Jaqynda ózim syılaıtyn jazýshy, qazaqtyń qabyrǵaly qalamgeri (aty-jónin aıtsam, ol kisini osylaı dep ataǵanymdy barlyqtaryńyz qosylatyndaryńyzǵa senimdimin) sanalatyn bir aǵamyzdy qala syrtyndaǵy úıine jetkizip saldym.
Qazaq ádebeıetine, qazaq tiline, qala berdi Táýelsizdigimizge bir kisideı eńbek sińirgen aptal azamattyń shildeniń shilińgir ystyǵynda taksı ustap, ábigerge túskenin qalamadym. Ult múddesi jolynda jan aıamaı eńbektengen abzal aǵamyzǵa azdap bolsa da paıdam tıip jatsa, nesi aıyp?
Jol boıy aǵamyz qazaq tiliniń taǵdyry, qazirgi almaǵaıyp zamanda memlekettigimizdi saqtap qalýdyń mańyzdylyǵy jaıyndaǵy oılarymen bólisti.
Arasynda suraq qoıyp, kóbinde tyńdaýmen boldym. Mundaı kisiniń... aqtaryla aıtqan áńgimesi maǵan maıdaı jaqqanyn jasyryp qaıteıin.
Osylaısha aǵamyzdyń áserli áńgimesin tyńdap, qala syrtyndaǵy úıge qalaı jetkenimizdi bilmeı de qaldyq.
Jol boıy «ońǵa, solǵa» dep aǵamyz jol kórsetip, eki qabatty kotedjdiń (aǵamyzdyń bedeline saıy úıi de jaqsy eken) aldyna mańdaı tire toqtadyq.
Aǵamyz maǵan rahmetin jaýdyryp kólikten túsip jatqanda janymyzǵa esik pen tórdeı qara jıp ekpindep kelip toqtap, qap-qara áınek tómen túsip, ar jaǵynan qalanyń tikbaqaı ádepki kóp qyzdarynyń sulbasy kórindi.
Bul aǵamyzdyń qyzy-tuǵyn. Ol kólikten túspesten ákesine, ıaǵnı, zıaly aǵamyzǵa orys tilinde dáý temir qaqpany ashyp jiberýge «ótinish» jasaǵanyn estidim. Aǵamyz aýyr denesine qaramaı jas balasha qalbalaqtap, temir qaqpany ashyp, aıǵyrdaı qara jıp mingin qyzyn úıine kirgizip, artynsha qaqpasyn japqanyn óz kózimmen kórdim.
Ákesi jıppen kelgen súıikti qyzyn qaqpany ashyp, úıine kirzizip alǵanda ne tur dep oılaýyńyz múmkin. Iá, kópshiligimiz úshin bul oǵash qylyq bolyp kórinbeýi múmkin. Al kóz aldyńyzǵa basqalaı elestetip kórińizshi, besikten beli shyqpaǵan, bozókpe qyzǵa qazaq tiliniń qamqorshysy, memleketimizdiń qorǵany, ádebıetimizdiń aqsaqaly eńpeńdep esik ashyp jatsa, bul oǵash qylyq bolyp kórinbeı me? Sóz joq, munyń oǵash qylyq ekenin birden ańǵarasyz.
Bul – qazaq zıalylarynyń bala tárbıesinde jibergen basty kemshiligi. Iá, bárimiz ózegimizdiń jaryp shyqqan balamyzdy jaqsy kóremiz. Biraq jaqsy kórýdiń shegi bolýy kerek qoı.
Bala áke-shesheni qurmetteýi tıis. Bizdiń eldegi zıaly da, qarapaıym halyq ta osy bir qaǵıdany aıyrylyp qalǵany jasyryn emes. Qazirgi tańda ózin zıaly sanaıtyn azamattardyń is-áreketi men ustanymyna (ol qazaq tiline qatysty oı-pikiri men ulttyq múddege qatysty oı-paıymy bolýy múmkin) balalary qurmetpen qaramaıdy.
Eger olar ult zıalysy dárejesine kóterilgen ata-anasynyń is-áreketin qurmettese, balalary áke-shesheleri sekildi qazaq tilinde sóılegen bolar edi. Ókinishke oraı, kóptegen zıaly qaýym ókilderiniń balalary ákeleriniń eńbegine, is-áreketiniń mánin túsinbeıdi. Árıne, buǵan bala emes, bizdiń zıaly aǵalarymyzdyń ózderi kináli.
Olar balalaryn jaqsy kórgendikten qazaq tilin bilip, ult múddesi úshin ózderi sekildi júıkesin juqartqanyn qalamaıdy. Aıǵyrdaı jıpti ózderi minbese de balalary mingenin jón kóredi. Qazaq tilin bilmeıtin boqmuryn (tipti qazaq tilin bilmegenin eskersek, olar tárbıeli, bilimdi bala bolýy múmkin ǵoı) balalarynyń aldynda empeńdep esik ashýǵa arlanbaıdy.
Úıdegi balasyna óziniń ustanymyn, is-áreketin úlgi ete almaǵan zıalylar on jerde kóńilge qonymdy oı aıtsa da, aıtqan sóziniń dýasy bolmasy anyq.
Sondyqtan zıaly da, qarapaıym halyq ta balasyn shamadan tys artyq jaqsy kórý jaqsylyqqa aparmaıtynyn túsinetin kez jetti. Kez kelgen bala ata-anadan tómen turýy kerek, Ásirese zıaly qaýym ókilderi, saıasatkerler, kásipkerler balalarynyń aldynda quraq ushpaýy kerek. Biz balamyzdy jaqsy kórgen saıyn olardyń minez-qulqyn buzyp jatqanymyzdy baıqamaımyz. Bar jaqsymyz balamyzǵa bolsyn dep olardy menmenshil, egoıstke aınaldyrdyq.
Qazir qaı zıal degen azamatty alyp qarańyzshy, balasynyń oıy, paıymy, túsinigi áke-sheshesiniń ulttyq murattarmen shendesken oı-paıymymen múlde sáıkespeıdi. Zıaly qaýymnyń kópshiliginiń balasy biz «zıaly, ultymyzdyń joqtaýshysy» dep tóbemizge kóteretin ata-analaryn zaman kóshinen qalyp qoıǵandardyń sanatyna jatqyzyp qoıǵany jasyryn emes.
Al olar ózderi minip júrgen qymbat kólik pen turyp jatqan záýlim úıler ózinen-ózi qandaı eńbekpen kelgenin bilmeıdi. Mine, bul balany shamadan tys jaqsy kórýdiń kesirinen týyndaǵan kesapat. Sondyqtan jastar aldaǵy ýaqytta aldyndaǵy aǵalarynyń qateligin qaıtalamaı, ózderiniń arman-muraty men oı-paımyna balalarynyń qurmetpen qaraýyna tárbıleý kerek. Sol kezde ultty múddemiz túgendelip, qazaq tili tuǵyryna qonatyny sózsiz.
Nurlan Jumahan
