Ýkraınaǵa nege qyzyǵýǵa bolady?
Postkeńestik elderde ádette, prezıdent saılaýynda favorıt sanalatyn úmitker alǵashqy kezeńde-aq saılaýshylardyń 80 paıyzdan (keıde 98 paıyzǵa deıin jetedi) astam daýysyna ıe bolyp, birinshi kezeńde top jaryp bılik basyna keletin «dástúr» bar ekenin bilemiz.
Al demokartıalyq qundylyqtarǵa boı uryp, Batys elderine bet burǵan Ýkraınada prezıdenttik saılaýdyń ekinshi týrynyń ótýinen bul elde saılaýdyń ádil ótkenin aıqyndaıtyn basty belgi dep ataýǵa bolady. Bul – Ýkraınada ótken saılaýdyń kóp ereksheliginiń biri.
Búginde Kremldiń soıylyn soǵatyn propagandıster prezıdenttik saılaýdyń ekinshi kezeńge sozylýyn «Ýkraınada saıası aýyzbirliktiń joqtyǵynyń belgisi» dep synap-minep jatyr.
Bizdińshe, bul jerde el birliginen aıyrylyp, halyq ekige jaryldy dep dabyra kóteretindeı eshteńe joq.
Qaıta prezıdenttik saılaýdyń qorytyndysy ekinshi kezeńde sheshilýi bul demokartıasy damyǵan, ashyq qoǵam qurǵan Batys elderine tán qubylys.
Bile bilseńiz, qaryshtap damyǵan Fransıa men Germanıada memleket basshylaryn saılaý prosesi ekinshi týrǵa deıin sozylýy ádepki dúnıe bolyp sanaldy.
Sol kezde «fransýzdar men nemister birliginen aıyryldy, memleketke qaýip tóndi» dep eshkim shala búlinip, shalshyqqa qulamaıdy. Osy ólshemmen alyp qarasaq, Ýkraınada prezıdenttik saılaýdyń ekinshi kezeńge aıaq basýynan elde saıası plúralızmniń qalyptasqanyn kórsetedi.
Bul úshin Ýkraınany synaǵannan góri, qyzyǵýshylyqpen qaraǵan jón.
Sol sebepti prezıdenttik saılaý qashan ótedi eken dep eleń-alań kúı keship otyrǵan Qazaq eline de prezıdenttik saılaýdyń ekinshi kezeńge deıin ulasýyn násip etsin dep tileýge bolady.
Tımoshenkonyń sátsizdigi jaıynda birer sóz
Endigi kezekte Ýkraınadaǵy prezıdenttik saılaýǵa qaıta oralsaq. Saıası sarapshylar men áleýmettanýshylar saıası naýqan barysynda is basyndaǵy prezıdent Petr Poroshenkonyń ekinshi týrǵa ótip-ótpeýi jaıynda kúmándi oılaryn ortaǵa salǵan edi. Óıtkeni saılaý elektorattyq turǵydan taza ótken jaǵdaıda ekinshi kezeńge Vladımır Zelenskıı men Iýlıa Tımoshenko shyǵatyny jaıynda boljamdar aıtylǵan edi.
Iá, Ýkraınadaǵy qyzǵylt-sary revolúsıadan beri saıası kúrestiń aldyńǵy shebinde kele jatqan Iýlıa Tımoshenko prezıdenttik saılaýda ekinshi kezeńge ótetin laıyqty kandıdat edi. Ókinishke oraı, Batkıvshınanyń kóshbasshysy Petr Poroshenkoǵa 2-3 paıyz daýys (Tımoshenko 13,39 paıyz) aıyrmasymen ese jiberip qoıdy.
Eki sebep...
Osy rette Iýlıa Tımoshenkonyń ekinshi kezeńge óte almaýyna áser etken taǵy eki sebepti aıta ketkendi jón dep sanaımyz.
Birinshi kezekte Ýkraınanyń belgili saıası tehnology Sergeı Gaıdaı Iýlıa Tımoshenkonyń basty qateligi saılaý shtabyn durys uıymdastyrmaǵan soń ekinshi týrǵa ótpeı qalǵany jaıynda óz pikirin ortaǵa saldy.
