نازاربايەۆتىڭ مۇراگەرى كىم؟
سوبيانين وسى ساۋالعا قاتتى الاڭدايتىن سياقتى. «قازىرگى پرەزيدەنتتىڭ مۇراگەرى بار. ول – نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ ءوزى. بيلىك اۋىسسا دا، ونىڭ كاپيتانى وزگەرمەيدى» دەپتى ول.
– قازاقستانداعى ساياسي، باسقارۋشى ءارى عىلىمي ەليتا اقىلدى. الەمدەگى جاعدايدى جاقسى تۇسىنەدى. ماسەلە تەڭگەنىڭ قۇلدىراۋىندا ەمەس. 90-شى جىلدارى قازاقستان باتىس الەمىنەن كوپ كومەك الدى. رەسەيدە مۇنداي مۇمكىندىك بولعان جوق. ءبىراق، بۇل ءداۋىر ءبىتتى. ەندى باسقا قازاقستانعا دايىندىق باستالدى. بۇل قازاقستاننىڭ ساياسي بيلىگى مەن ەكونوميكالىق جۇيەسى دە بولەك بولماق جانە ونى تەك قانا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ باسقارا الادى، – دەگەن ەكەنىڭ سوبيانين.
ونىڭ پىكىرىنشە، بيلىك اۋىسسا دا، نازاربايەۆقا قاتىسى بولمايدى جانە مۇراگەر تۋرالى اڭگىمە قوزعاۋ ءازىر ەرتە. «ءبىر ۋاقىتتا مۇنىڭ دا كەزى كەلەدى. ءبىر سۇحباتىندا نازاربايەۆتىڭ ءوزى دە، بيلىكتى تاپسىرۋعا بولاتىن بىرنەشە سەنارييدى ويلاستىرىپ جۇرگەنىن ايتقان. مۇنىڭ ءبىرى – بيلىكتى تۋىسقانىنا وتكىزۋ نەمەسە نازاربايەۆتىڭ ساياسي باعدارىن ساقتاي الاتىن اينالاسىنداعى سەنىمدى جاقتاسىنا تاپسىرۋ.
«ءبىراق، ءقازىر مۇنداي مۇمكىندىك جوق، – دەيدى ول. بۇل قازاقتار مەن قازاقستانعا جاقسى. سەبەبى، نازاربايەۆتىڭ تاجىريبەسى مول. باسقارۋشىلىق، يدەولوگيالىق، يندۋستريالىق قابىلەتى جاعىنان ونىمەن ەشكىم تەڭەسە المايدى».
الاڭعا شىعاتىن «دۋراكتار» جوق
ونسىزدا ءسوبيانيننىڭ ىعىنا جىعىلىپ وتىرعان جۋرناليست وعان مىناداي ساۋال قويىپتى:
– رەسەي مەن قازاقستان اۋىر كۇندەردى باستان وتكەرىپ جاتىر. داعدارىس، ديەۆالۆاسيا، ونىڭ ۇستىنە الەۋمەتتىك احۋال دا اۋىرلاپ بارالدى. قالاي ويلايسىز، قازاقستان ۇلكەن تولقۋلار ورىن الۋى مۇمكىن بە؟
بۇعان جاۋاپ ءسوبيانيننىڭ سوزىنە قاراعاندا الاڭعا تەك «دۋراكتار» شىعادى. ول نە دەيدى؟
سوبيانين: حالىق الاڭعا بيلىككە كوڭىلى تولماعاندا ەمەس، كەرىسىنشە تاۋەكەل ەتىپ، سول بيلىكتى جەكپە-جەككە شاعىرعىسى كەلگەندە شىعادى. ءقازىر مۇنداي «دۋراكتار» جوق. وندايلاردىڭ بارلىعى تۇرمەدە. ال ءقاۋىپ توندىرەدى دەگەندەر، تۇرمەگە قامالعانعاندارعا قاراپ تاۋەكەل ەتۋدەن قورقادى. مىنانى ءتۇسىنۋ كەرەك: «حالىق تۇرمىسى تومەندەگەنى سەبەپتى الاڭعا شىقپايدى. بالكىم، نەسيەسىن تولەي الماعاندار، ۇلەسكەرلەر، سول بانكتەردىڭ سالىمشىلارى شىعاتىن شىعار. ءبىراق، بۇكىل حالىق كوتەرۋ ءۇشىن بۇعان باسقا فاكتورلار سەبەپكەر بولۋى كەرەك. مۇددەلى تاراپتار بار. بۇل – باتىس...
ادامنىڭ ءومىرى مەن تۇرمىسىنا كوڭىلتولماۋشىلىعىن، بيلىككە دەگەن نارازىلىقپەن شاتاستىرۋعا بولمايدى.
