Byltyr dóńgelengen dúnıeniń dúbirine dúbir qosqan mıllıarder Úlken Devıd Rokfeller Nú-Iorkte kóz jumdy. İle-shala saıasatkerler «bul AQSH-tyń jáne álemdik saıasatta qalyptasqan jaǵdaıdy eptep bolsa da shaıqaltýy múmkin» degen boljam jasady. Óıtkeni aqsha júrgen jerde alasapyran tirshilik te teńselip turady. Ol kóz jumǵan kúni 101 jasta edi, eki aı shydaǵanda 102 jasyn qarsy alar edi…
2017 jyly 20 naýryzda Forbes jýrnaly jarıalaǵan baılardyń tiziminde reıtıń boıynsha Rokfeller 581-i oryndy ıelengen. Jalpy baılyǵy 3,3 mlrd dollardy quraıtyn qaltaly qará týraly Forbes «Jer sharyndaǵy eń kári mıllıarder» dep jarıalady. Kóp ýaqyt ótpeı qarıanyń qyrýar qarajaty tóńireginde alypqashpa áńgime kóbeıdi.
Úlken Devıd Rokfeller álemdegi aqsúıekterdiń biri. Sebebi, onyń trıllıondaǵan dollarǵa baǵalanatyn aktıvteri AQSH-tyń jalpy ishki óniminiń belgili bir bóligin quraıdy. Sondyqtan Rokfellerdiń ólimin álemdik mashtabtaǵy oqıǵa deýge negiz bar. Onyń janynda AQSH kongresiniń nemese transulttyq korporasıa basshysynyń ólimi túkke turmaıdy.
Rokfellerler otbasynyń qupıasyn bilýge qumartýshylar da jetkilikti. Marqumnyń ómiriniń sońyna deıin Rotshıld otbasymen básekeles bolǵanyn aıtady. Tek 2012 jyly 96 jastaǵy Devıd Rokfeller men 76 jastaǵy lord Djeıkob Rotshıld óz kapıtaldaryn biriktirip, 40 mıllıard dollarǵa baǵalanǵan aktıvterdi basqaratyn kompanıa qurǵan.
Buryndary qarǵı-qabaq bolyp júretin eki baıdyń birigýi kóp adamdy oıǵa qaldyrady. Osyǵan deıin óz álemderin ózderinshe qalyptastyrǵan eki adamnyń baılyǵy álemdik ekonomıka men saıasatqa kúnderdiń kúninde yqpal eterin saıasatkerlerdiń ishi sezdi. Ásirese Rokfellerdiń toby kezinde ekinshi dúnıejúzilik soǵysta da óz ámirin júrgizgen.
Devıd Rokfeller — amerıkalyq bankır, memleket qaıratkeri retinde tanymal. Úrim-butaǵymen taqta otyrǵan olardyń arasynda Devıd Rokfeller tanymaldyǵymen tańǵaldyrǵan. 1936 jyly Garvard ýnıversıtetin bitirgen. 1940 jyly Chıkago ýnıversıtıetinde ekonomıkadan doktorlyǵyn qorǵap, sol jyly memlekettik qyzmetke ornalasady.
1941-1942 jyldary Devıd Rokfeller Qorǵanys departamentinde jumys isteıdi. 1942-1945 jyldary áskerde bolyp, kapıtan dárejesine deıin kóteriledi. Soǵys jyldary Soltústik Afrıka men Fransıada qyzmet etedi. Fransýz tilin erkin meńgergen. Sondyqtan bolar, biraz ýaqyt Parıjdegi AQSH elshiliginde áskerı attasheniń kómekshisi bolǵan. Tek 1946 jyly Cheız Manhetten Bankte jańa ómirin bastaıdy. Sol jyldary eń az jalaqymen úsh jylyn ótkizedi. 1947 jyly óz erkimen Latyn Amerıkasy bólimine aýysyp, naǵyz qarajat tabýdyń qaınaǵan ortasyna túsedi.
1949 jyly Rokfeller vıse-prezıdent bolyp taǵaıyndalyp, Latyn Amerıkasyndaǵy barlyq operasıalardy qadaǵalaýǵa alady. Al 1961 jyly Devıd Rokfeller Chase Manhattan Bank prezıdenti bolyp, 1969 jyly dırektorlar keńesin basqarady. Tipti Keńester odaǵynyń naryǵyna shyǵyp, 1964 jyly Nıkıta Hrýshevpen júzdesedi. Osylaısha saıasattan góri ekonomıkany oılaıtyn ol ózi basqaratyn banktiń 70 elde bólimshesin ashady.
D. Rokfeller kóptegen elderdiń kórnekti basshylarymen til tabysqan tulǵa. Olardyń arasynda Qytaı basshysy Den Sáopın, Irannyń sońǵy shahy Mohammed Reza Pehlevı, Mysyr prezıdenti Anvar Sadat, KSRO basshysy Mıhaıl Gorbachóv. Borıs Elsın, Kýba basshysy Fıdel Kastro taǵy basqalar boldy. Osynyń ózi onyń bilikti qarjyger ǵana emes, kóregen saıasatker ekendigin de dáleldeıdi.
Qoǵamdyq jumystarǵa da belsene aralasqan qaıratker ári qarjyger qaıyrymdylyq sharalarynan da qur qalmaǵan. 2006 jyly The New York Times gazeti onyń qaıyrymdylyq sharalaryna jumsaǵan qarajaty 900 mıllıon dollardan asqanyn habarlady. 2008 jyly Rokfeller 100 mln dollardy Garvard ýnıversıtetine jumsady.
Mine, naǵyz patrıottar eline osylaı qyzmet etse kerek-ti.
Joldasbek DÝANABAI
Derekkózi: "Aıqyn" gazeti
