"Qujattyń sol kezdegi resmı ataýyna júginsek, "Qazaq ýstavy". Avtory - Barlybek Syrttanov. Ár sózi júrekke jyly tıetin osy "ýstav" jyl saıyn, 30 tamyzda, oıǵa orala ketetini bar. Sizder de bir sholyp shyǵyńyzdar degen tilekpen usynyp otyrmyn" dep jazypty Dáýren Qýat.
Sonymen qazaqtyń eń alǵashqy Ata zańynda ne delingen?
1. Qazaq eli halyq bıleıtin hám qazaqı erekshelikteri bar el.
2. Qazaq eliniń jeke týy bar. Týy jasyl, qyzyl hám sary kóldeneń jolaqtardan jasalady. Basyndaǵy buryshta aı hám juldyzdyń sýreti bar. Jasyl tús – eldiń ıslamǵa berilgendiginiń belgisi, qyzyl – el qorǵaýda tógilgen qan, sary qazaqtyń keń dalasy, erkindiktiń belgisi.
3. Budan bylaı Qazaq eli Rossıamen dostastyq, ıaǵnı domınıon dárejesindegi qarym-qatynasta bolyp turady.
4. Qazaq elinde eń basshy oryny – Ult májilisi. Oǵan daýyspen ótkender Qazaq eliniń basshysy Prezıdentti tórt jylǵa saılaıdy.
5. Bir Prezıdent eki retten asyp el bıleýge huqy joq.
6. Prezıdent Qazaq elin mınıstrler arqyly basqarady. Mınıstrlerdi Prezıdent ózi tańdaıdy, biraq Ult májilisi daýyspen sheshedi.
7. Mınıstrler ózderi basqarǵan jumystarymen Prezıdenttiń hám Ult májilisiniń aldynda esep berip turady.
8. Qazaq eli Prezıdentiniń orynbasary – Vıse-prezıdent. Ol Prezıdent joq bolǵanda ornyn basady, bar kezde onyń aıtqanymen jumys isteıdi.
9. Qazaq elinde bılik júrgizý zakon shyǵaratyn (parlament), oryndaıtyn (úkimet) hám sot bolyp turady. Úsh bılik bir-birine baǵynbaıdy, bassyzdyqqa jol bermeýdiń belgisi bolyp turady.
İİ. Adam balasynyń huqy týrasynda
10. Qazaq elinde adam balasynyń bári teń huqyly. Dinine, qanyna, tegine, násiline qarap adamdy qorlaýǵa jol joq. Adam tek zakon hám qudaı aldynda jaýap beredi.
11. Qazaq elinde adam balalary bostandyqta, teńdikte hám baqytty ómir súrýge huqy bar.
12. Qazaq elinde er adam men áıel teńdi. Qazaqı erekshelikter áıelderdi qorlamaıdy, áıel kelisimimen iske asady.
13. Qazaq elinde adam balasynyń erkin sóıleýge, uıym qurýyna hám partıalarǵa kirýine tyıym joq.
14. Násilderdi bir-birine ıteretin uıymnyń, partıanyń, adam balasynyń isterine tyıym salynady. Kináliler zakonǵa jaýapty.
15. Qazaq elinde sottyń ruqsatynsyz adam balasy ustalmaıdy, abaqtyǵa qamalmaıdy. Ustalǵandarǵa sot 24 saǵatta húkim berýi shart, bolmasa qamaýdan bosatylady. Zakondy buzýmen qamaǵan sot aldynda sazaıyn tartady.
16. Qazaq elinde adam balasynyń hat-habaryn ashýǵa ruqsat joq. Ruqsat berý – sottyń moınynda.
17. Adam balasynyń múliktiń barlyq túrine ıe bolýǵa huqy bar. Múlikke ıe bolý, paıdalaný hám bıleýden adam balasyna zıan bolmaýy shart. Múlik huqynan aıyrý zakonmen, qunyn tóleý arqyly bolady.
İİİ. Qazaq jeri týrasynda
18. Qazaq jeri onyń menshiginde bolady.
19. Qazaq eliniń jeri saýdaǵa túspeıdi, qudaı ony adam balasyna paıdalaný úshin jaratty.
20. Jerdiń keni, orman, sý, kóli hám taýlary qazaq eliniń ıesinde. Mal jaıý, egin ósirý, úı salý, jerdi óńdeý hám jerdi paıdaly is maqsatynda qazynaǵa qaıtarý húkmet ruqsatymen bolady.
IV. Sot týrasynda
21. Sot bıligi óz erkimen iske asady.
22. Sottyń húkimi zakonǵa hám sot erejelerine súıenedi.
23. Sýálar daý sheshkende húkmetke ıakı adam balasyna baǵynbaı, zakon hám sot erejeleri negizimen húkim shyǵarýlary shart. Sýdıalarǵa áser jasaǵandarǵa sottyń úkimi kesiledi.
24. Qazaq elinde bar sýdıalar Ult májilisine ómir boıy saılanady. Zakondy buzǵan hám oryndamaǵan sýdıalar oryndarynan alynady.
25. Ornynan alýdy adam balasynyń aryzynyń negizinde hám Qazaq eli sotynyń Predsedateliniń húkimimen Ult májilisinde kóp daýyspen rastaıdy. Olaı bolmasa, sýdıa óz atyna qaıtarylady.
26. Sýdıalar qazaq tilin bilýi shart. Basqa násilderdiń sotta óz tilderinde sóıleýge huqy bar.
27. Prısájnyı soty aýyr qylmysty isterdi sheshýge huqyly. Prısájnyı sany 7 adam.
28. Sot ornynda partıalar bolmaýy shart. Sýdıalar partıaǵa kirý huqynan aıyrylady. Jasyryn múshe bolsa, ornynan alynady.
13 ıýn, 1911 jyl, S.Peterbýrg, S.B.Alashınskıı