Onyń aıtýynsha, Ýkraınada úlken saıası kúshke ıe saıasatkerdiń saılaý shtabyndaǵy bilikti mamandarǵa tıisti deńgeıde erkindik bermeı, bárin óz baqylaýynda ustap, saıası tehnologtardy qulashyn jazyp jumys isteýine múmkindik týǵyzbaǵan.
Iá, S.Gaıdaıdyń sóziniń jany bar. Iý.Tımoshenko kóp jaǵdaıda saıası sheshimdi ózi qabyldap, aınalasyndaǵy jaqtastarynyń óz qalaýymen júrgenin qalaıtyny baıqalyp turady.
Bul rette saıası kúres barysynda talaı ret satqyndyqtyń qurbany bolǵan, tipti Vıktor Ianýkovıch bılik qurǵan tusta abaqtyǵa da qamalǵan ákki saıasatkerdiń eki shoqyp, bir qaraýǵa ádettengenin túsinýge bolady. Degenmen de ol óziniń saqtyq sharasy bul saılaýda opyq jegizedi dep oılamasa kerek.
Iýlıa Tımoshenkonyń prezıdenttik saılaý kezinde ekinshi týrǵa ótpeı qalýynyń taǵy bir sebebi bar. Oǵan daýys beretin yqtımal saılaýshylardyń biraz daýysyn Leonıd Kýchmanyń kezinde Ýkraınanyń qaýipsizdik keńesin basqarǵan Igor Smeshkonyń saıası dodaǵa túsip, Maıdan kezinde belsendilik tanytqan saıasatkerlerdiń daýysyna ortaqtasýyn atap aıtýǵa bolady.
Prezıdent saılaýynyń qarsańynda Ýkraınanyń shynaıy patrıottary sanalatyn Iýlıa Tımoshenko men Anatolıı Grısenkoǵa daýys beretin halyqtyń daýysyn bólý úshin Igor Smeshkonyń saıası dodaǵa aralasatyny jaıynda biraz áńgime aıtylǵan edi.
Saılaý barysynda sol qaýesettiń shyndyqqa aınalǵanyna kózimiz jetti. Saıası dodanyń nátıjesinde Igor Smeshko 6,5 paıyz saılaýshylardyń daýysyna ıe bolyp, Tımoshenko men Grısenkonyń biraz saılaýshylarynyń kózin baılap qoıdy.
Osyndaı astyrtyn aıaqtan shalýdyń saldarynan prezıdenttik saılaýda povarıti sanalǵan Iýlıa Tımoshenkonyń aryndaǵan ekpinin toqtatýda Igor Smeshko ózine tapsyrylǵan spoıler mindetin oıdaǵydaı oryndap shyqty.
Gordon Smeshkony qalaı baptady?
Ýkraınadaǵy prezıdent saılaýynda saıası úrdisterdiń jańa sapada júrýine medıa salasynyń negiz bolǵanyna kózimiz jete tústi. Aıtalyq, bul saılaýda spoıler mindetin atqarǵan Igor Smeshkony halyqqa tanytyp, onyń saılaýaldy úgit-nasıhat jumysyn saýatty júrgizgen belgili jýrnalıs Dmıtrıı Gordonnyń is-áreketi jaıynda aıtpaı ketýge bolmas.
Ýkraınadaǵy reseıshil toptarmen astyrtyn baılanysy bar dep sanalatyn Dmıtrıı Gordonnyń prezıdenttik saılaýda áleýmettik jelimen ǵana eldegi saıası úrdisterge qalaı yqpal etýge bolatynyn pash etti.
Iá, bul jerde onyń is-áreketine saıası-moraldyq turǵydan baǵany ýkraındyqtar ózderi bere jatar. Al onyń medıa salasynyń bilikti mamany retinde qarapaıym halyq jyǵa tanymaıtyn Igor Smeshkony súırep alǵa shyǵaryp, saılaýshylardyń 6 paıyzdan astam daýysyna qol jetkizýine jol ashýyn úlken eńbek dep baǵalaýǵa bolady.
