Konstıtýsıalyq reforma - Jańa Qazaqstannyń jarqyn bolashaǵyna jasalyp otyrǵan betburys, qoǵamda demokratıa qaǵıdattaryn ornyqtyrýǵa jasalǵan qarymdy qadam dep aıtýymyzǵa tolyq negiz bar.
Ata Zańymyzdyń alǵashqy sulbasy 1995 jyly búkilhalyqtyq referendýmda qabyldandy. Sodan bergi 27 jyl ishinde oǵan Parlamenttiń zań shyǵarýshylyq quqyǵymen birneshe ózgerister men tolyqtyrýlar engizildi.
Qazir álem kún sanap ózgerip jatyr. Halyqtyń talap-tilekteri men suranysynyń da sıpaty ózgerýde. JaHandaný prosesteri qoǵamdyq qatynastardyń jańa formatyn qalyptastyryp otyr. Sol sebepten de, Prezıdent elimizdiń saıası jańǵyrýyn, bılik tarmaqtary arasyndaǵy ózara qarym-qatynastardyń ońtaıly balansyn, sonymen qatar memleket pen qoǵamnyń tıimdi dıalogyn qalyptastyrýdy kózdeıtin saıası reformalar baǵdarlamasyn usynyp otyr. Osy oraıda Memleket Basshysy Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev halyqqa arnaǵan beıneúndeýinde: «Biz bárimiz bir el bolyp Jańa Qazaqstandy, ádil Qazaqstandy quramyz. Árbir azamattyń quqyǵy qorǵalatyn memleket bolamyz... Biz memlekettik júıeni jetildirip, qoǵam men bıliktiń tıimdi dıalogyn ornatamyz. Osylaısha, Ekinshi Respýblıkany qalyptastyramyz. Konstıtýsıalyq reforma munyń bárin tabysty júzege asyrý úshin qajet», - dedi.
Qazirgi Ata Zańymyzda 98 bap bar bolsa, onyń 33-ine ózgeris engiziletin bolady. Bul Konstıtýsıanyń 3/1 bóligi ózgeredi degen sóz. Bul rette, konstıtýsıalyq reforma tikeleı búkilhalyqtyq daýys berý arqyly júzege asyrylatyn bolady, bul onyń jalpyulttyq sıpatyn kórsetedi.
Konstıtýsıalyq reformanyń negizgi baǵyty retinde bıliktiń barlyq tarmaqtary arasyndaǵy ókilettikter men quzyretterdiń barynsha ońtaıly tepe-teńdigin qalyptastyrýdy aıtýymyzǵa bolady. Prezıdent aǵymdaǵy jyldyń naýryz aıynda jasaǵan Joldaýynda sýperprezıdenttik basqarý formasynan qýatty Parlamenti, esep beretin Úkimeti bar prezıdenttik basqarý modeline kóshý qajettigine basa nazar aýdarǵan bolatyn. Sol sebepten de, Konstıtýsıalyq reformanyń negizgi baǵyttarynyń biri – Prezıdenttiń birqatar ókilettikterin qysqartý bolyp tabylady. Máselen, Konstıtýsıaǵa QR Prezıdentiniń óz ókilettigi kezeńinde saıası partıaǵa múshe bolmaýy týraly norma engiziletin bolady. Kóptegen shet memleketterde Prezıdenttiń kandıdatýrasyn belgili bir partıa usynýy múmkin, al osy kandıdatýra Prezıdent bolǵannan soń óz ókilettigi kezeńinde saıası partıaǵa múshe bola almaıdy. Bul onyń ózin usynǵan partıaǵa basymdyqtar bermeýin, saıası betaraptyǵyn qamtamasyz etý maqsatynda qoldanylatyn shara bolyp tabylady.
«Týra bıde týǵan joq, týǵandy bıde ıman joq» demekshi, Ata Zańymyzǵa QR Prezıdenti jaqyn týystarynyń saıası memlekettik qyzmet atqarýǵa, kvazımemlekettik sektor sýbektilerinde basshy laýazymyn ıelený quqyqtaryn boldyrmaý jónindegi norma engizilgeli otyr. Bul óz tusynda Prezıdent týystaryna qandaı da bir artyqshylyqtar bermeý, belgilili bir memlekettik ıgilikterdi paıdalanýda barlyq azamattar quqyqtarynyń teńdigin qamtamasyz etý úshin jasalyp otyrǵan ádil qadam dep baǵalaımyn.