قازاقتار قاشقىن با؟
سوبيانين مۇنىمەن دە توقتامايدى. قازاقتاردى بولە-جارا كورسەتە كەتىپتى.
– ورىس تا، قازاق حالقى دا شىدامدى. ءبىراق، قازاقتىڭ ورىستان ەرەكشەلىگى ۇزاق شىداپ كەلە، جىلدام كوشىپ كەتەدى. قازاقتار ءۇشىن وتانىن ەمەس، رۋىن ساقتاپ قالۋ ماڭىزدى بولعان. كوشىپ كەتتى، دەمەك رۋىن ساقتاپ قالدى. ال ورىس حالقى ءۇشىن جەرىن ساقتاۋ قالۋ ءبىرىنشى ورىندا تۇرعان...
«شىنىمەن دە، سىزدەر ۇزاق شىدايسىزدار جانە دەر كەزىندە شەتكە شىعاسىزدار. وسىنىڭ ارقاسىندا امان قالاسىزدار» دەيدى ول ءبىر كەزدە. مۇنىمەن نە ايتقىسى كەلدى ەكەن؟
ورىستىلدىلەر جۇزگە جاتا ما؟
سوبيانين، سونىمەن قاتار «قازاقستاننىڭ سولتۇستىگى مەن شىعىسى رەسەيگە قوسىلۋى مۇمكىن بە؟» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەگەن ەكەن.
– انىعى، بۇل شىن ومىرگە مۇلدەم سايكەس كەلمەيتىن كەيبىرەۋلەردىڭ ميفولوگيالىق قورقىنىشى. قازاقستانعا كەلگەندە قاراپايىم حالىقپەن كوپ سويلەسەم. قازاقتاردىڭ رەسەيگە دەگەن كوزقاراسى ءتۇزۋ. ال وسىنداعى ورىستىلدىلەر قازاقستانداعى ءتورتىنشى ءجۇز. ولارعا ەشكىم تيىسپەيدى. ولار ەركىن ءومىر ءسۇرىپ جاتىر جانە ەلدە وسىنشالىقتى جايلى قوعامدىق احۋالدىڭ بولعانىن قاتتى باعالايدى. قازاقستاندىق ورىستار قازاقستاننىڭ پاتريوتى. ولار بۇگىنگى رەسەيدىڭ – ماقساتىنا، مىندەتىنە جانە باعدارىنا ساي كەلمەيدى، – دەپتى سوبيانين.
جانە بارلىق «رەسەيشىلدەرگە» ءدان ادەتپەن باتىس پەن اقش-قا تيىسە كەتىپتى.
ونىڭ سوزىنە قاراعاندا قازاقستانداعى تۇراقتىلىقتى سوڭعى 20 جىل بويىنا اقش پەن رەسەي ساقتاپ كەلدى. ءقازىر بۇل ەكەۋى دە بۇعان مۇددەلى ەمەس. رەسەي ەۋرازيالىق ينتەگراسياعا قۇلىقتى، ال اقش قازىرگى بيلىكتى توڭكەرگىسى كەلەدى...
«بىلەسىزدەر عوي، پۋتين ءاردايىم نازاربايەۆتىڭ جاعىندا، ەندەشە قازاقستاندى ىشتەن ىرىتكىسى كەلەتىن بىردەن- ءبىر مۇددەلى تاراپ – باتىس. باتىستى اقش ايداقتاپ وتىر» دەگەن ەكەن سوبيانين.
«شاڭىراقتاعى» قازاقتار ءقاۋىپتى
ءسوبيانيننىڭ مىنا پىكىرىن دەن قويىپ وقىساڭىز، ونىڭ قازاقتارعا دەگەن كوزقاراسىن انىق اڭعاراسىز. ول نە دەيدى؟
– ءوز باسىم ءيسلاميزمدى ەكسترەميزم مەن تەرروريزم رەتىندە تۇسىنەمىن. قازىرگى يسلاميزم لاڭكەستىك جاساۋدان بۇرىن، ءبىرىنشى كەزەكتە شاڭىراق سىقىلدى كەدەي اۋدانداردا تۇراتىن اۋىل قازاقتارىن الاڭعا الىپ شىعۋعا تۇرتكى بولۋى مۇمكىن. («شاڭىراق» الماتىنىڭ شەت جاعىنداعى بيلىككە قارسى اكسيا ۇيىمداستىرعان اۋدان رەتىندە بەلگىلى» دەپتى «كاراۆاننىڭ» ءجۋرناليسى).
