Jemqorlyqty, jeke basqa tabynýshylyqty, bıliktiń bir adamnyń qolynda toptasqanyn, jalpy júıeniń olqylyqtaryn ótkir synaǵan Ábdildın 2019 jyly ómirden ozǵan.
Shırek ǵasyrǵa jýyq opozısıa sapynda bolǵan Ábdildın ómiriniń sońyna deıin óz ustanymynan taıǵan joq.
Ózi týraly túsirilgen “Shtrıhı k portretý” derekti fılminde uzaq jylǵy saıası baqtalasyna jeke toqtalǵan Nazarbaev:
“Onyń ambısıasy arnasynan asyp-tógilip turatyn edi. Dostarymnyń ishinen shyqqan dushpanym…”, – degen baǵa beripti.
Táýelsizdiktiń bastapqy jyldarynda dám-tuzy jarasyp, aralasyp-quralasyp turǵanmen, keıin aradaǵy syılastyqqa syzat túskenin aıtady.
Nazarbaev Ábdildınniń qarym-qabiletin joǵary baǵalaǵan, áıtse de ilgeridegi sebep ekeýiniń tize qosyp jumys isteýine kedergi keltirgen.
“Oǵan senip kelgenim ras. Prezıdenttik saılaýdyń mashaqatymen júrip, kóp nársege kóńil bólmegen ekenmin. (Ol) saılaýdan keıin kúrt ózgerdi. Ulyqtaý rásiminen keıin Joǵary keńestiń tóraǵasy bolǵysy keletinin aıtty.
Shynymdy aıtsam, men muny qalamadym. Sebebi, onyń minez-bolmysyn jaqsy biletin edim. Ambısıasy arnasynan asyp-tógilip turatyn. Kózqarasy durys bolmady. Oıynan aınytýǵa tyrysqan edim, onymnan túk shyqpady. Ekeýimiz aıtysyp qaldyq. Aqyry, degenine jetti. Basqa kandıdattar bas tartyp, endi bireýleriniń tilin taýyp, aqyr sońy Joǵary keńestiń tóraǵasy atandy”, – deıdi Nazarbaev.
Aıtýynsha, osydan keıin Ábdildın Reseı Joǵary keńesiniń tóraǵasy Rýslan Hasbýlatovpen jaqyn aralasyp, ekeýara “odaq” qurǵan.
“Hasbýlatov kúlli bılik komýnıserdiń qolynda shoǵyrlanýy tıis dep urandatyp júrgen bólshevıktiń biri edi. Munyń sońy nege ulasqanyn bilesizder. Ábdildın de álginiń aıtqanyna erip, shataq shyǵardy”, – deıdi Nazarbaev.
Eks-prezıdent sol tustaǵy parlamentte kileń komýnıser otyrǵanyn aıtady. Nazarbaevtyń naryqtyq ekonomıkaǵa qatysty kez-kelgen ıdeıasy álgi jerden ári aspaı, buǵattalyp otyrǵan.
“Men usynǵan birden-bir jobany iske asyrmady. Tańnan keshke deıin taban tozdyryp parlamentte júremin. Ákelgen qaǵaz-qujatymdy aldaryna tosyp, árbir jobany egjeı-tegjeıli túsindirip qara terge túsemin. Túk ónbedi. Osylaı ýaqyt óte berdi. Altyn ýaqytty zaıa ketirip jattyq.
Naryqtyq ekonomıkanyń temirqazyǵy sanalatyn jekeniń múlki, jekeshelendirý, bank týraly, shaǵyn jáne orta bıznes týraly zańdy besiginde tunshyqtyryp otyrdy.
Parlamentte otyrǵandardyń túgeli sovettik ıdeologıamen tárbıelengen, komýnıstik kózqarastaǵy býyn edi. Jasyrary joq, ózim de solardyń arasynan shyqtym. Alaıda zaman ózgeristi talap etti”, – deıdi ol.
Naryqtyq ekonomıkaǵa kósher tusta komýnıser Nazarbaevtyń shaýjaıyna jarmasqan. Ábdildın aýdan-aýyldardy aralap komýnızmniń qaıta ornaryn qaıtalaýmen bolǵan. Onyń mańaıyndaǵy top ákimderdiń jumysyna kedergi keltirgen.
Sóı degen eks-prezıdent sál bolǵanda bılik qaıtadan bólshevıkter qolyna óter edi degen boljam aıtypty.
