"قۇجاتتىڭ سول كەزدەگى رەسمي اتاۋىنا جۇگىنسەك، "قازاق ۋستاۆى". اۆتورى - بارلىبەك سىرتتانوۆ. ءار ءسوزى جۇرەككە جىلى تيەتىن وسى "ۋستاۆ" جىل سايىن، 30 تامىزدا، ويعا ورالا كەتەتىنى بار. سىزدەر دە ءبىر شولىپ شىعىڭىزدار دەگەن تىلەكپەن ۇسىنىپ وتىرمىن" دەپ جازىپتى داۋرەن قۋات.
سونىمەن قازاقتىڭ ەڭ العاشقى اتا زاڭىندا نە دەلىنگەن؟
1. قازاق ەلى حالىق بيلەيتىن ءھام قازاقي ەرەكشەلىكتەرى بار ەل.
2. قازاق ەلىنىڭ جەكە تۋى بار. تۋى جاسىل، قىزىل ءھام سارى كولدەنەڭ جولاقتاردان جاسالادى. باسىنداعى بۇرىشتا اي ءھام جۇلدىزدىڭ سۋرەتى بار. جاسىل ءتۇس – ەلدىڭ يسلامعا بەرىلگەندىگىنىڭ بەلگىسى، قىزىل – ەل قورعاۋدا توگىلگەن قان، سارى قازاقتىڭ كەڭ دالاسى، ەركىندىكتىڭ بەلگىسى.
3. بۇدان بىلاي قازاق ەلى روسسيامەن دوستاستىق، ياعني دومينيون دارەجەسىندەگى قارىم-قاتىناستا بولىپ تۇرادى.
4. قازاق ەلىندە ەڭ باسشى ورىنى – ۇلت ءماجىلىسى. وعان داۋىسپەن وتكەندەر قازاق ەلىنىڭ باسشىسى پرەزيدەنتتى ءتورت جىلعا سايلايدى.
5. ءبىر پرەزيدەنت ەكى رەتتەن اسىپ ەل بيلەۋگە حۇقى جوق.
6. پرەزيدەنت قازاق ەلىن مينيسترلەر ارقىلى باسقارادى. مينيسترلەردى پرەزيدەنت ءوزى تاڭدايدى، ءبىراق ۇلت ءماجىلىسى داۋىسپەن شەشەدى.
7. مينيسترلەر وزدەرى باسقارعان جۇمىستارىمەن پرەزيدەنتتىڭ ءھام ۇلت ءماجىلىسىنىڭ الدىندا ەسەپ بەرىپ تۇرادى.
8. قازاق ەلى پرەزيدەنتىنىڭ ورىنباسارى – ۆيسە-پرەزيدەنت. ول پرەزيدەنت جوق بولعاندا ورنىن باسادى، بار كەزدە ونىڭ ايتقانىمەن جۇمىس ىستەيدى.
9. قازاق ەلىندە بيلىك جۇرگىزۋ زاكون شىعاراتىن (پارلامەنت)، ورىندايتىن (ۇكىمەت) ءھام سوت بولىپ تۇرادى. ءۇش بيلىك بىر-بىرىنە باعىنبايدى، باسسىزدىققا جول بەرمەۋدىڭ بەلگىسى بولىپ تۇرادى.
ءىى. ادام بالاسىنىڭ حۇقى تۋراسىندا
10. قازاق ەلىندە ادام بالاسىنىڭ ءبارى تەڭ حۇقىلى. دىنىنە، قانىنا، تەگىنە، ناسىلىنە قاراپ ادامدى قورلاۋعا جول جوق. ادام تەك زاكون ءھام قۇداي الدىندا جاۋاپ بەرەدى.
11. قازاق ەلىندە ادام بالالارى بوستاندىقتا، تەڭدىكتە ءھام باقىتتى ءومىر سۇرۋگە حۇقى بار.
12. قازاق ەلىندە ەر ادام مەن ايەل تەڭدى. قازاقي ەرەكشەلىكتەر ايەلدەردى قورلامايدى، ايەل كەلىسىمىمەن ىسكە اسادى.
