– Bizder úshin aýyl neni bildiredi? Aýyl – bizdiń ulttyq bolmysymyzdyń besigi. Qazaqtyń túp-tamyry aýylda jatyr, aýyl otanshyldyqtyń qaınar kózi jáne baıyrǵy dástúrlerdiń bulaǵy. Sondyqtan aýyldy damytý máseleleri árqaısymyzǵa óte jaqyn jáne túsinikti. Bul aýyldyq jerlerde turatyn 42 paıyz qazaqstandyqtarǵa ǵana emes, barsha Qazaqstan halqyna qatysty úlken másele.
Búginde jalpy tabystyń ósýine qaramastan, aýyl turǵyndarynyń jaǵdaıy jaqsy emes ekeni týraly pikir bildirip eshkimdi tańqaldyra almaısyń.
Múmkin elimizde aýylsharýashylyǵy ónerkásip retinde osyǵan baılanysty toqtap turǵan shyǵar? Aýyl sharýashylyǵy - Qazaqstan ekonomıkasynyń negizgi salasy. Elimiz árqashan astyq óndirýmen tanymal. Al halqymyzdyń ómir saltynyń ajyramas bóligi mal sharýashylyǵy, ol ejelden ár qazaqqa ıntýıtıvti turǵyda jaqyn, genetıkalyq deńgeıde túsinikti.
Onda nege barlyq tabıǵı jáne tarıhı negizder bola tura otandyq azyq-túlik ónimderiniń 80 paıyzy qol jetimsiz? Bul eldiń turaqtylyǵy men ishki ekonomıkalyq qaýipsizdigi úshin qajet deńgeı. Halqymyz týǵan jerge erekshe qurmetpen qarap kelse de, nege aýyl sharýashylyǵy kóp jyldar boıy ekonomıkanyń problemaly salasy bolyp keledi? Bul jaǵdaı búgin baıqap otyrǵanymyzdaı qoǵammen, ásirese aýyldyq jerlerdiń turǵyndarymen aýqymdy áńgime, kásibı suhbatty qajet etedi, – dedi ol.
D.Nazarbaeva Qazaqstanda Óńirlik damý mınıstrligi joq ekenin eskere ketti. Senat – jergilikti máslıhattar saılaǵan senatorlar arqyly óńirlerdi ınstıtýsıonaldy túrde kórsetetin jalǵyz ulttyq organ bolyp otyr. Sondyqtan aýyldyq jerlerdi damytýǵa baılanysty aımaqtyq damýdyń áleýmettik problemalary kóp jaǵdaıda Senattyń da jaýapkershilik aımaǵy ekenin eskerdi.
– Parlamenttik tyńdaýlardyń qarsańynda Senat depýtattary uıymdastyrýmen qatar kóptegen mańyzdy jumystar atqardy. Tıisti departamentterdiń, memlekettik korporasıalardyń, fermerlerdiń kásibı birlestikteriniń ókilderimen, óńirlerde aýyl sharýashylyǵynda jumys jasaıtyn adamdarmen ondaǵan kezdesýler ótti. Salanyń problemalary týraly biregeı jáne qarama-qaıshylyqtarǵa toly materıaldar jınaldy.
Sandyq jáne paıyzdyq kórsetkishterdiń ósip jatqanyna qaramastan, biz keıingi 10 jyl aralyǵynda salanyń toqyraýǵa ushyraǵanyn kórip otyrmyz. Aýyl sharýashylyǵynyń Jalpy İshki Óniminiń úlesi 10 jyl ishinde 5 paıyzdan asqan joq, al sońǵy jyldary turaqty túrde tómendep keledi (2019 jyly 4,4%).
Kóbine kesteler men sandardyń artynda adamdardyń naqty problemalary turǵanyn kóre bermeımiz. Biz salanyń áleýmettik ólshemine nazar aýdarý kerekpiz. Aýyldyń turmys salty men ómir fılosofıasy qaladaǵy ómirden múldem ózgeshe, – dep qosty Nazarbaeva.
Spıkerdiń sózinshe, statısıka komıtetiniń málimetteri boıynsha, aǵymdaǵy jyldyń 1 qańtarynda ekonomıka salasyndaǵy eń tómengi jalaqy aýyl sharýashylyǵynda bolǵan.
Agrarlyq sektordy turaqty túrde júıesiz reformalaý jyldary aýyl sharýashylyǵyn daǵdarysqa, óndiristiń kúrt quldyraýyna, óndirýshilerdiń tabystarynyń tómendeýine, aýylsharýashylyq ónimderiniń, shıkizat pen azyq-túlik baǵalarynyń kóterilýine jáne basqa da keleńsiz jaǵdaılarǵa alyp keldi.
