Búgingi kúni aqparattyq jáne ınovasıalyq tehnologıalar jańarǵan saıyn, salyq júıesindegi baqylaý men ákimshildendirýdi jetildirilýge baılanysty ózgerister de kún sanap damyp keledi. Bul árıne, Dúnıejúzilik saýda uıymy men Dúnıejúzilik banktiń «Doing Business» reıtıńiniń talaptary negizinde júzege asyrylyp jatqan sharalar. Sondyqtan da salyq tóleýshi sýbektilerge qoıylatyn talaptarǵa baılanysty birqatar ózgerister tájirıbege engizilýde. Sonyń biri – saýda oryndarynda avtomatty túrde málimetter berý fýnksıasy bar baqylaý-kassalyq mashınasyn ornatý bolyp tabylady.
Bul talap – salyqtan jaltarýǵa jol bermeıtin jáne salyqtyq eseptilik problemalaryn der kezinde júrgizip otyrýǵa múmkindik beretin tıimdi mehanızm. Atap aıtsaq, QR Salyq kodeksiniń 645 babynyń 1 tarmaǵy, 4 tarmaqshasynyń jáne QR Úkimetiniń 2015 jyldyń 30 jeltoqsanyndaǵy №1129 Qaýlysynyń talaptary negizinde, 2016 jyldyń 1 qańtarynan bastap elimizdiń aýmaǵyndaǵy zańdy tulǵalar men jeke kásipkerler úshin málimetter berý fýnksıasy ornatylǵan baqylaý-kassalyq mashınasyn paıdalaný tártibi engizildi. Sonymen qatar, salyq tóleýshiler úshin jasalyp otyrǵan bul talaptar jalpylama qoldanystaǵy telekomýnıkasıa júıesi joq jerde ǵana jumys istemeıdi. Sebebi, alys aýyldarda, ǵalamtor júıesi tolyq túrde jumys istemeıtin jerlerde atalmysh baqylaý-kassalyq mashınasyn ornatý mindetti emes.
Osy oraıda, «salyq tóleýshilerdiń qandaı kategorıasy avtomatty túrde málimet berý fýnksıasy ornatylǵan baqylaý-kassalyq mashınasyn ornatýǵa mindetti?» degen zańdy suraq týatyny aqıqat. Atap aıtsaq, orman sharýashylyǵy jáne qurylys materıaldarymen, santehnıkalyq jabdyqtarmen, metal buıymdarymen, kompútermen, jylytý jáne sý qubyry qondyrǵysymen, aýdıo-vıdeo tehnıkalarymen, elektroturmystyq prıborlarmen, jıhazben, jaryq beretin qondyrǵylar men bólshek jáne kóterme saýda jasaıtyndar, sondaı-aq qonaqúı, meıramhana, azyq-túlikti jetkizip berý, kınofılmdi kórsetýge tapsyrys berý, shashtaraz jáne sulýlyq salony, baǵdarlamalyq qamtamasyz etý qyzmetimen aınalysatyndar málimet berý fýnksıasy ornatylǵan baqylaý-kassalyq mashınasyn paıdalaný arqyly jumys isteýge mindetti.
Avtomatty túrde málimet beretin baqylaý-kassalyq mashınasynyń jumys qaǵıdaty óte jaqsy damyǵan. Ony jetik meńgerý – zaman talabyna saı úrdispen jasalǵan prosedýra dese de bolady. Qassalyq-baqylaý mashınasyn paıdalaný mehanızminde burynǵy kasalyq apparatpen salystyrǵanda kóp aıyrmashylyq joq. Atap aıtsaq, kasalyq-baqylaý mashınasyn qoldaný tómengideı tártippen júrgiziledi. Mysaly, taýar satyp alýshydan alynǵan qolma-qol aqsha baqylaý-kassalyq mashınasyna engiziledi. Baqylaý-kassalyq mashınasynyń málimetteri onlaın rejıminde «Qazaqtelekom» aksıonerlik qoǵamynyń fıskaldi málimetter jınaıtyn ortalyq operatoryna jiberiledi de, jınaqy baqylaýda turǵan chekke ózindik nómir beriledi. Ózindik nómir baqylaý-kassalyq mashınaǵa kelip túsken kezde mashınadan baqylaýdaǵy chek shyǵady da, satyp alýshyǵa beriledi. Sodan keıin fıskaldyq málimetterdiń operatory júıeli túrde kúndelikti sommalyq esepterdi árbir kasalyq-baqylaý mashınalary boıynsha memlekettik kirister komıtetiniń serverine jiberip otyrady. Bul júıeniń engizilýi elimizde kóleńkeli aınalymnyń kólemin qysqartýmen qatar, tutynýshynyń quqyǵyn qorǵaýda da úlken rol atqarady. Sonymen qatar, kasalyq-baqylaý mashınasy ornatylyp, ol óz jumysyn durys atqaryp turǵan jaǵdaıda, salyq organdary tarapynan bolatyn negizsiz tekserýlerge de jol berilmeıdi. Sebebi, salyq organdary kasalyq-baqylaý mashınasy ornatylǵan saýda núktesindegi qolma-qol aqshamen jasalatyn barlyq operasıalar boıynsha «Qazaqtelekom» aksıonerlik qoǵamy arqyly tıisti málimettermen der ýaqytynda qamtamasyz etilip otyrady.
