24 sáýir kúni Astanada Qazaqstan halqy Assambleıasynyń XXXIV sesıasynyń plenarlyq otyrysy ótti. «Birlik pen kelisim jolyndaǵy 30 jyl» atty bul mańyzdy jıynǵa eki myńǵa jýyq adam qatysty. Bul — el birliginiń, tatýlyq pen turaqtylyqtyń jarqyn kórinisi.
Qazaqstan búginde júzden astam ult pen ulysty bir shańyraq astyna toptastyrǵan beıbitshilik pen kelisimniń mekeni. Osy yntymaq pen birliktiń berik dińgegi — Qazaqstan halqy Assambleıasy. Sarapshylardyń aıtýynsha, Assambleıa el ishindegi turaqtylyqty saqtap, qoǵamdy biriktiretin kúshke aınaldy.
Saıasattanýshy Perdehan Shámshıevtiń aıtýynsha, Assambleıanyń bul joly ońaı bolǵan joq. 1995 jyly etnosaralyq kelisimdi qamtamasyz etý maqsatynda qurylǵan uıym alǵashqy jyldary tıtýldy emes etnostardyń qoǵamdyq-saıası ómirge aralasýyna múmkindik beretin áleýmettik lıft rólin atqardy. Degenmen, 2022 jylǵa deıin aýqymdy reformalar júrgizilmegen. Tek konstıtýsıalyq ózgeristerden keıin Assambleıanyń róli qaıta qaralyp, memlekettik til men ortaq qundylyqtardy nyǵaıtýda mańyzdy orynǵa ıe boldy.
— Álemde monoetnosty memleketter sırek. Qazaqstan — túrli etnos ókilderi beıbit ómir súrip jatqan el. Bul bizdiń artyqshylyǵymyz. Ár etnos óz mádenıetin saqtaı otyryp, ortaq tarıh pen memlekettik tildi qurmetteýde. Qoǵamdyq kelisimniń formýlasy — dál osy, — deıdi sarapshy.
Qazaqstan halqy Assambleıasynyń 30 jyldyq tájirıbesi — eldegi turaqtylyq pen birliktiń basty kepili ekenin taǵy bir márte dáleldedi. Bul — ortaq til, ortaq qundylyq, ortaq bolashaq jolyndaǵy senimdi qadam. Baqylaýshylardyń aıtýynsha, Assambleıa búginde el ishindegi turaqtylyqtyń tiregi, kelisim men birliktiń berik kópirine aınalǵan. Óıtkeni Assambleıanyń basty mısıasy — bólip-jarý emes, barshany ortaq maqsatqa jumyldyrý.
Májilis depýtaty Kenjeǵul Seıtjan da Assambleıanyń osy rólin erekshe atap ótti. Onyń aıtýynsha, Assambleıa qazaq tilin nasıhattaýda úlken jumys atqaryp keledi.
– Túrli ult ókilderine qazaq tilin úıretý — Assambleıanyń basty baǵyttarynyń biri. Bul meni qatty qýantady. Qazaq tili — bárimizge ortaq tilge aınalyp keledi. Sonymen qatar Assambleıa ártúrli halyqtardy biriktirip, «bárimizdiń tilimiz bólek bolsa da, týymyz bir, elimiz bir» degen ustanymdy dáripteýde, – deıdi depýtat.
Onyń sózinshe, Konstıtýsıada kórsetilgendeı, elimizdegi ár etnos ókili qazaq halqymen birge teń múmkindikke ıe. Assambleıa osy saıasatty ustanyp, bárimizdi ortaq maqsatqa jumyldyrýda.
– Barlyq etnostarmen birigip, bir týdyń astynda, bir eldiń múddesin qorǵaýda óte joǵary ról atqarýda. Bizdiń Konstıtýsıamyzda jazylǵandaı, árbir halyqtyń múshesine, etnostarǵa qazaq halqymen birge, tıtýldy ult retinde, qazaq tilimen birge damýǵa eshqandaı shekteý joq. Sony Assambleıa dáriptep kórsetýde. Biz árqaısymyz bólekpiz: tilimiz de bólek, dinimiz de bólek, biraq bizdiń ortaq tilimiz — qazaq tili, ortaq elimiz — Qazaqstan. Assambleıa osyndaı saıasat júrgizýde, osyndaı ustanymdy qalyptastyryp, sondaı qarym-qatynas jasap júr. Men soǵan óte qýanyshtymyn, – dep túıindedi Kenjeǵul Seıtjan.
Assambleıanyń atqaryp jatqan bul jumystary elde azamattyq biregeılikti qalyptastyrýǵa da úlken yqpal etýde. Búgingi tańda qazaqstandyqtar úshin ultyna, dinine qaramastan, ortaq qundylyqtardy ustaný mańyzdy. Memlekettik til men birtutas Otan túsinigi barlyǵymyzdy biriktiretin basty faktorǵa aınaldy. Bul úrdis tek elimizdiń ishinde ǵana emes, halyqaralyq deńgeıde de aıqyn kórinis tabýda.
Osyny dáleldeıtin mysaldardyń biri retinde «Uıǵyr avozı» gazetiniń bas redaktory Ershat Asmatov qazaqstandyq birtektilik týraly óz oıyn aıtty.