Bul rette Dmıtrıı Gordon reseıshil kúshterdiń jetekshisi Vıktor Medvedchýkqa tıesili 112 telearnasy men óziniń áleýmettik jelidegi kanaldary men paraqshalaryn óte sheber paıdalandy.
Osylaısha, bir ǵana jýrnalısiń saýatty áreketi jurt nazarynan tysqary júrgen saıasatkerge úlken saıasatta dańǵyl jol ashyp berdi.
Endigi jerde Igor Smeshko óziniń saıası partıasyn quryp, kúzde ótetin parlament saılaýyna qatysýyna kart-blansh aldy. Ol bul úshin jýrnalıs Dmıtrıı Gordonǵa alǵys aıtýy tıis.
Osylaısha, Igor Smeshko kútpegen jerden ájeptáýir saılaýshylardyń qoldaýyna ıe bolyp, Iýlıa Tımoshenko men Anatolıı Grısenkony jerge qaratyp ketti.
Tımoshenkony ne kútip tur?
Jalpy, bul saılaýda is basyndaǵy prezıdenttiń jaqtastarynan bastap, Ýkraınadaǵy reseıshil toptar Tımoshenkoǵa barynsha shabýyldap baqty. Bul rette sózimiz dáleldi bolýy úshin saılaýǵa Petr Poroshenkonyń jaqtastary Iýrıı Tımoshenko degen úlken saıasatqa aralaspaǵan bireýdi saılaýǵa qatystyryp, las áreketke barǵanyn aıtsaq ta jetip jatyr.
Óziniń qaısarlyǵymen aıdaı álemge tanylǵan Iýlıa Tımoshenko saılaýda jeńilis taptym dep saıası ambısıasynan bas tartqan joq.
Ol aldaǵy ýaqytta ózi jetekshilik jasaıtyn Batkıvshınamen parlament saılaýyna qatysyp, kóptegen mandatqa qol jetkizýge kúsh salatyny belgili. Tımoshenko Ýkraınany Prezıdenttiń basqarý júıesinen Parlamenttik basqarý júıesine aýystyrý týraly oıynan qaıtpaıtyny anyq. Aldaǵy ýaqytta ol Vladımır Zelenskııge qoldaý kórsetip, ózin aıaqtan shalǵan Petr Poroshenkoǵa qarsy áreket etetin bolsa, ol Ýkraınany Parlamenttik basqarý júıesindegi elge aınaldyratyn múmkindikke ıe bolýy múmkin.
Poroshenkonyń múshkil hali haqynda...
Endi ekinshi týrǵa áreń aıaq iliktirgen is basyndaǵy prezıdent Petr Poroshenko jaıynda oı qozǵasaq. Ýkraınadaǵy Maıdannan keıin bılik basyna kelgen Poroshenko prezıdent bolyp saılanǵanda Donbass pen Lýganskidegi soǵysty toqtatyp, Reseı aneksıalap alǵan Qyrymdy az ǵana ýaqyttyń ishinde keri qaıtaram dep ýáde bergen-di. Ókinishke oraı, Poroshenko halyqqa bergen basty ýádesin oryndaı alǵan joq.
Ol bılik qurǵan bes jylda Ýkraınada ekonomıkalyq damý kúrt tómendep, jeń ushynan jalǵasqan jemqorlyq áreketter óris alǵany jasyryn emes.
Ol bir qolymen Reseıge qarsy soǵyssa, ekinshi qolymen agresormen bıznes jasap, eldi ekiudaı kúıge túsirdi.
Sońǵy «Ýkrqorǵanysóndiris» memlekettik konserni aınalasyndaǵy daý da Poroshenkoǵa aýyr soqqy bolyp tıdi.
Budan basqa, energoresýrstardyń baǵasynyń qymbattaýy qarapaıym halyqtyń turmys jaǵdaıyna keri áser etti.