Osy reformalar kezeńinde adamı faktor eń úlken deformasıaǵa ushyrady, ol myna jaǵdaılardan kórinedi:
- aýylsharýashylyǵynda jumys kúshiniń qunsyzdanýy;
- aýyldyq jerlerde jumys oryndary men jumyspen qamtý deńgeıiniń qysqarýy;
- agrarly eńbek naryǵynyń jetilmeýi jáne shıelenis koefısıentiniń joǵarylaýy;
- áleýmettik ınfraqurylym obektileri men áleýmettik-turmystyq qyzmetterdiń qysqarýy.
– Aýyl turǵyndarynyń sany azaıyp, birtindep bútin eldi mekender joıylyp ketip jatyr. Aýyl halqyna ınfraqurylym obektileri qol jetimsiz bolǵandyqtan olardyń ómir súrý sapasy zardap shegip keledi. Mundaı jaǵdaıda turǵyndardyń áleýmettik kóńil-kúıi qanaǵattanarlyq bolmaıdy jáne olarda týǵan aýylynda turýǵa degen yqylas joq.
Bul suraqtardyń barlyǵy memleket nazarynan tys qalmaǵan, memleket baǵdarlamalardy júzege asyryp aýyldardy damytyp, halyqqa bolashaqqa senim men óziniń kishi Otanyn kórkeıtýge degen umtylys berip, aýyl turǵyndaryn jaıly ómirmen qamtamasyz etýge talpyndyrady. 2010 jyldan bastap Qazaqstanda 3 memlekettik baǵdarlama qabyldandy. Agroónerkásiptik keshendi damytýdyń qoldanystaǵy úshinshi memlekettik baǵdarlamasy 2021 jyly aıaqtalady. 2017-2021 jyldar aralyǵynda aýyl sharýashylyǵynyń jalpy ónimin 2 esege arttyrý josparlanýda.
Statısıka Komıtetiniń málimetteri boıynsha 2017 jyldan bastap 2019 jylǵa deıingi aýylsharýashylyǵynyń jalpy ónimi tórt jarym trıllıon (4,5 trln) teńgeden aspaǵan, al 2021 jylǵa qaraı salany damytý baǵdarlamasy aıasynda ol segiz bútin onnan eki trıllıonǵa (8,2) deıin ósýi kerek. Baǵdarlamany júzege asyrýdyń 3 jylynda 2 trıllıon teńgege jýyq qarajat tek agroónerkásip keshenin sýbsıdıalaýǵa jumsalǵan. Memleket bul salany belsendi damytýǵa alǵysharttar jasap, jaǵdaıdy jaqsartý úshin únemi sharalar qabyldap júr dep bilemiz. Aýyl turǵyndary júzege asyrylyp jatqan memlekettik baǵdarlamalardan eń kóp jeńildikter men járdemaqy alýshylar qatarynda dep esepteımiz. Biraq is júzinde baǵdarlamalar aýyl turǵyndarynyń ál-aýqatyn jaqsartyp jatyr ma?
Bizderge qurmetti áriptester, memlekettik baǵdarlamalardyń sátti ári nátıjeli júzege asyrylýyna ne kedergi ekenin túsiný kerek? Baǵdarlamany daıyndaý barysynda júıelik qatelikter jiberiletini anyq, memleket qansha kúsh salsa da sol olqylyqtar saldarynan bul sala uzaq ýaqyt toqyraýdan shyǵa almaı tur.
Sondyqtan biz agroónerkásiptik keshen men memlekettik qurylymdardyń ókilderin, ǵalymdar men sarapshylardy, jergilikti ózin-ózi basqarý depýtattaryn jáne aýyldar men aýyldardyń turǵyndaryn elimizdegi aýyl sharýashylyǵyn damytý jónindegi keń aýqymdy suhbatqa shaqyramyz. Búgingi kúni eshkimde daıyn formýla joq. Bizdiń mindetimiz jan-jaqty ashyq jáne ádil talqylaý arqyly jaǵdaıdy jan-jaqty kórý jáne baǵalaý. Sonymen qatar, tabysty elderdiń tájirıbesin tereń zertteı otyryp, qazaqstannyń ózindik aýylsharýashylyq damý jolyn tańdaý. Jumystyń nátıjeli bolýyn óz jaýapkershiligimizge alý. Talqylaýdy bastaýdy usynamyn, – dedi Darıǵa Nazarbaeva.