Prezıdent oblystardyń, respýblıkalyq mańyzy bar qalalardyń jáne astananyń ákimderin óńir (qala) máslıhattarynyń barlyq depýtattarynyń kelisimin ala otyryp balamaly negizde (keminde eki kandıdatýra usyný arqyly) taǵaıyndaıtyn bolady. Bul da ádilettilik prınsıpterin ornyqtyrý, osy saıası laýazymǵa barynsha laıyqty kandıdatýrany iriktep alý maqsatynda engizilgeli jatqan norma bolyp tabylady jáne ol bilimi, kásibı daıyndyǵy men uıymdastyrýshylyq qabileti joǵary mamandarǵa saıası qyzmettiń tutqasyn ustaýǵa múmkindik bereri anyq.
Prezıdent qoldanystaǵy Konstıtýsıaǵa sáıkes Senattyń 15 depýtatyn taǵaıyndaıtyn bolǵan. Qazir Senattyń 10 depýtatyn, onyń ishinde 5-eýin Qazaqstan halqy Assambleıasynyń usynysy boıynsha taǵaıyndaıtyndyǵy týraly norma engiziletin bolady. Óz tusynda bul ózgeris prezıdenttik yqpaldy azaıtý maqsatynda qoldanylyp otyrǵan sharalardyń biri.
Parlamentke zań shyǵarý qyzmetiniń tıimdiligin arttyrý jáne ony kúsheıtý maqsatynda birqatar ókilettikter beriledi. Mysaly, halyqtyń ómiri men densaýlyǵyna, konstıtýsıalyq qurylysqa, qoǵamdyq tártipti qorǵaýǵa, eldiń qaýipsizdigine qater tóndiretin jaǵdaılarǵa jedel den qoıý maqsatynda Úkimettiń zań shyǵarý tártibimen engizilgen zań jobalary Palatalardyń birlesken otyrysynda Parlamenttiń dereý qaraýyna jatady. Atalǵan zań jobalary qaralyp jatqanda Úkimet zań kúshi bar ýaqytsha normatıvtik quqyqtyq aktiler qabyldaýǵa quqyly. Sońǵy kezde oryn alǵan koronavırýs pandemıasy, qańtar oqıǵasy, túrli tótenshe jaǵdaılar osy jaǵdaılarǵa jedel jaýap qatýdy shekteıtin zań qabyldaý isindegi birqatar kemshilikterdiń betin ashty. Konstıtýsıaǵa mundaı normany engizý zamanymyzdyń túrli táýekelderine shuǵyl den qoıý qajettiliginen týyndap otyrǵan shara deýimizge bolady.
Jalpy Ata Zańymyzǵa engizilgeli otyrǵan ózgerister men tolyqtyrýlar paketine zer salsaq, saıyp kelgende barlyq normalar sýperprezıdenttik basqarýdan túbegeıli bas tartyp, prezıdenttik respýblıka modeline kóshýge, memlekettik bılik fýnksıalaryn monopolıasyzdandyrýǵa, halyqtyń memlekettik basqarý isine aralasýyn keńeıtýge, azamattardyń quqyqtaryn qorǵaý tetikterin kúsheıtýge baǵyttalǵan.
Referendýmǵa qoldaý kórsetý maqsatynda qurylǵan oblystyq shtab tóraǵasy retinde búginde konstıtýsıalyq reformalardy keńinen nasıhattaý maqsatynda aýyl-aımaqtardyń turǵyndarymen kezdesýler ótkizip kelemiz. Osyndaı kezdesýler ústinde Konstıtýsıaǵa engizilip jatqan ózgeristerdiń qalyń kópshiliktiń kóńilinen shyǵyp jatqandyǵyn ańǵarý qıyn emes. Shyn mánisinde halyq osy konstıtýsıalyq reformadan kóp úmit kútedi. Kópshilik qaýym saıası ustynymyzdy ońtaılandyrý jolymen áleýmettik-ekonomıkalyq máselelerdi sheshýge jaǵdaı jasalatyndyǵyna mol senim artýda.
Osy tusta Referendýmǵa qoldaý kórsetý jónindegi oblystyq shtabtyń atynan onyń tóraǵasy retinde oblys turǵyndaryna úndeý joldaǵym keledi.
Qadirmendi áleýmet! Ultymyz taǵdyrsheshti sátte turǵan shaqta barshańyzdy el Prezıdentiniń janyna toptasyp, Jańa Qazaqstan, Ekinshi Respýblıka qurý ıdeıasyn qoldaýǵa shaqyramyn. Búkilhalyqtyq referendýmǵa belsendi qatysyp, óz ustanymdaryńyzdy bildirý – azamattyq paryz! Onyń jarqyn bolashaǵy úshin judyryqtaı jumylyp eńbek etý – árbirimizdiń perzenttik boryshymyz!
Qaırat BALABIEV, Referendýmdy qoldaý jónindegi Túrkistan oblystyq shtabynyń tóraǵasy, Túrkistan oblystyq máslıhatynyń hatshysy
