeshe. Almaty Alataýdyń bir baýyryn basyp, mıllıondaǵan halyqty qushaǵyna syıdyryp, únsiz oı keship jatqandaı bir bólek sezim boldy. Kóktóbeden qarap turyp, osynshama úlken qalanyń momaqan keıpine tańdandym. Aýraıy da tamyljyp tur edi. Metroǵa otyryp ta úlgerdim. Qalanyń aýmaǵy keńeıip, jan sanynyń artyp bara jatqany birden baıqalady. Buryn ádebı shyǵarmalar men maqalalardan oqyp, vıdeorolıkterden kóretin ásem jerleriniń birazyn tamashalaýǵa múmkindik týdy.
Eger ýaqytym bolsa, Almatyny asyqpaı aralaıtyn edim. Aldaǵy ýaqytta Astana men Almatyǵa áriptestik baılanyspen jıi keletinim de kúmán joq.
– Astanada EKSPO qalashyǵyn aralap qaıtqanyńdy estidik. Bul qalashyqty aralaǵan kezde nege mán berdińiz?
– Astanaǵa kelip turyp, EKSPO qalashyǵyn kórmeı ketsek elden de, ózimizden de uıat edi.
Astanaǵa arnaıy jol tartqandaǵy negizgi maqsatymyz da osy EKSPO qalashyǵyn tamashalý boldy. Shynymdy aıtsam, bir kún boıy 25 gektar aýmaqty alyp jatqan qalashyqty araladym. Barlyq pavılondarǵa kirý múmkin emes. Ol úshin keminde bir apta jatýyń kerek. Qazaqstan men ózimizdiń eldiń (Qyrǵyzstannyń) jáne Afrıka elderiniń pavılondaryna bardym. Qazaqstan pavılony osy qalashyqtyń brendi sekildi eken. «Nur álemdi» tolyq aralaýdyń, ondaǵy taqyryptyq-mazmundyq dúnıelerdiń túsinip, kórip shyǵýdyń ózine ájeptáýir ýaqyt ketedi. Shynymdy aıtsam, EKSPO arqyly Qazaqstan eldiń atyn ǵana emes, óziniń damýyn da ózgelerge úlgi etip jatqandaı.
Afrıka elderiniń pavılondary ózinshe ásem. Ár eldiń tarıhymen, ondaǵy halyqtardyń salt-dástúrimen, ornalasqan jeriniń tabıǵatynyń erekshelikterimen tanysýyńyzǵa bolady. Qysqa ekskýrsıa kezinde Qyrǵyzstannyń da pavılonyna kirip, ondaǵy aǵaıyndarymyzben áńgimelesip qaıttyq. Jalpy, EKSPO maǵan Astana qalasynyń damýyna quıylǵan ınvestısıa sekildi kórindi. Qazaqstan óz Astanasyn salyp jatqandyqtan, osyndaı sharalardy uıymdastyrý arqyly eki jep bıge shyǵyp otyr. Osy qalany kórkeıtýdi joasparlaǵan soń, aýqymdy shara arqyly qalany damytýǵa múmkindik aldy. Onyń paıdasyn keıingi el kóredi.
Qalashyqty aralap júrgende alys oblystardan, shetelderden kelgen týrıserdiń osy kórmeni qyzyǵýshylyqpen aralap júrgenin baıqadym. Astana qalasynyń turǵyndary da týrıser men qonaqtarǵa jyly qabaq tanytyp, jol surasań erinbeı aıtyp, EKSPO-ǵa keldińiz be dep surap, Qazaqstan týraly jaqsy aqparat berýge nıet tanytatynyn sezdim. Negizi, bir eldiń mádenıeti – onyń halqynyń mádenıeti ǵoı. Meniń Qyrǵyzstannan kelgenimdi bilgen jurt «ózimizdiń baýyrlas ekensiń ǵoı» dep, ishke tartyp jatty. Munyń ózi qýanysh syılaıdy eken adamǵa.
