Biz EEO-ta barmyz, Reseımen shekaralas elmiz, onyń ústine Reseı bizdiń eń úlken saýda seriktesimiz.
Sanksıalar qanshalyq uzaqqa sozylady?
Meniń baıqaýymsha, bul uzaqqa ketedi. "Qys uzaqqa sozylady".
Nege? Óıtkeni sanksıanyń negizgi sebebi Reseıdiń Ýkraınaǵa shabýyl jasaýy ǵana emes.
Negizi Reseı soǵys ashatyndaı shynaıy sebep bolǵan joq. Sol úshin de analıtıkterdiń bári bul soǵys bastalmaıdy dep oılady. Biraq bastaldy. NATO Reseıge jaqyndap kele jatyr dedi. Olaı emes. Baltyq elderiniń shekarasy men Máskeýdiń arasyn qarańyz, odan keıin Ýkraına shekarasy men Máskeýdiń arasyn qarańyz, qaısy jaqyn eken.
Odan ultshyldar kóp dedi. Olaı da emes.
Ýkraınadaǵy ultshyldardyń sany Reseıdegi ultshyldardan az.
Fransıada ultshyldar partıasy parlamentiniń qyryq paıyzyn alyp otyr. Olarǵa da soǵys asha ma endi?!
Negizgi sebep - prezıdent reıtıńiniń tómendeýi.
Reseı prezıdentiniń reıtıńi tómendegen saıyn soǵys ashatynyn batys elderi túsinip alǵan soń, shabýyl jasamaıtyndaı etip Reseıdiń ekonomıkasyn álsiretý kerek degen sheshimge keldi.
Osy jolǵy sanksıalar uzaqqa sozylady jáne joıqyn bolady. Rekashet jasap bizge de tıedi. Jáne Ýkraınadaǵy soǵys toqtasa da sanksıa toqtamaıdy. Reseı soǵys ashpaıtynyna kózi jetkende ǵana batys sanksıany toqtatady.
...
Qazaqstannyń syrtqa shyǵaratyn negizgi ónimi - shıkizat. Biz osy ýaqytqa deıin ony negizinen Reseı arqyly shyǵaryp keldik. Reseıdiń temir joldary, Reseıdiń porttary, Reseı arqyly ótetin qubyrlar - endi osynyń bári senimdi bolmaı qalaıyn dep tur.
Men buryn da aıtqan bir sózim bar. Bir el óziniń valútasyn oılap shyǵarsa, ol á degende jaı ǵana qaǵaz bolady. Eldiń ishinde saýda jasaýǵa jaraıdy, syrtqa shyqsa, túkke tatymaı qalady.
Eger sol eldiń basqa elderge usynatyn qundy zaty bolsa, sol kezde ǵana tól valútasy qundy bola bastaıdy. Biz eksportqa birnárse shyǵarsaq, keıin sol aqshaǵa syrttan birnárse ala alamyz degen sóz.
Akel.kz ınternet dúkeninen ózińiz qalaǵan ónimge tapsyrys berińiz.
Endi... Endi Reseı arqyly biz taýardy syrtqa shyǵara almaı qalatyn bolsaq, bizdiń eksport toqtaıdy degen sóz. Balama jol izdeýimiz kerek.
Bizde úsh jol bar: Kaspıı arqyly Ázirbaıjanǵa ótkizip, odan ári jiberý; Qytaı; Túrkimenstan-Iran temir joly. Biraq osy úsh joldyń úsheýi de burynǵy Reseı arqyly ótken júk aǵysyn kótere almaýy múmkin. Buryn jetkizip otyrǵan ónimimizdi klıentterimizge jetkize almaı qalýymyz múmkin degen sóz. Tıisinshe, paıdadan qaǵylamyz.
...
Endi ne isteımiz? Balama joldardy damytýymyz kerek. Jańaǵy aıtylǵan joldardyń bárin kúsheıtýimiz kerek. Bunyń bárine kóp ýaqyt ketedi. Bunyń bárin keshe isteýimiz kerek edi. Biraq keshe istegen joqpyz. Búgin bolýy múmkin qaýipti keshe boljaı almadyq.
Endi, mine, osy kúnge keldik.
Biz muhıttan alys jatqan elmiz. Sondyqtan biz shyǵarǵan taýar tutynýshyǵa jetkenshe biraz qymbattap ketedi. Jol shyǵyny qosylady. Bul másele burynnan bar.
Eger taýaryńyz 10 dollar, jetkizýi 2 dollar bolsa, sizdiń jetkizý qunyńyz 20 paıyz degen sóz.
Al taýaryńyz 100 dollar, jetkizýińiz 2 dollar bolsa, onda 2 paıyz degen sóz. Endi balama joldar arqyly jetkize bastasaq, jetkizý quny qymbattaıdy. Eger 10 dollardyń taýaryn 5 dollarǵa jetkizseńiz, jarty quny jetkizýge ketedi, onda túk paıda qalmaýy da múmkin.
...
Endi ne isteý kerek? Endi biz taýardyń qunyn arttyrýdy oılaýymyz kerek. Qaı sala álsiz bolyp tur, solardan qutylýymyz kerek.
Máselen, mys emes, mystan jasalǵan kabel sataıyq. Ol qymbattaý bolady. Mys quımasyn arzanǵa satqanda da, daıyn kabeldi satqanda da jetkizýge sondaı aqsha ketse, demek qymbattaýyn satý kerek qoı?
Shıkizatty sol kúıinde emes, ony óńdep, qymbattaý baǵaǵa satýymyz kerek. Buny arnaıy baǵdarlama aıasynda isteýimiz kerek. Áıtpese jetkizýge búkil aqshamyzdy jumsap, otyra beremiz
Qazba baılyqty jerden alyp shyǵyp, sata berýge kóp aqyl kerek joq. Ol baılyq jáne qalpyna kelmeıdi. Biz bir tonna munaı nemese bir tonna mys shyǵarsaq, sol mólsherde kedeılendik degen sóz.
Shynynda biz ony balalarymyz ben nemerelerimizden alyp jatyrmyz. Eger biz sonyń bárin satyp júrip paıda tappasaq, onda bolashaq urpaq bizge qarap sol kezde ózi bastaryń istedi me dep suraýy múmkin.
Sondyqtan, shıkizatty eksporttaý arqyly paıda tabatyn joldy tappaıynsha, búkil eksportty jaýyp tastaý kerek.
***
Budan ári taǵy da kúshti oılar aıtady. Qoı, jún, bıtkoın, taǵy basqa dúnıeler týraly...
Ázirlegen, Arman ÁLMENBET
Maqala avtordyń ruqsatymen basyldy
https://www.youtube.com/watch?v=2JD0tMey7WE