— Biz kópetnosty el bolǵanymyzben, bir halyqpyz, bir ultpyz. Qazir soǵan kele jatyrmyz. Sebebi shetelge shyqsaq, bizdi «qazaqstandyq» dep tanıdy. Eshkim «anaý uıǵyr eken», «anaý nemis eken», «anaý káris eken» demeıdi. Olar úshin biz — Qazaqstannyń ókilderimiz. Mysaly, Parıjde ótken Olımpıada oıyndarynda Narıman Qurbanov Qazaqstan atynan rekord ornatyp, gımnastıkadan alǵashqy Olımpıada chempıony boldy. Ol jerde ol «men uıǵyrmyn» dep aıtqan joq, búkil álem ony «qazaqstandyq Narıman Qurbanov» dep tanydy. Sondyqtan bizdiń máselelerimiz de, problemalarymyz da, muń-zarymyz da ortaq. Biz — bir halyqpyz», — deıdi «Uıǵyr avozı» gazetiniń bas redaktory Ershat Asmatov.
Saıasattanýshy Perdehan Shámshıev kópultty memleket jastarynyń ereksheligin de atap ótti. Onyń aıtýynsha, kópetnosty ortada ósken jas býyn túrli mádenıettermen erkin qarym-qatynas jasap, kez kelgen ortaǵa tez beıimdele alady. Sondyqtan da búginde qazaqstandyq óner, ǵylym jáne mádenıet ókilderi halyqaralyq deńgeıde tanymal.
— Ártúrli etnostardyń ortasynda ósken jastar úshin ózge mádenıettermen til tabysý ońaıyraq. Bul qasıet qazaqstandyq jastardyń túrli ortada erkin beıimdelýine jáne ulttyq bolmysyn saqtaı otyryp, álemmen qarym-qatynas ornatýyna múmkindik beredi. Sol sebepti de elimizdiń mádenıet, mýzyka jáne ǵylym salasyndaǵy ókilderi tek kórshi elderde ǵana emes, halyqaralyq deńgeıde de joǵary baǵalanyp júr, — deıdi saıasattanýshy.
Sarapshylardyń pikirinshe, búgingi qazaqstandyq jastardyń mádenı ashyqtyǵy men jahandyq deńgeıde suranysqa ıe bolýyna tek orta ǵana emes, júıeli qoldaý da sebep. Bul rette olardyń múmkindikterin keńeıtip, túrli ult ókilderin ortaq maqsatqa uıystyryp júrgen qurylym bar — ol Qazaqstan halqy Assambleıasy. Assambleıa tek tatýlyq pen kelisimdi nasıhattap qana qoımaı, jastardyń boıyndaǵy osy qasıetterdi kúsheıtetin alańǵa aınaldy. Mádenı ártúrlilikti baılyqqa aınaldyryp, olardy qoǵamdyq-saıası ómirge tartyp, úlken múmkindikter esigin ashýda.
— Jastar saıasatyn damytýǵa Assambleıanyń róli zor. Odan keıin Assambleıanyń jergilikti jerlerde, fılıaldarda, ártúrli etnostardyń músheleriniń jergilikti jerlerde jumys isteýi osynyń barlyǵy bizdiń elimizge jańaǵy óte kóp kómegin tıgizedi, aqparat berýde, dostyq qarym qatynas jasaýda, halyqaralyq qatynas jasaýda, mysalǵa bizdiń basqa eldermen qarym-qatynas qurýda, odan keıin mysalǵa partıalarmen, ár partıa bizde qazir Májiliste otyrǵan alty partıa bar ǵoı, solarmen memorandým qurýda jáne saıasat jaǵynan da osy Assambleıanyń músheleri tárbıleýde osyndaı ózgerister jasap, joǵarǵy deńgeıdegi qarym-qatynas jasap, ózderiniń jer jerlerdegi fılıaldarynda sondaı baǵyt jasap júrgenine óte qýanyshtymyn, sondaı ózgerister bar, — deıdi Májilis depýtaty Kenjeǵul Seıtjan.
Mamandar Qazaqstandy san ulttyń taǵdyry toǵysqan jeri dep jıi aıtady. Bul eldiń halqy eshqashan jeńil jolmen júrgen emes. Tarıhtyń talaı synaǵynan ótip, qıyndyqty birge kóterdi. Sol kezeńderden aman shyǵýdyń bir-aq joly boldy — bir-birine arqa súıeý, túsiný, adam bolyp qalý. Halyq arasynda «Jaqsy dos — jaýǵa qaldyrmas» degen sóz bar. Qazaqstanda túrli ult ókilderi bir-birine jaı kórshi emes, qıyn kúnde súıenish bola bildi. Sondyqtan da búginde dostyq týraly aıtý olar úshin uran emes, ómirlik tájirıbe.
— Adamdy adam etetin — júrektegi jylýy men kisilik qasıeti. Dostyqty saqtaý — zańmen emes, júrekpen oryndalatyn mindet. Bir-birin qurmetteý, qıyn sátte demeý bolý — ony eshkim buıryqpen úıretpeıdi. Bul — atadan balaǵa berilgen tárbıe, sanamyzǵa sińgen túsinik.
Qazaqstan halqynyń kópultty bolýy — baılyq. Biraq bul baılyqty saqtaý úshin eń aldymen adam bolyp qalý kerek. Ultqa, tilge, dinge qaramaı, adamdy adam dep taný — bizdiń basymyzdan ótken talaı kezeńniń úıretken sabaǵy — deıdi Májilis depýtaty Kenjeǵul Seıtjan.
Depýtattyń pikirinshe, búgingi tatýlyq — keshegi tózim men túsinistiktiń nátıjesi. Sondyqtan halyq danalyǵynda aıtylǵandaı: «Tatý bolsa – aǵaıyn kóp, aqylshy bolsa – aǵań kóp». Sol sebepti qazaqstandyqtar úshin birlik pen dostyq — tek sóz emes, ómir súrý salty.
Avtor: Gúlmıra Syzdyqqyzy