Poroshenkonyń Panamgeıt daýynda aty atalýy, elinde soǵys bolyp jatqanda Maldıv araldarynda júzdegen myń dollar jumsap, demalýy halyqtyń ashý-yzasyn týǵyzǵany jasyryn emes.
Sol sebepti Poroshenko ekinshi ret Prezıdent bolyp saılanýy úshin barlyq amal-tásilderdi istep baǵýda. Biraq onyń qolǵa alǵan Tomos, Kerish buǵazyndaǵy janjal, tipti ótken jyldyń aıaǵyndaǵy Ýkraınada áskerı jaǵdaıdy engizýi ázirshe eshqandaı nátıje bergen joq.
Saıası sarapshylar aldaǵy prezıdenttik saılaýdyń ekinshi týrynda Poroshenko Zelenskıımen ashyq básekege túsetin bolsa, sózsiz utylatynyn aıtýda. Sondyqtan ekinshi týrda Poroshenko saılaý nátıjesin burmalaýy bek múmkin. Munyń qanshalyqty ras-ótirik ekenine 21 sáýir kúni kóz jetkizetin bolamyz.
Halyqqa saıastkerden ártister jaqyn
Prezıdenttik saılaýdyń alǵashqy kezeńinde úlken aıyrmashylyqpen qatarlastarynan qara úzip ketken Vladımır Zelenskııdiń áreketi ýkraındyqtardan bólek, postkeńestik elder arasynda eıforıalyq jaǵdaı týǵyzyp otyrǵany belgili.
Eger aldaǵy ýaqytta Qazaqstanda prezıdenttik saılaý ashyq ótip jatsa, elimizdegi olıgarhtar halyqtyń daýysyna ıe bolýy úshin Tursynbek Qabatovty saılaýǵa túsirip jatsa, buǵan óz basym tańǵalmas edim.
Óıtkeni postkeńestik elderde halyq aldynda saıasatkerlerden góri ártister tanymal ekeni belgili.
Sondyqtan Qazaqstanda bolashaqta bolatyn saılaýlarda ánshi-ártister úmitkerlerdiń qatarynda júrse, olarǵa úrke qaraýdyń jóni joq.
Sońǵy QR Parlamenti saılaýynda «Nur Otan» partıasy qataryna Qaırat Nurtas, Serik Sápıev, Olga Shıshıgına syndy tanymal shoý-bıznes pen sport juldyzdarynyń qatysyp, az da bolsa saıası dodanyń kórkin qyzdyrǵanyn umyta qoıǵan joqpyz.
Zelenskıı fenomeni
Iá, Zelenskıı fenomeni nede? Saılaý qarsańynda saıası sarapshylar men saıasatkerler onyń úlken saıasatta is-tájirıbesiniń joqtyǵyn alǵa tartqanymen, onyń osy bir qasıeti halyqtyń ózine degen senimin oıatyp, aıryqsha qoldaýyna ıe boldy.
Prezıdenttik saılaýdyń alǵashqy nátıjesinen Ýkraınada halyqtyń saıasat sahnasynda baıaǵydan kele jatqan tulǵalardyń ábden jalyqqanyn baıqaýǵa bolady.
Bul rette at jalyn tartyp mingeli beri saıasattyń qazanynda qaınaǵan Petr Poroshenko óziniń besjyldyq prezıdenttik merziminde ne istedi?
Halyqtyń áleýmettik-turmystyq ahýalyn jaqsartatyndaı kózben kórip, qolmen ustaıtyndaı is istegen joq.
Onyń Tomos men Eýroodaq elderimen aradaǵy vızasyz barys-keliske qol jetkizýi halyqqa nan bolyp, Reseımen soǵysta balasy mert bolǵan analardyń kóz jasyn qurǵatpaıtyny belgili.
Sol sebepti halyqtyń bul saılaýda Vladımır Zelenskııge senim artýyn túsinýge bolady. Qazirgi zamanda saıası menejment qatty damyǵan.