Taǵy bir baıqaǵanym, Astana jastar qalasy eken. Qaıda barsań da aldyńnan jastar kóp shyǵady. EKSPO-ny aralap júrgenderdiń de basym bóligi jastar. Bul osy qalanyń ósý ústinde ekenin kórsetedi.
– Ortalyq Azıa elderiniń ishinde Qyrǵyzstandy erekshe jaqyn tartatyn elmiz desek, qatelespeıtin shyǵarmyn. Qazaq aqparat quraldary Qyrǵyzstan jaıly únemi jazyp, ondaǵy árbir iske basa nazar aýdaryp otyrady. Al Qyrǵyzstanda ondaı úrdis bar ma?
– Muny men de baıqadym. Qazaqstandyq áriptesterimiz Qyrǵyzstannyń kez kelgen basty oqıǵalaryna mán berip, jazyp otyratyny baıqalady. Men qazaq saıttaryn únemi nazarda ustap otyramyn. «Baýyrlas Qyrǵyz eli» degen tirkesti jıi paıdalanatyn áriptesterime rahmet aıtamyn. Shyndyǵynda, bizdiń Qazaqstannan úırenerimiz kóp. Osynshalyqty úlken jerde otyrǵan Qazaqstanǵa qyzyǵa da, qyzǵana da qaraıtyndar jeterlik. Táýelsizdikti qorǵaý ońaıǵa túspegeni anyq. Kóp ultty memleket retinde óziniń tatýlyǵy men birligin saqtaı alǵan ári qandaı jaǵdaı bolsa da shydamdylyq tanytqan qazaq halqynyń erik-jigerine rızamyz.
Bizdiń aqparat quraldary da Qazaqstan týraly jıi jazady. Múmkindiginshe baýyrlas eldiń jańalyqtaryn, jetistikterin berýge tyrysamyz. Biz biriksek, bir-birimizdi qoldasaq qana jetistikterge jetemiz. EKSPO-nyń ótý barysyn, ashylý saltanatyn bizdegi aqparat quraldary da jazdy. Sol ashylý saltanatyna bedeldi saıasatkerler, prezıdentter, halyqaralyq uıymdardyń tóraǵalary qatysqanyn kórdik. Qazaqstanda ótip jatqan halyqaralyq jınalystardyń kóbinde álemge tanymal tulǵalar qatysady. Bul Qazaq eliniń syrtqy bedeliniń joǵary ekenin aıǵaqtaıdy.
– Astana men Bishkek arasyndaǵy saıası qarym-qatynasqa qandaı baǵa berer edińiz?
– Eki el arasyndaǵy baılanys artpasa, kemimeıdi. Biz bir tarıhtyń enshilesterimiz. Burynnan tóskeıde malymyz, tósekte basymyz qosylǵan elmiz. Qazaqstandy Qyrǵyzstansyz, Qyrǵyzstandy Qazaqstansyz elestetý qıyn. Qyrǵyzdar qazaqtardy arqa súıeıtin aǵaıyn dep biledi. Táýelsizdik jyldarynda Qazaqstan men Qyrǵyzstannyń qarym-qatynasy artpasa, kemigen joq.Bul úrdis áli de jalǵasyp keledi. Qazaqstan Qyrǵyz eline áleýmettik-ekonomıkalyq kómek berýin doǵarǵan emes. Qyrǵyzstandyq jeke kásipkerler men saýdagerler osynda kelip jumys istep júr. Olardy ysyryp, qýyp, jumys istetkizbeı jatqan Qazaq bıligi joq. Almaty men Astana bazarlarynda saýdamen aınalysyp júrgen qyrǵyzdar kóp dep estidim. Shynymdy aıtsam, biz tilmashsyz túsinisetin halyqpyz ǵoı. Dinimiz, tilimiz, salt-dástúrimizde ortaqtyq kóp. Qazaqstandy aralaǵanda mende eshqandaı jatyrqaý sezimi bolmady. Burynnan osynda kelip-ketip júrgen adamdaı, erkin júrdim.
ÁńgimeleskenT. ÓSKENBAI.
