Nazarbaevtyń murageri kim?
Sobánın osy saýalǵa qatty alańdaıtyn sıaqty. «Qazirgi prezıdenttiń murageri bar. Ol – Nursultan Ábishulynyń ózi. Bılik aýyssa da, onyń kapıtany ózgermeıdi» depti ol.
– Qazaqstandaǵy saıası, basqarýshy ári ǵylymı elıta aqyldy. Álemdegi jaǵdaıdy jaqsy túsinedi. Másele teńgeniń quldyraýynda emes. 90-shy jyldary Qazaqstan Batys áleminen kóp kómek aldy. Reseıde mundaı múmkindik bolǵan joq. Biraq, bul dáýir bitti. Endi basqa Qazaqstanǵa daıyndyq bastaldy. Bul Qazaqstannyń saıası bıligi men ekonomıkalyq júıesi de bólek bolmaq jáne ony tek qana Nursultan Nazarbaev basqara alady, – degen ekeniń Sobánın.
Onyń pikirinshe, bılik aýyssa da, Nazarbaevqa qatysy bolmaıdy jáne murager týraly áńgime qozǵaý ázir erte. «Bir ýaqytta munyń da kezi keledi. Bir suhbatynda Nazarbaevtyń ózi de, bılikti tapsyrýǵa bolatyn birneshe senarıdi oılastyryp júrgenin aıtqan. Munyń biri – bılikti týysqanyna ótkizý nemese Nazarbaevtyń saıası baǵdaryn saqtaı alatyn aınalasyndaǵy senimdi jaqtasyna tapsyrý.
«Biraq, qazir mundaı múmkindik joq, – deıdi ol. Bul qazaqtar men Qazaqstanǵa jaqsy. Sebebi, Nazarbaevtyń tájirıbesi mol. Basqarýshylyq, ıdeologıalyq, ındýstrıalyq qabileti jaǵynan onymen eshkim teńese almaıdy».
Alańǵa shyǵatyn «dýraktar» joq
Onsyzda Sobánınniń yǵyna jyǵylyp otyrǵan jýrnalıs oǵan mynadaı saýal qoıypty:
– Reseı men Qazaqstan aýyr kúnderdi bastan ótkerip jatyr. Daǵdarys, devalvasıa, onyń ústine áleýmettik ahýal da aýyrlap baraldy. Qalaı oılaısyz, Qazaqstan úlken tolqýlar oryn alýy múmkin be?
Buǵan jaýap Sobánınniń sózine qaraǵanda alańǵa tek «dýraktar» shyǵady. Ol ne deıdi?
Sobánın: Halyq alańǵa bılikke kóńili tolmaǵanda emes, kerisinshe táýekel etip, sol bılikti jekpe-jekke shaǵyrǵysy kelgende shyǵady. Qazir mundaı «dýraktar» joq. Ondaılardyń barlyǵy túrmede. Al qaýip tóndiredi degender, túrmege qamalǵanǵandarǵa qarap táýekel etýden qorqady. Mynany túsiný kerek: «Halyq turmysy tómendegeni sebepti alańǵa shyqpaıdy. Bálkim, nesıesin tóleı almaǵandar, úleskerler, sol bankterdiń salymshylary shyǵatyn shyǵar. Biraq, búkil halyq kóterý úshin buǵan basqa faktorlar sebepker bolýy kerek. Múddeli taraptar bar. Bul – Batys...
Adamnyń ómiri men turmysyna kóńiltolmaýshylyǵyn, bılikke degen narazylyqpen shatastyrýǵa bolmaıdy.
Qazaqtar qashqyn ba?
Sobánın munymen de toqtamaıdy. Qazaqtardy bóle-jara kórsete ketipti.
– Orys ta, qazaq halqy da shydamdy. Biraq, qazaqtyń orystan ereksheligi uzaq shydap kele, jyldam kóship ketedi. Qazaqtar úshin Otanyn emes, rýyn saqtap qalý mańyzdy bolǵan. Kóship ketti, demek rýyn saqtap qaldy. Al orys halqy úshin jerin saqtaý qalý birinshi orynda turǵan...
«Shynymen de, sizder uzaq shydaısyzdar jáne der kezinde shetke shyǵasyzdar. Osynyń arqasynda aman qalasyzdar» deıdi ol bir kezde. Munymen ne aıtqysy keldi eken?
Orystildiler júzge jata ma?
Sobánın, sonymen qatar «Qazaqstannyń soltústigi men shyǵysy Reseıge qosylýy múmkin be?» degen saýalǵa jaýap izdegen eken.
– Anyǵy, bul shyn ómirge múldem sáıkes kelmeıtin keıbireýlerdiń mıfologıalyq qorqynyshy. Qazaqstanǵa kelgende qarapaıym halyqpen kóp sóılesem. Qazaqtardyń Reseıge degen kózqarasy túzý. Al osyndaǵy orystildiler Qazaqstandaǵy tórtinshi júz. Olarǵa eshkim tıispeıdi. Olar erkin ómir súrip jatyr jáne elde osynshalyqty jaıly qoǵamdyq ahýaldyń bolǵanyn qatty baǵalaıdy. Qazaqstandyq orystar Qazaqstannyń patrıoty. Olar búgingi Reseıdiń – maqsatyna, mindetine jáne baǵdaryna saı kelmeıdi, – depti Sobánın.