يسلاميزم قازىرگى بيلىكتى توڭكەرۋگە تىرىساتىن جالعىز جول. ونى پايدالانعىسى كەلگەندەر، الگىندەي اۋدانداردا تۇراتىن ازاماتتارعا: «شەكەسى شىلقىعان الماتىلىقتار مەن استانالىقتاردى تونا، ولار دايىن اسقا تىك قاسىق بولىپ وتىر، ال سەندەر ەڭبەكتىڭ ادامىسىڭدار» دەگەن ۇراندى قولدانۋى عاجاپ ەمەس.
ايتالىق، وڭتۇستىك قازاقستانداعى، تارازداعى، الماتى مەن استانانىڭ اينالاسىندا مۇسىلماندارعا باقىلاۋ بار ما؟ نەگىزىندە، قالا حالقىنا ەمەس ءدال وسىلارعا ۋاقىت كەرەك.
ءيا، سوبيانين ءدال وسىلاي دەيدى...
سايلاۋ ادال وتەدى
رەسەيدەن كەلەتىن ساراپشىلاردىڭ بارلىعى سولاي دەيدى. سوبيانين دە سولاي ويلايدى.
– قازىرگى بيلىككە مۇنداي كوزالداۋدىڭ قاجەتى جوق. وعان، ەلدە نە بولىپ جاتقانىن، قوعامنىڭ كوزقاراسى قانداي ەكەنىن ءتۇسىنۋ كەرەك. انىعىندا، نازاربايەۆ پەن ونىڭ پارتياسىنىڭ بيلىگى وراسان، سوندىقتان «نۇر وتاننان» باسقا قانداي دا ءبىر پارتيالاردىڭ پارلامەنتكە وتەرى اسا ماڭىزدى ەمەس.
باستىسى سايلاۋ ادال وتەدى. سەبەبى، بيلىككە حالىقتىڭ ادال كوزقاراسى جانە ادال قولداۋ كەرەك، – دەيدى سوبيانين.
ەۋرازيالىق وداق كسرو-نىڭ جالعاسى ەمەس...
سۇحباتتىڭ سوڭىندا سۇحبات الۋشى مەن سۇحبات بەرۋشى بىتە قايناسىپ كەتىپتى. كىمنىڭ سۇراق قويىپ وتىرعانىن جانە كىمنىڭ جاۋاپ بەرىپ جاتقانىن اڭعارا الماي قالدىق.
– ءسىز جاڭا ۇلكەن مەملەكەتتىڭ پايدا بولۋىن بولجايسىز با؟– دەيدى جۋرناليست.
– ءيا، بۇل ەۋرازيالىق وداق. ءبىرتۇتاس ساياسي مەملەكەت، – دەيدى سوبيانين.
– ورتالىعى ماسكەۋ بولاتىن شىعار؟
– بۇل ماڭىزدى ەمەس. ءبىر بولىگى ماسكەۋدە، ەندى ءبىر بولىگى مينسكىدە بولسا دا دۇنيە بۇلىنبەيدى. ال سانكت-پەتەربۋرگتە – پارلامەنتارالىق اسسامبلەيا ورنالاسسىن، استانا – قارجىلىق ورتالىق بولادى. كور دە تۇرىڭىزدار، مەنىڭ ايتقانىم ءدال كەلەدى
وداقتىڭ ءتوراعاسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ، ال ۇكىمەت باسشىسى ۆلاديمير پۋتين بولۋى ءتيىس. لۋكاشەنكو تورەلىك ەتۋگە ۇمتىلمايتىن ادام. وداقتى نازاربايەۆ باسقارسا ءادىل بولادى. الداعى ەكى ءۇش جىلدا ناقتى، ءىس جۇزىندەگى ەۋرازيالىق وداق پايدا بولادى دەپ ويلايمىن...
جانە بارلىق «رەسەيشىلدەر» سياقتى سوبيانين ەۋرازيالىق وداقتىڭ كسرو جالعاسى ەكەنىن قاتتى «جاسىرادى»
– جوق، جالعاسى ەمەس. پۋتين ايتقانداي، «كسرو-نىڭ قۇلاعانىنا وكىنەتىن جانداردا جۇرەك بار، ال ونى قالپىنا كەلتىرگىسى كەلەتىندەر اقىماق». قۇلاعان مەملەكەتتى قالپىنا كەلتىرۋدىڭ قانداي قاجەتى بار؟ جاڭا مەملەكەت مىقتى، جانە باي-قۋاتتى بولۋى كەرەك. بۇل باسقا مەملەكەت بولادى، دەيدى ول.
P.S. رەسەيلىك ساراپشىلاردىڭ بىزگە دەگەن كوزقاراسى كوپ جاعدايدا وسىنداي. بۇل ساراپشىلاردىڭ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە كرەملدىڭ دە ساياساتى دەپ تۇسىنگەن دۇرىس بولار.
دايىنداعان، دۋمان بىقاي
