باۋىرلاس ەل قىرعىزدىڭ جاس ساياساتكەرى، «شىندىق» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ديرەكتورى، قىرعىزستانداعى ساياسي احۋالدارعا بەلسەنە ارالاسىپ جۇرگەن قوعام بەلسەندىسى تۇرسىنبەك بەيشەنبەكوۆ الماتى مەن استاناعا ساپارلاپ كەلىپ، ەكسپو قالاشىعىن تاماشالاپ قايتتى. ەلوردا تورىندە ءوتىپ جاتقان الەمدىك كورمەنىڭ ءوتۋ بارىسىن تاماشالاپ قايتقان جۋرناليستپەن الماتىدا ارنايى جولىعۋدىڭ ءساتى تۇسكەن بولاتىن. ول كورشى ەلدەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ تەك قانا ەكونوميكالىق تۇرعىدان قاراستىرىلماي، رۋحاني بايلانىستى نىعايتۋدى قۇپتايتىنىن جەتكىزدى. 

– تۇرسىنبەك بەيشەنبەك ۇلى، استانا ۇنادى ما؟

– ارينە، ۇنادى. استانا جاڭالىعىمەن، بيىك عيماراتتارىمەن، كوز تارتارلىق ارحيتەكتۋراسىمەن ماعان ايرىقشا اسەر ەتتى. سونداي-اق، بۇل قالادا ادام ءوزىن ەركىن سەزىنەدى ەكەن. مۇنىڭ نەگىزگى سەبەبى گەوگرافيالىق ورنالاسۋىنان بولسا كەرەك. اينالاسى جازىق دالا. سول دالانى كوكوراي بەلدەۋگە اينالدىرىپتى.  استانانىڭ جاسىل بەلدەۋىنىڭ زور اۋماقتى قامتيتىنىن ەستىپ، ريزا بولدىم.

ال قالانىڭ ءوزىنىڭ ساۋلەتى بولەك. ماعان ازىرەت سۇلتان مەشىتى، "حان شاتىر"، "بايتەرەك" سەكىلدى استانانىڭ ماقتانىشىنا لايىق عيماراتتار قاتتى ۇنادى. ورتالىق ازيادا وسىنداي جاڭا قالانىڭ بوي كوتەرۋى ءبارىمىز ءۇشىن ماقتانىش . بۇرىن ءبىز بىشكەك پەن الماتىنى باۋىرلاس ەكى ەلدىڭ الىپ شاھارلارى رەتىندە قاتارلاستىرا اتايتىنبىز. ەندى ونىڭ قاتارىنا استانا قوسىلدى. استانا بۇدان دا ۇلكەن قالاعا اينالارى داۋسىز. ءقازىردىڭ وزىندە ميلليوننان ارتىق تۇرعىنى بار ەكەن.

– الماتىنى دا كوردىڭ عوي. بۇل قالا نەسىمەن وزىنە باۋرادى؟

– الماتىنى تولىقتاي ارالاماسام دا، دوستارىم ءبىراز جەرىن شارلاتتى. كوكتوبەگە شىعىپ، تۇنگى الماتىنى توبەسىنەن باقىلادىق. الماتى – تاريحىمەن، باي مادەنيەتىمەن، وزىندىك اڭىز-اپساناسىمەن وزگەشە. الماتى الاتاۋدىڭ ءبىر باۋىرىن باسىپ، ميلليونداعان حالىقتى قۇشاعىنا سىيدىرىپ، ءۇنسىز وي كەشىپ جاتقانداي ءبىر بولەك سەزىم بولدى. كوكتوبەدەن قاراپ تۇرىپ، وسىنشاما ۇلكەن قالانىڭ موماقان كەيپىنە تاڭداندىم. اۋرايى دا تامىلجىپ تۇر ەدى. مەتروعا وتىرىپ تا ۇلگەردىم. قالانىڭ اۋماعى كەڭەيىپ، جان سانىنىڭ ارتىپ بارا جاتقانى بىردەن بايقالادى. بۇرىن ادەبي شىعارمالار مەن ماقالالاردان وقىپ، ۆيدەوروليكتەردەن كورەتىن اسەم جەرلەرىنىڭ ءبىرازىن تاماشالاۋعا مۇمكىندىك تۋدى.

ەگەر ۋاقىتىم بولسا، الماتىنى اسىقپاي ارالايتىن ەدىم. الداعى ۋاقىتتا استانا مەن الماتىعا ارىپتەستىك بايلانىسپەن ءجيى كەلەتىنىم دە كۇمان جوق.

