Táýelsizdiktiń arqasynda aqshanyń astynda qalǵan mıllıarderler men mıllıonerler márttik tanytyp, otyz jylǵy ádiletsizdikten ábden qajyǵan halyqqa qol ushyn sozady degen senim bildirgen.
Toqaev osy arqyly Qazaqstanda qaıyrymdylyq ınstıtýtyn qalyptastyrǵysy keletinin aıtqan.
Osy otyz jylda jeti urpaǵyna jetip jyǵylatyn baılyq jıǵan olıgarhtar halyqqa qaryzdar ekenin eske salǵan.
Toq eterin aıtqanda áleýmettik saıasatty júzege asyrý memleket qana emes, aıtalyq Qazaqstannyń eń aýqatty adamy Bolat Ótemuratovtyń da mindeti ekenin meńzegen.
...
Bul ıdeıanyń avtory Toqaev emes. Áýelden álemdik tájirıbede bar úrdis. Prezıdent osy oraıda Forbes tizimindegi keıbir qaltalylar 2017 jyly Nú-Iorktegi memlekettik mektepte oqıtyn oqýshylardy tegin ystyq tamaqpen qamtamasyz etkenin mysal etken.
Toqaev aıtqan Amerıkada tapqan-taıanǵanyn halyqpen bólispeıtin qaltalynyń qadiri joq.
Tipti mıllıondap salyq tólep memleket búdjetin baıytyp otyrsańyz da, eger tabysyńyzdyń belgili bir bóligin qaıyrymdylyqqa jumsamasańyz halyqtyń qarǵysyna qalasyz.
Qaıyrymdylyq AQSH-tyń ómir salty. Amerıkanyń baılary basqadan aıasa da, qaıyrymdylyqqa kelgende tartynyp qalmaıdy. Máselen byltyr Amerıkanyń qaıyrymdylyq qorlaryna 426 mlrd dollar aýdarylǵan.
Qoly ashyqtyń - joly ashyq. Mundaı azamattardy memleket te únemi qoldap-qolpashtap otyrady. Olarǵa da stımýl kerek qoı! Qaıyrymdylyq jasaǵan kásipkerdiń aqshasy salyq esebinde júredi.
Bylaısha aıtqanda tapqan tabysynyń birshamasyn qaıyrymdylyqqa aýdarǵan kásipker osy arqyly memleketke tóleıtin salyǵyn tómendete alady.
Amerıkadaǵy qaıyrymdylyqqa qatysty taǵy bir qyzyqty jaıt.
Bul elde bizdegideı handardyń, batyrlardyń, aqyndardyń atyna kóshe berý dástúri joq. Esesine qaıyrymdylyq jasaǵan márt kóńil baılarǵa, kásipkerlerge, jalpy osy jumysqa ǵumyryn arnaǵan azamattarǵa kóshe ataýy beriledi. Bul da memleket ustanymy. Áleýmettik saıasatty memleketpen birlesip júrgizgen azamattarǵa kórsetken qurmeti.
Vashıngtonda Djons Hopkıns kóshesi bar. O kim? Hopkıns óz aqshasyna ýnıversıtet pen med. ortalyq salyp, el ıgiligine bergen kásipker. Klara Barton kóshesi. Amerıkadaǵy Qyzyl kres qoǵamynyń negizin qalaǵan medbıke. Djon Maklın. Óz qarajatyna temirjol salyp, memqyzmetkerlerdiń jumys pen úı arasyna qatynaýyn jeńildetken baspager. Mundaı mysal jetip artylady.
AQSH-taǵy álemge áıgili 8 ýnıversıtet osylardyń qabyrǵasyn qalaýǵa járdemdesken fılantroptar atymen atalady. Kóshe ǵana emes, kitaphana, vokzal, mýzeı, teatr, ǵylymı ortalyqtar, aýrýhana, mektep, stadıon siz senbessiz, tipti tutas qalalarǵa deıin mesenattar atymen atalady.
AQSH-ta qaıyrymdylyq jasaıtyn qaltaly azamat halyq aldynda syıly. Halyq oǵan qala atyn berse de qarsy emes.
...
Ende elge oralaıyq. Bizge oralaıyq. Otyz jyl boıy tonalǵan Qazaqstanǵa qazirgi ýaqytta Toqaev aıtqan mıllıarderler men mıllıonerler kómegi kerek-aq.
Qazaqstandyq Forbes tizimindegi 50 baı el prezıdentiniń úndeýine qulaq asar ma eken? Osy tizimdegi eń jas mıllıoner pen Qazaqstandaǵy eń aýqatty adam Bolat Ótemuratovtyń (5 mlrd dollar) aralyǵyndaǵy 50 baı Qańtardan keıin qurylǵan "Qazaqstan halqyna" qoryna taıly-tuıaǵy qalmaı aqsha aýdarsa, ishinara halyq aldyndaǵy qaryzyn da, paryzyn da ótegen bolar edi.
Jaı ǵana baı emes, jomart baı atanatyn múmkindik bul.
Belgilisi, bul qordy halyq toltyrýǵa mindetti emes.
Qazaqstanda qaıyrymdylyq ınstıtýtyn qalyptastyrǵysy keletin Toqaevtyń bastamasy Forbes tiziminen túspeıtin aýqattylar atsalysqanda ǵana júzege asady.
"Baı bolsań, halqyńa paıdań tısin". Baıaǵynyń baılary barlyǵy bolmasa da, kóbisi osy ustanymdy ustandy.
Másele qazirgi Qazaqstannyń baılary qandaı ustanymda?..
Dýman BYQAI