Sondyqtan saılaýda Zelenskıı jeńiske jetip jatsa, «Kvartal 95» teatrynda eńbek etetin ártister bılik basyna kelip, eldi tyǵyryqqa tireıdi dep qaýiptenýdiń qajeti joq.
Vladımır Zelenskıı Ýkraınadaǵy ózge de saıası kúshtermen tize qosyp, eldi basqaratyn múmkindigi bar. Eger ol eldegi korrýpsıamen shynaıy kúresip, Reseımen aradaǵy soǵysty toqtatýǵa kúsh salsa, oǵan Batys elderi qol ushyn sozatyny anyq.
Sondyqtan «Zelenskıı prezıdent bolsa, memlekettik qurylymdarǵa taǵaıyndaıtyn kadr tappaı qınalady» dep qaýeset taratyp, saılaýshylardy ekiudaı kúıge túsirýdiń qajeti joq.
Aıtalyq, bılik basynda kele jatqan Poroshenko prezıdent bolyp saılanǵannan keıin Úkimet qataryna Eýropa elderinen menejerlerdi shaqyryp, mınıstr etip taǵaıyndaǵanyn esten shyǵarmaǵan abzal. Muny ýkraındyqtar jaqsy biledi. Sondyqtan kadr máselesi men saıası is-tájirıbeni alǵa tartyp, Zelenskıı men halyqtyń arasyna syna qaǵý múmkin emes.
Zelenskııdiń saılaý naýqany kezinde «Slýga naroda» telehıkaıasynyń mańyzdy ról atqarǵanyn aıryqsha atap ótý kerek. Onyń bul fılmi álemdik saıası tehnologıaǵa mańyzdy is-tájirıbe bolyp enetini sózsiz.
Eger prezıdenttik saılaýdyń ekinshi týry elektatty turǵydan taza ótse, Zelenskııdiń aıy ońynan týýy ábden múmkin.
Poroshenko VS Avakov
Sóz sońynda Ýkraınadaǵy prezıdenttik saılaýdyń demokratıalyq talaptarǵa saı, ádil ótýine qatysty birer sóz aıta ketkendi jón sanap otyrmyz.
Zań boıynsha prezıdentke baǵynbaıtyn Ýkraınanyń İshki ister mınıstri Arsen Avakov jýrnalıserge bergen suhbatynda saılaýdyń ádil, demokratıalyq talaptarǵa saı ótýi úshin polısıa qyzmetkerleri bar kúsh-jigerin jumsaıtynyn aıtty.
Sońǵy ýaqyttary Arsen Avakov pen Petr Poroshenko arasyndaǵy saıası kelispeýshilikterdiń oryn alǵanyn eskersek, saılaý barysynda Poroshenkonyń jaqtastarynyń saılaý barysynda kózboıaýshylyqqa barmaýyn Avakov barynsha qamtamasyz etetinin baıqaımyz.
Eger Prezıdent saılaýynda Poroshenko jeńiske jetse, ol birinshi kezekte Arsen Avakovty İshki ister mınıstrligi qyzmetinen alyp, onyń ústinen qylmystyq is qozǵaýǵa deıin barýy yqtımal.
Jaǵdaıdyń bulaısha órbip ketýi múmkin ekenin jaqsy biletin Avakov Poroshenko jaqtastarynyń zańsyzdyqqa barmaýyn kirpik qaqpaı qadaǵalaıdy.
Osyndaı jaǵdaılardy esepke alsaq, Ýkraınadaǵy saılaýdyń óte tartysty ótip jatqanyn baǵamdaýǵa bolady. Saıası kúres, pikir alýandyǵy ol elde azamattyq qoǵamnyń qalyptasyp, demokratıalyq qundylyqtardyń nyǵaıýyna septigin tıgizetinin eskersek, bul saılaý Ýkraına tarıhynda aıryqsha mánge ıe saıası oqıǵa retinde qalaıyn dep tur. Sondyqtan Ýkraına halqynyń bul saıası naýqannan abyroımen shyǵýyna tilektespiz.
Nurlan JUMAHAN, sarapshy.