13. قازاق ەلىندە ادام بالاسىنىڭ ەركىن سويلەۋگە، ۇيىم قۇرۋىنا ءھام پارتيالارعا كىرۋىنە تىيىم جوق.
14. ناسىلدەردى بىر-بىرىنە يتەرەتىن ۇيىمنىڭ، پارتيانىڭ، ادام بالاسىنىڭ ىستەرىنە تىيىم سالىنادى. كىنالىلەر زاكونعا جاۋاپتى.
15. قازاق ەلىندە سوتتىڭ رۇقساتىنسىز ادام بالاسى ۇستالمايدى، اباقتىعا قامالمايدى. ۇستالعاندارعا سوت 24 ساعاتتا حۇكىم بەرۋى شارت، بولماسا قاماۋدان بوساتىلادى. زاكوندى بۇزۋمەن قاماعان سوت الدىندا سازايىن تارتادى.
16. قازاق ەلىندە ادام بالاسىنىڭ حات-حابارىن اشۋعا رۇقسات جوق. رۇقسات بەرۋ – سوتتىڭ موينىندا.
17. ادام بالاسىنىڭ مۇلىكتىڭ بارلىق تۇرىنە يە بولۋعا حۇقى بار. مۇلىككە يە بولۋ، پايدالانۋ ءھام بيلەۋدەن ادام بالاسىنا زيان بولماۋى شارت. مۇلىك حۇقىنان ايىرۋ زاكونمەن، قۇنىن تولەۋ ارقىلى بولادى.
ءىىى. قازاق جەرى تۋراسىندا
18. قازاق جەرى ونىڭ مەنشىگىندە بولادى.
19. قازاق ەلىنىڭ جەرى ساۋداعا تۇسپەيدى، قۇداي ونى ادام بالاسىنا پايدالانۋ ءۇشىن جاراتتى.
20. جەردىڭ كەنى، ورمان، سۋ، كولى ءھام تاۋلارى قازاق ەلىنىڭ يەسىندە. مال جايۋ، ەگىن ءوسىرۋ، ءۇي سالۋ، جەردى وڭدەۋ ءھام جەردى پايدالى ءىس ماقساتىندا قازىناعا قايتارۋ حۇكمەت رۇقساتىمەن بولادى.
IV. سوت تۋراسىندا
21. سوت بيلىگى ءوز ەركىمەن ىسكە اسادى.
22. سوتتىڭ حۇكىمى زاكونعا ءھام سوت ەرەجەلەرىنە سۇيەنەدى.
23. سۋيالار داۋ شەشكەندە حۇكمەتكە ياكي ادام بالاسىنا باعىنباي، زاكون ءھام سوت ەرەجەلەرى نەگىزىمەن حۇكىم شىعارۋلارى شارت. سۋديالارعا اسەر جاساعاندارعا سوتتىڭ ۇكىمى كەسىلەدى.
24. قازاق ەلىندە بار سۋديالار ۇلت ماجىلىسىنە ءومىر بويى سايلانادى. زاكوندى بۇزعان ءھام ورىنداماعان سۋديالار ورىندارىنان الىنادى.
25. ورنىنان الۋدى ادام بالاسىنىڭ ارىزىنىڭ نەگىزىندە ءھام قازاق ەلى سوتىنىڭ پرەدسەداتەلىنىڭ حۇكىمىمەن ۇلت ماجىلىسىندە كوپ داۋىسپەن راستايدى. ولاي بولماسا، سۋديا ءوز اتىنا قايتارىلادى.
26. سۋديالار قازاق ءتىلىن ءبىلۋى شارت. باسقا ناسىلدەردىڭ سوتتا ءوز تىلدەرىندە سويلەۋگە حۇقى بار.
27. پريسياجنىي سوتى اۋىر قىلمىستى ىستەردى شەشۋگە حۇقىلى. پريسياجنىي سانى 7 ادام.
28. سوت ورنىندا پارتيالار بولماۋى شارت. سۋديالار پارتياعا كىرۋ حۇقىنان ايىرىلادى. جاسىرىن مۇشە بولسا، ورنىنان الىنادى.
13 يۋن، 1911 جىل، س.پەتەربۋرگ، س.ب.الاشينسكيي
