Reseı ekonomıkasy stagnasıaǵa ushyraýdyń az aldynda tur. Halyqtyń kúnkórisi qıyndap, Qyrym eıforıasynyń qyzýy qaıta bastaǵan. Pýtınniń reıtıńi kún ótken saıyn quldyrap, halyqtyń kóz aldynda jeksurynǵa aınalyp barady.
Dál osy ahýaldy ol osydan 10 jyl buryn bastan ótkergen. 2011 jyly reseılikter jappaı antıpýtındik ereýilge shyǵyp, onyń taqtan ketýin talap etken.
“Pýtındi Kıev “qutqaryp” qaldy. Ýkraınanyń shyǵysyndaǵy orystildilerdiń quqyǵyn qorǵaımyz hám Qyrymdy tarıhı otanyna qaıtaramyz degen jeleýmen baýyrlas elge basyp kirdi.
Keńes úkimetin ishteı saǵynatyn ári sol tustaǵy sanaǵa sińgen sımptomdardan áli de bolsa aryla qoımaǵan reseılikter Pýtınniń bul áreketin oń baǵalady.
Kreml basshysy halyqtyń kóz aldynda ult qaharmanyna aınaldy. Qyrym túbegin aınalasy alty kúnde anneksıalaǵan Pýtınniń osyǵan deıingi kemshilikterin keshire saldy. Mine, sodan beri 7 jyl ýaqyt zymyrap óte shyqty…”, – deıdi Leon Aron.
…
Pýtınniń sońǵy jeti jyldaǵy jalǵyz “jetistigi” Qyrymdy Reseıdiń quramyna qosqany. Alaıda budan halyqtyń turmysy túzelip, reseılikter ıt basyna irkit tógilgen kezeńge aıaq basqan joq. Bári da baıaǵysha qaldy. Dúrkin-dúrkin salynǵan sanksıa aıylyn jıǵysy kelmegen Kremldi sabasyna túsirdi.
Pýtınniń osydan jeti jyl burynǵy “erligi” eldiń kóńilinen kómeskilenip, burynǵy taz qalpyna qaıta túsken.
Sóı degen Leon Aron Reseı prezıdentiniń nazaryna ilinip, Ýkraınanyń kebin kıýi múmkin - bes memlekettiń atyn atapty. Buǵan sál keıinirek toqtalatyn bolamyz.
Sarapshynyń aıtýynsha Kreml irgesinde otyrǵan elderdiń álsiz tusyn beske saýsaǵyndaı biledi. Birinshi kezekte shekaralyq aımaqqa shúıligedi. Aqparattyq shabýyldyń kóz kórip, qulaq estimegen ádisterin paıdalanyp, qarsylasyn esten tandyrady.
Pýtın? Vladımır Vladımırovıch jurtty taǵy bir uly joryqqa jumyldyrý arqyly óziniń saıası ǵumyryn uzartady. Buǵan ımperlik ótkenin ańsaıtyn reseılikterdiń birazy qarsy emes, kerisinshe qýana-qýana quptaıdy.
“Ótkenmen ómir súretin olar kelmeske ketken Keńes úkimetin “tiriltý” jolynda turmystyń ıgiliginen bas tartýǵa ázir. Qara nan men qara sýdy talǵajaý etse de, ımperlik ustanymynan aınymaıdy”, – deıdi Leon Aron.
…
Sonymen Qyrymdy anneksıalaǵaly jeti jyl ótti. Halyqtyń taǵaty taýsylýǵa taqaý. Jurt Navalnyıdyń jazyqsyz japa shegip otyrǵanyn kórip otyr. Osydan on jyl burynǵydaı osy joly da Reseıdiń júzdegen qalasynda myńdaǵan adam alańǵa shyqty.
Pýtın dejavú jaǵdaıyn bastan ótkerýde. Sál aıaldasa oryntaǵy shaıqalady, senimdi adamdary satyp ketedi. Batystan esken sanksıanyń kelesi soqqysyn Kreml kótere almaýy múmkin.
“Pýtındi qutqaryp qalatyn jalǵyz jol - soǵys. İrgedegi irili-kishili kórshileriniń
tynyshtyǵyn buzyp, berekesin qashyryp, eski jaranyń aýzyn tyrnaıdy”, – deıdi amerıkalyq sarapshy.
…
Kreml basshysy bul tásilge talaıdan beri júginip júr. Leon Aronnyń aıtýynsha Sheshenstandaǵy soǵysty bastaǵan Shámil Basaev (Kreml moıyndamaǵan Sheshen respýblıkasynyń basshylarynyń biri) emes, Pýtın.
1999 jyly premer-mınıstr qyzmetine taǵaıyndalyp, 2000 jyly el tizginin qolǵa alǵan Pýtın Sheshenstanǵa basyp kirý týraly sheshim qabyldaıdy. Bul halyq tarapynan qoldaý taýyp, prezıdenttiń reıtıńi 80 paıyzǵa deıin kóteriledi.