– استانادا ەكسپو قالاشىعىن ارالاپ قايتقانىڭدى ەستىدىك. بۇل قالاشىقتى ارالاعان كەزدە نەگە ءمان بەردىڭىز؟

– استاناعا كەلىپ تۇرىپ، ەكسپو قالاشىعىن كورمەي كەتسەك ەلدەن دە، وزىمىزدەن دە ۇيات ەدى.

استاناعا ارنايى جول تارتقانداعى نەگىزگى ماقساتىمىز دا وسى ەكسپو قالاشىعىن تاماشالۋ بولدى. شىنىمدى ايتسام، ءبىر كۇن بويى 25 گەكتار اۋماقتى الىپ جاتقان قالاشىقتى ارالادىم. بارلىق پاۆيلوندارعا كىرۋ مۇمكىن ەمەس. ول ءۇشىن كەمىندە ءبىر اپتا جاتۋىڭ كەرەك. قازاقستان مەن ءوزىمىزدىڭ ەلدىڭ (قىرعىزستاننىڭ) جانە افريكا ەلدەرىنىڭ پاۆيلوندارىنا باردىم. قازاقستان پاۆيلونى وسى قالاشىقتىڭ برەندى سەكىلدى ەكەن. «نۇر الەمدى» تولىق ارالاۋدىڭ، ونداعى تاقىرىپتىق-مازمۇندىق دۇنيەلەردىڭ ءتۇسىنىپ، كورىپ شىعۋدىڭ وزىنە اجەپتاۋىر ۋاقىت كەتەدى. شىنىمدى ايتسام، ەكسپو ارقىلى قازاقستان ەلدىڭ اتىن عانا ەمەس، ءوزىنىڭ دامۋىن دا وزگەلەرگە ۇلگى ەتىپ جاتقانداي.

افريكا ەلدەرىنىڭ پاۆيلوندارى وزىنشە اسەم. ءار ەلدىڭ تاريحىمەن، ونداعى حالىقتاردىڭ سالت-داستۇرىمەن، ورنالاسقان جەرىنىڭ تابيعاتىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىمەن تانىسۋىڭىزعا بولادى. قىسقا ەكسكۋرسيا كەزىندە قىرعىزستاننىڭ دا پاۆيلونىنا كىرىپ، ونداعى اعايىندارىمىزبەن اڭگىمەلەسىپ قايتتىق. جالپى، ەكسپو ماعان استانا قالاسىنىڭ دامۋىنا قۇيىلعان ينۆەستيسيا سەكىلدى كورىندى. قازاقستان ءوز استاناسىن سالىپ جاتقاندىقتان، وسىنداي شارالاردى ۇيىمداستىرۋ ارقىلى ەكى جەپ بيگە شىعىپ وتىر. وسى قالانى كوركەيتۋدى جواسپارلاعان سوڭ، اۋقىمدى شارا ارقىلى قالانى دامىتۋعا مۇمكىندىك الدى. ونىڭ پايداسىن كەيىنگى ەل كورەدى.

قالاشىقتى ارالاپ جۇرگەندە الىس وبلىستاردان، شەتەلدەردەن كەلگەن تۋريستەردىڭ وسى كورمەنى قىزىعۋشىلىقپەن ارالاپ جۇرگەنىن بايقادىم. استانا قالاسىنىڭ تۇرعىندارى دا تۋريستەر مەن قوناقتارعا جىلى قاباق تانىتىپ، جول سۇراساڭ ەرىنبەي ايتىپ، ەكسپو-عا كەلدىڭىز بە دەپ سۇراپ، قازاقستان تۋرالى جاقسى اقپارات بەرۋگە نيەت تانىتاتىنىن سەزدىم. نەگىزى، ءبىر ەلدىڭ مادەنيەتى – ونىڭ حالقىنىڭ مادەنيەتى عوي. مەنىڭ قىرعىزستاننان كەلگەنىمدى بىلگەن جۇرت «ءوزىمىزدىڭ باۋىرلاس ەكەنسىڭ عوي» دەپ، ىشكە تارتىپ جاتتى. مۇنىڭ ءوزى قۋانىش سىيلايدى ەكەن ادامعا.

تاعى ءبىر بايقاعانىم، استانا جاستار قالاسى ەكەن. قايدا بارساڭ دا الدىڭنان جاستار كوپ شىعادى. ەكسپو-نى ارالاپ جۇرگەندەردىڭ دە باسىم بولىگى جاستار. بۇل وسى قالانىڭ ءوسۋ ۇستىندە ەكەنىن كورسەتەدى.

– ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ىشىندە قىرعىزستاندى ەرەكشە جاقىن تارتاتىن ەلمىز دەسەك، قاتەلەسپەيتىن شىعارمىن. قازاق اقپارات قۇرالدارى قىرعىزستان جايلى ۇنەمى جازىپ، ونداعى ءاربىر ىسكە باسا نازار اۋدارىپ وتىرادى. ال قىرعىزستاندا ونداي ءۇردىس بار ما؟

– مۇنى مەن دە بايقادىم. قازاقستاندىق ارىپتەستەرىمىز قىرعىزستاننىڭ كەز كەلگەن باستى وقيعالارىنا ءمان بەرىپ، جازىپ وتىراتىنى بايقالادى. مەن قازاق سايتتارىن ۇنەمى نازاردا ۇستاپ وتىرامىن. «باۋىرلاس قىرعىز ەلى» دەگەن تىركەستى ءجيى پايدالاناتىن ارىپتەستەرىمە راحمەت ايتامىن. شىندىعىندا، ءبىزدىڭ قازاقستاننان ۇيرەنەرىمىز كوپ. وسىنشالىقتى ۇلكەن جەردە وتىرعان قازاقستانعا قىزىعا دا، قىزعانا دا قارايتىندار جەتەرلىك. تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ وڭايعا تۇسپەگەنى انىق. كوپ ۇلتتى مەملەكەت رەتىندە ءوزىنىڭ تاتۋلىعى مەن بىرلىگىن ساقتاي العان ءارى قانداي جاعداي بولسا دا شىدامدىلىق تانىتقان قازاق حالقىنىڭ ەرىك-جىگەرىنە ريزامىز.

ءبىزدىڭ اقپارات قۇرالدارى دا قازاقستان تۋرالى ءجيى جازادى. مۇمكىندىگىنشە باۋىرلاس ەلدىڭ جاڭالىقتارىن، جەتىستىكتەرىن بەرۋگە تىرىسامىز. ءبىز بىرىكسەك، ءبىر-بىرىمىزدى قولداساق قانا جەتىستىكتەرگە جەتەمىز. ەكسپو-نىڭ ءوتۋ بارىسىن، اشىلۋ سالتاناتىن بىزدەگى اقپارات قۇرالدارى دا جازدى. سول اشىلۋ سالتاناتىنا بەدەلدى ساياساتكەرلەر، پرەزيدەنتتەر، حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ءتوراعالارى قاتىسقانىن كوردىك. قازاقستاندا ءوتىپ جاتقان حالىقارالىق جينالىستاردىڭ كوبىندە الەمگە تانىمال تۇلعالار قاتىسادى. بۇل قازاق ەلىنىڭ سىرتقى بەدەلىنىڭ جوعارى ەكەنىن ايعاقتايدى.

– استانا مەن بىشكەك اراسىنداعى ساياسي قارىم-قاتىناسقا قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟

– ەكى ەل اراسىنداعى بايلانىس ارتپاسا، كەمىمەيدى. ءبىز ءبىر تاريحتىڭ ەنشىلەستەرىمىز. بۇرىننان توسكەيدە مالىمىز، توسەكتە باسىمىز قوسىلعان ەلمىز. قازاقستاندى قىرعىزستانسىز، قىرعىزستاندى قازاقستانسىز ەلەستەتۋ قيىن. قىرعىزدار قازاقتاردى ارقا سۇيەيتىن اعايىن دەپ بىلەدى. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاقستان مەن قىرعىزستاننىڭ قارىم-قاتىناسى ارتپاسا، كەمىگەن جوق.بۇل ءۇردىس ءالى دە جالعاسىپ كەلەدى. قازاقستان قىرعىز ەلىنە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق كومەك بەرۋىن دوعارعان ەمەس. قىرعىزستاندىق جەكە كاسىپكەرلەر مەن ساۋداگەرلەر وسىندا كەلىپ جۇمىس ىستەپ ءجۇر. ولاردى ىسىرىپ، قۋىپ، جۇمىس ىستەتكىزبەي جاتقان قازاق بيلىگى جوق. الماتى مەن استانا بازارلارىندا ساۋدامەن اينالىسىپ جۇرگەن قىرعىزدار كوپ دەپ ەستىدىم. شىنىمدى ايتسام، ءبىز ءتىلماشسىز تۇسىنىسەتىن حالىقپىز عوي. ءدىنىمىز، ءتىلىمىز، سالت-داستۇرىمىزدە ورتاقتىق كوپ. قازاقستاندى ارالاعاندا مەندە ەشقانداي جاتىرقاۋ سەزىمى بولمادى. بۇرىننان وسىندا كەلىپ-كەتىپ جۇرگەن ادامداي، ەركىن ءجۇردىم.

اڭگىمەلەسكەنت. وسكەنباي.