“Amalym taýsylǵan shaqta, Almatydaǵy aýdandyq keńestik depýtattary mandatyn tapsyryp, taralǵaly jatyr degen aqparat jetti. Úzilgen úmit qaıta tirildi…
Ábdildın? Qazaqta ólgen adamnyń artynan aýyz sóz aıtpaıdy. Marqum jaqsy kisi edi. Kásibıligi men qarym-qabiletine kúmánim bolǵan joq. Joldas boldyq. Syılas boldyq. Kúnderdiń kúni kúrt ózgerdi. Aqyr aıaǵy dostarymnyń arasynan shyqqan dushpanyma aınaldy”, – deıdi Nazarbaev.
Almatydaǵy aýdandyq keńestiń ókilderi tarqap tynǵanyn estigen eks-prezıdent Joǵary keńestiń depýtattaryn qolqalaı bastaǵan.
“Túk bitirmedińizder. Bul parlamentti taratyp tynǵan durys" dedim. Teń jartysy meniń usynysymdy qabyl alyp, depýtattyq mandatyn tapsyrdy. Osylaısha komýnıstik kezeńnen kele jatqan Joǵary keńes ómir súrýin toqtatty. Ábdildın prezıdenttik saılaýǵa Kompartıanyń atynan tústi. Keńestik ıdeologıadan ábden jırengen jurt ony qoldap qaıtsyn. Olar elektoratyna ne usynar edi?!”, – deıdi ol.
Aıtýynsha, álgi jeńilisten keıin Ábdildın Nazarbaev bıligin ótkir synaýǵa kóshken. Biraq bul júıege balama bolarlyq ıdeıasy joq edi deıdi.
Tutastaı alǵanda opozısıa serkeleriniń birde-birinde el damýyna kepildik berer tatymdy jobanyń joqtyǵyna senimdi.
Onyń pikirinshe, qazirgi júıeniń oponentteri sózge kelgende sheber, iske kelgende shorqaq.
“Ádette bulardan: “Baǵdarlamalaryń qaıda? Eldi qaıda bastap barǵylaryń keledi?” dep suraımyn. Ún joq. Mundaı joba bolsa jáne men usynǵan ıdeıadan artyq bolsa bir jón. İlip alarlyq eshteńe usyna almaıdy. Demokratıa dep daýryǵady.
Batystaǵydaı demokratıaǵa jetý – biz úshin basty maqsat. Biraq bul bir kúnniń jumysy emes. Oǵan ildebaılap jetemiz. İrgedegi kórshilerdiń qabaǵyna qaraý qajet. Olardyń tartylys kúshi bizge qatty yqpal etedi. Demokratıa demes buryn, qyrǵyzǵa qarańyzdar. Ereýildiń sońy nege ulasty? Osy otyz jylda qyrǵyz qandaı jetistikke jetti?” – degen eken Nazarbaev.
….
Qazaqstan Joǵary keńesiniń burynǵy tóraǵasy, opozısıalyq saıasatker, ǵalym Serikbolsyn Ábdildın sońǵy suhbatynyń birinde táýelsizdiktiń alǵashqy jyldary 265 zań shyqqanyn aıtqan edi.
“Táýelsizdik qazaqtyń qolyna tıgennen keıin ony durystap paıdalaný degen másele týǵan. Ol táýelsizdikti durystap paıdalaný úshin birneshe zań shyǵarylǵan. Osy zańnyń barlyǵy bizdiń memlekettiń irgesin bekitý úshin. Bılik pen halyq ekeýin biriktirip, táýelsizdik pen ultqa, keleshek urpaqqa paıda jasaıtyndaı jol jasalǵan.
Ókinishke oraı onyń barlyǵy buzylyp ketti. Buzylyp ketken sebebi bılikti tartyp alǵan, bılikke kelgen adamdardyń kópshiligi óz basyn saýǵalap ketti. Óz óńeshin, óz qarnyn oılap ketti. Sol sebepti de táýelsizdikti biz ońaltpaı otyrmyz.
Bizden nashar, bizden tómen halyqtyń ózi memleket jasap otyr. Al biz jerimizdiń asty da, ústi de baılyqqa syımaı turǵan halyqpyz jáne osyndaı keń baıtaq jerde halqymyzdyń sany shamaly. Ókinishke oraı bizdiń jerimizdi, baılyǵymyzdy basqalar soryp jatyr”, – degen bolatyn Ábdildın.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
https://www.youtube.com/watch?v=V-QZiVdM1iU