2008 jylǵy bes kúnge sozylǵan Grýzıadaǵy urysty bastap bergen de naq osy Pýtın. Ol tusta Reseıdi Medvedev basqaryp tursa, buıryqty onyń tý syrtynda otyrǵan premerdiń bergenin kúlli álem kórip-bilip otyrdy.
Sóı degen Leon Aron Reseı prezıdentiniń nazaryna ilinip, Ýkraınanyń kebin kıýi múmkin - bes memlekettiń atyn atapty.
“Pýtın qońsylas otyrǵan 5 memleketti nysanaǵa alǵan jaıy bar. Araǵa 13 salyp Grýzıaǵa tanki kirgizip jatsa tań qalmańyz. Batysqa bet buryp, ýystan shyǵyp bara jatqan Moldovıaǵa aýyz salýy múmkin. Ýkraınadaǵy konflıktini qaıta ýshyqtyryp, Kıevtiń shyǵys shekarasyn otqa oraýy ǵajap emes. Qajet dep tapsa, baýyrlas Belarýsti te aıamaıdy.
Bulardyń ishinde Qazaqstannyń jaǵdaıy múshkil. Pýtın bıligin saqtap qalý úshin “qurbandyqqa” shalynatyn elderdiń tiziminde Qazaqstanda aldyńǵy sapta tur.
Bul elde 3,5 mln-ǵa tarta orys turady. Bulardyń kópshiligi Reseımen irgeles, shekaralas otyrǵan aımaqtarda ómir súredi. Kreml Qazaqstannyń soltústigindegi 6 birdeı óńirdi “ashsa alaqanynda, jumsa judyryǵynda” ustaýda. Óıtkeni bul jerde orystildi aýdıtorıanyń sany basym.
Pýtın úshin “Qazaqstandaǵy etnıkalyq orystar qysym kórýde” degen jeleýmen
odaqtasynyń terıtorıasyn tartyp alý túkke turmaıtyn is. Onyń ústine Qazaqstannyń soltústik óńirleri Kremldiń aqparattyq yqpalynda otyr”, – deıdi Leon Aron.
…
Qazaqstan ǵana emes, Baltyq elderi de Pýtınniń álgindeı áreketke barýynan qaýiptenedi. Sarapshynyń pikirinshe qazirgi NATO-nyń syrty bútin bolǵanmen, ishi tútin. Pýtın Baltyq elderine basyp kirer bolsa, Batys Kremlge toıtarys bere almaı, Lıtva, Estonıa jáne Latvıadan aıyrylyp qalady dep boljaıdy.
Sebebi NATO-ǵa múshe elder ázir óz ishinde qyryqpyshaq. Áskerı qurylymnyń alpaýyt armıasy men joıqyn tehnıkasy týraly áńgimeler qaǵaz júzinde ǵana.
Eger bul boljam shyndyqqa aınalyp, ilgeride aıtqandaı Reseı Baltyq elderine basyp kirse, Brússeldiń NATO alánsynyń basyn qosyp, ásker jasaqtaýyna 90 kúndeı ýaqyt ketedi eken.
“Bul tym uzaq merzim. Reseı Qyrymdy úsh aptanyń ishinde anneksıalap aldy. Brússel Reseıdiń tankileri, ıstrebıtelderi men artılerrıaǵa tótep bere almasyn biledi. Muny túneýkúngi esebinde Estonıanyń syrtqy barlaý qyzmeti de rastaǵan-tyn.
Pýtın agresor róline ábden enip ketken. Baltyq elderine shabýyldar bolsa, alánstyń qarymta qaıtararyna kúmánmen qaraıdy. Atalǵan aımaqty qolastyna qaratý úshin Pýtınge tipti tankiniń de keregi joq. Qyrym senarıine qaıtyp oralady. Elıtaly desenttyń birneshe polkin tógip jiberse jetkilikti”, – deıdi sarapshy.
Onyń aıtýynsha Kreml soqqy jasaıtyn tusty belgilep qoıǵan. Bul birinshi kezekte Estonıanyń Ida-Vırým ýezi. Mundaǵy orystardyń úlesi 74 paıyzdy quraıdy. Estonıanyń eń iri qalasy Narvada turatyn orystardyń úlesi 80 paıyzdan asyp jyǵylady.
Latvıadaǵy Latgale oblysyndaǵy etnıkalyq orystardyń úlesi 40 paıyzǵa jeteqabyl. Dál osy eldegi Daýgavpıls qalasynda turatyn halyqtyń teń jartysy orys.
“Pýtın osy óńirlerdi “tarıhı otanynan” oraltýǵa tyrysady. Batys óz kezeginde buǵan jol bermeýge baryn salady.
Leon Aron ál ázir Kreml ıdeologtary osy máselelerdi qyzý talqylap jatqanyna senimdi.
“Pýtın? Onyń pozısıa – soǵys jáne jeńis. Ol úshin demokratıa qundylyqtaryna qarsy turýdyń jalǵyz joly osy”, – deıdi avtor.
Ázirlegen Dýman BYQAI