Jáne barlyq «reseıshilderge» dán ádetpen Batys pen AQSH-qa tıise ketipti.
Onyń sózine qaraǵanda Qazaqstandaǵy turaqtylyqty sońǵy 20 jyl boıyna AQSH pen Reseı saqtap keldi. Qazir bul ekeýi de buǵan múddeli emes. Reseı eýrazıalyq ıntegrasıaǵa qulyqty, al AQSH qazirgi bılikti tóńkergisi keledi...
«Bilesizder ǵoı, Pýtın árdaıym Nazarbaevtyń jaǵynda, endeshe Qazaqstandy ishten iritkisi keletin birden- bir múddeli tarap – Batys. Batysty AQSH aıdaqtap otyr» degen eken Sobánın.
«Shańyraqtaǵy» qazaqtar qaýipti
Sobánınniń myna pikirin den qoıyp oqysańyz, onyń qazaqtarǵa degen kózqarasyn anyq ańǵarasyz. Ol ne deıdi?
– Óz basym ıslamızmdi ekstremızm men terorızm retinde túsinemin. Qazirgi ıslamızm lańkestik jasaýdan buryn, birinshi kezekte Shańyraq syqyldy kedeı aýdandarda turatyn aýyl qazaqtaryn alańǵa alyp shyǵýǵa túrtki bolýy múmkin. («Shańyraq» Almatynyń shet jaǵyndaǵy bılikke qarsy aksıa uıymdastyrǵan aýdan retinde belgili» depti «Karavannyń» jýrnalısi).
Islamızm qazirgi bılikti tóńkerýge tyrysatyn jalǵyz jol. Ony paıdalanǵysy kelgender, álgindeı aýdandarda turatyn azamattarǵa: «Shekesi shylqyǵan almatylyqtar men astanalyqtardy tona, olar daıyn asqa tik qasyq bolyp otyr, al sender eńbektiń adamysyńdar» degen urandy qoldanýy ǵajap emes.
Aıtalyq, Ońtústik Qazaqstandaǵy, Tarazdaǵy, Almaty men Astananyń aınalasynda musylmandarǵa baqylaý bar ma? Negizinde, qala halqyna emes dál osylarǵa ýaqyt kerek.
Iá, Sobánın dál osylaı deıdi...
Saılaý adal ótedi
Reseıden keletin sarapshylardyń barlyǵy solaı deıdi. Sobánın de solaı oılaıdy.
– Qazirgi bılikke mundaı kózaldaýdyń qajeti joq. Oǵan, elde ne bolyp jatqanyn, qoǵamnyń kózqarasy qandaı ekenin túsiný kerek. Anyǵynda, Nazarbaev pen onyń partıasynyń bıligi orasan, sondyqtan «Nur Otannan» basqa qandaı da bir partıalardyń parlamentke óteri asa mańyzdy emes.
Bastysy saılaý adal ótedi. Sebebi, bılikke halyqtyń adal kózqarasy jáne adal qoldaý kerek, – deıdi Sobánın.
Eýrazıalyq odaq KSRO-nyń jalǵasy emes...
Suhbattyń sońynda suhbat alýshy men suhbat berýshi bite qaınasyp ketipti. Kimniń suraq qoıyp otyrǵanyn jáne kimniń jaýap berip jatqanyn ańǵara almaı qaldyq.
– Siz jańa Úlken memlekettiń paıda bolýyn boljaısyz ba?– deıdi jýrnalıs.
– Iá, bul Eýrazıalyq odaq. Birtutas saıası memleket, – deıdi Sobánın.
– Ortalyǵy Máskeý bolatyn shyǵar?
– Bul mańyzdy emes. Bir bóligi Máskeýde, endi bir bóligi Mınskide bolsa da dúnıe búlinbeıdi. Al Sankt-Peterbýrgte – Parlamentaralyq assambleıa ornalassyn, Astana – qarjylyq ortalyq bolady. Kór de turyńyzdar, meniń aıtqanym dál keledi
Odaqtyń tóraǵasy Nursultan Nazarbaev, al Úkimet basshysy Vladımır Pýtın bolýy tıis. Lýkashenko tórelik etýge umtylmaıtyn adam. Odaqty Nazarbaev basqarsa ádil bolady. Aldaǵy eki úsh jylda naqty, is júzindegi Eýrazıalyq odaq paıda bolady dep oılaımyn...
Jáne barlyq «reseıshilder» sıaqty Sobánın Eýrazıalyq odaqtyń KSRO jalǵasy ekenin qatty «jasyrady»
– Joq, jalǵasy emes. Pýtın aıtqandaı, «KSRO-nyń qulaǵanyna ókinetin jandarda júrek bar, al ony qalpyna keltirgisi keletinder aqymaq». Qulaǵan memleketti qalpyna keltirýdiń qandaı qajeti bar? Jańa memleket myqty, jáne baı-qýatty bolýy kerek. Bul basqa memleket bolady, deıdi ol.
P.S. Reseılik sarapshylardyń bizge degen kózqarasy kóp jaǵdaıda osyndaı. Bul sarapshylardyń ǵana emes, sonymen birge Kremldiń de saıasaty dep túsingen durys bolar.
Daıyndaǵan, Dýman BYQAI