Qazirgi ýaqytta kasalyq-baqylaý mashınalarynyń memlekettik reestrge tirkelgen jańa úlgilerin atalmysh mashınalarǵa tehnıkalyq qyzmet kórsetý ortalyqtarynan alýǵa bolady. Satyp alǵannan keıin, birinshiden, fıskaldi málimetter operatorynyń www.oofd.kz veb-resýrs portalynan qaǵazǵa shyǵaryp alyp, ony qol qoıý jáne mórmen kýálandyrý arqyly fıskaldi málimetter operatorymen kelisim jasalady.
Ekinshiden, jergilikti qyzmet aımaǵy boıynsha memlekettik kiris organdaryna ótinish jazý arqyly baqylaý-kassalyq mashınasyn tirkeý kartochkasy beriledi.
Úshinshiden, baqylaý-kassalyq mashına portalda tirkeledi de, ID jáne token (tańbalaýshy) nómiri alynady. Baqylaý-kassalyq mashınasyn memlekettik kiris organynda jáne joǵaryda aıtylǵan portalda tirkegennen keıin baqylaý-kassalyq mashınasyn ID jáne tokenmen avtorlastyrý qajet. Osy jumystardyń bári bitkennen keıin eski kasalyq mashına memlekettik kiris organynyń esebinen shyǵarylady da, jańa qondyrǵy óz jumysyn bastaıdy.
Iá, bir qaraǵanda, baqylaý-kassalyq mashınalardy ornatýda jáne tirkeý barysynda qıynshylyqtar az emes sıaqty kórinýi múmkin. Alaıda, aqparattyq tehnologıadan habary bar adamǵa esh qıyndyǵy joq.
Sebebi, HHİ ǵasyr – avtomattandyrý, jańalandyrý jáne ǵalamtor ǵasyry ekenin umytpaǵanymyz jón. Qazirgi ýaqytta bul talaptar telekomýnıkasıalar jetildirilgen aımaqtarda ǵana júzege asyrylyp jatsa, erteńgi kúni búkil selolyq jerlerde de qanatyn keńge jaıatyn ýaqyt ta alys emes. Sondyqtan da zaman talabyna saı salyqtyq saýattylyqty jetildirip, tehnıkalyq jetistikterdiń kóshinen qalyp qoımaǵan abzal.
Taǵy da bir aıta ketetin jaǵdaı, baqylaý-kassalyq mashınalaryn ornatý máselesine nemquraıdy qaraýǵa bolmaıdy. Olaı deıtinimiz, kez-kelgen zań talaptary ony oryndamaǵan jaǵdaıda quqyqtyq sharalar qoldanýdy nazardan tys qaldyrmaıdy. Sebebi, zań – barshaǵa ortaq. Al ony oryndaýǵa árkim mindetti. Sondyqtan da avtomatty túrde málimet berý fýnksıasy bar baqylaý-kassalyq mashınalaryn ornatpaý, tirkemeý jáne tıisti talappen durys jumys istetpeý faktileri oryn alǵan jaǵdaıda, Qazaqstan Respýblıkasy Ákimshilik-quqyq buzý kodeksiniń 284 baby boıynsha jaýapkershilikke tartylatynyn da eske sala ketken artyq bolmas.
Beken NURAHMETOV, Almaty qalalyq memlekettik kirister departamentiniń túsindirý jumystary basqarmasynyń bólim basshysy.
