بۇگىنگى كۇنى اقپاراتتىق جانە يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالار جاڭارعان سايىن، سالىق جۇيەسىندەگى باقىلاۋ مەن اكىمشىلدەندىرۋدى جەتىلدىرىلۋگە بايلانىستى وزگەرىستەر دە كۇن ساناپ دامىپ كەلەدى. بۇل ارينە، دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمى مەن دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ «Doing Business» رەيتينگىنىڭ تالاپتارى نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان شارالار. سوندىقتان دا سالىق تولەۋشى سۋبەكتىلەرگە قويىلاتىن تالاپتارعا بايلانىستى ءبىرقاتار وزگەرىستەر تاجىريبەگە ەنگىزىلۋدە. سونىڭ ءبىرى – ساۋدا ورىندارىندا اۆتوماتتى تۇردە مالىمەتتەر بەرۋ فۋنكسياسى بار باقىلاۋ-كاسسالىق ماشيناسىن ورناتۋ بولىپ تابىلادى.
بۇل تالاپ – سالىقتان جالتارۋعا جول بەرمەيتىن جانە سالىقتىق ەسەپتىلىك پروبلەمالارىن دەر كەزىندە جۇرگىزىپ وتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ءتيىمدى مەحانيزم. اتاپ ايتساق، ق ر سالىق كودەكسىنىڭ 645 بابىنىڭ 1 تارماعى، 4 تارماقشاسىنىڭ جانە ق ر ۇكىمەتىنىڭ 2015 جىلدىڭ 30 جەلتوقسانىنداعى №1129 قاۋلىسىنىڭ تالاپتارى نەگىزىندە، 2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ەلىمىزدىڭ اۋماعىنداعى زاڭدى تۇلعالار مەن جەكە كاسىپكەرلەر ءۇشىن مالىمەتتەر بەرۋ فۋنكسياسى ورناتىلعان باقىلاۋ-كاسسالىق ماشيناسىن پايدالانۋ ءتارتىبى ەنگىزىلدى. سونىمەن قاتار، سالىق تولەۋشىلەر ءۇشىن جاسالىپ وتىرعان بۇل تالاپتار جالپىلاما قولدانىستاعى تەلەكوممۋنيكاسيا جۇيەسى جوق جەردە عانا جۇمىس ىستەمەيدى. سەبەبى، الىس اۋىلداردا، عالامتور جۇيەسى تولىق تۇردە جۇمىس ىستەمەيتىن جەرلەردە اتالمىش باقىلاۋ-كاسسالىق ماشيناسىن ورناتۋ مىندەتتى ەمەس.
وسى ورايدا، «سالىق تولەۋشىلەردىڭ قانداي كاتەگورياسى اۆتوماتتى تۇردە مالىمەت بەرۋ فۋنكسياسى ورناتىلعان باقىلاۋ-كاسسالىق ماشيناسىن ورناتۋعا مىندەتتى؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋاتىنى اقيقات. اتاپ ايتساق، ورمان شارۋاشىلىعى جانە قۇرىلىس ماتەريالدارىمەن، سانتەحنيكالىق جابدىقتارمەن، مەتالل بۇيىمدارىمەن، كومپيۋتەرمەن، جىلىتۋ جانە سۋ قۇبىرى قوندىرعىسىمەن، اۋديو-ۆيدەو تەحنيكالارىمەن، ەلەكتروتۇرمىستىق پريبورلارمەن، جيھازبەن، جارىق بەرەتىن قوندىرعىلار مەن بولشەك جانە كوتەرمە ساۋدا جاسايتىندار، سونداي-اق ءقوناقۇي، مەيرامحانا، ازىق-تۇلىكتى جەتكىزىپ بەرۋ، كينوفيلمدى كورسەتۋگە تاپسىرىس بەرۋ، شاشتاراز جانە سۇلۋلىق سالونى، باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتۋ قىزمەتىمەن اينالىساتىندار مالىمەت بەرۋ فۋنكسياسى ورناتىلعان باقىلاۋ-كاسسالىق ماشيناسىن پايدالانۋ ارقىلى جۇمىس ىستەۋگە مىندەتتى.
اۆتوماتتى تۇردە مالىمەت بەرەتىن باقىلاۋ-كاسسالىق ماشيناسىنىڭ جۇمىس قاعيداتى وتە جاقسى دامىعان. ونى جەتىك مەڭگەرۋ – زامان تالابىنا ساي ۇردىسپەن جاسالعان پروسەدۋرا دەسە دە بولادى. قاسسالىق-باقىلاۋ ماشيناسىن پايدالانۋ مەحانيزمىندە بۇرىنعى كاسسالىق اپپاراتپەن سالىستىرعاندا كوپ ايىرماشىلىق جوق. اتاپ ايتساق، كاسسالىق-باقىلاۋ ماشيناسىن قولدانۋ تومەنگىدەي تارتىپپەن جۇرگىزىلەدى. مىسالى، تاۋار ساتىپ الۋشىدان الىنعان قولما-قول اقشا باقىلاۋ-كاسسالىق ماشيناسىنا ەنگىزىلەدى. باقىلاۋ-كاسسالىق ماشيناسىنىڭ مالىمەتتەرى ونلاين رەجيمىندە «قازاقتەلەكوم» اكسيونەرلىك قوعامىنىڭ فيسكالدى مالىمەتتەر جينايتىن ورتالىق وپەراتورىنا جىبەرىلەدى دە، جيناقى باقىلاۋدا تۇرعان چەككە وزىندىك ءنومىر بەرىلەدى. وزىندىك ءنومىر باقىلاۋ-كاسسالىق ماشيناعا كەلىپ تۇسكەن كەزدە ماشينادان باقىلاۋداعى چەك شىعادى دا، ساتىپ الۋشىعا بەرىلەدى. سودان كەيىن فيسكالدىق مالىمەتتەردىڭ وپەراتورى جۇيەلى تۇردە كۇندەلىكتى سوممالىق ەسەپتەردى ءاربىر كاسسالىق-باقىلاۋ ماشينالارى بويىنشا مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ سەرۆەرىنە جىبەرىپ وتىرادى. بۇل جۇيەنىڭ ەنگىزىلۋى ەلىمىزدە كولەڭكەلى اينالىمنىڭ كولەمىن قىسقارتۋمەن قاتار، تۇتىنۋشىنىڭ قۇقىعىن قورعاۋدا دا ۇلكەن رول اتقارادى. سونىمەن قاتار، كاسسالىق-باقىلاۋ ماشيناسى ورناتىلىپ، ول ءوز جۇمىسىن دۇرىس اتقارىپ تۇرعان جاعدايدا، سالىق ورگاندارى تاراپىنان بولاتىن نەگىزسىز تەكسەرۋلەرگە دە جول بەرىلمەيدى. سەبەبى، سالىق ورگاندارى كاسسالىق-باقىلاۋ ماشيناسى ورناتىلعان ساۋدا نۇكتەسىندەگى قولما-قول اقشامەن جاسالاتىن بارلىق وپەراسيالار بويىنشا «قازاقتەلەكوم» اكسيونەرلىك قوعامى ارقىلى ءتيىستى مالىمەتتەرمەن دەر ۋاقىتىندا قامتاماسىز ەتىلىپ وتىرادى.
قازىرگى ۋاقىتتا كاسسالىق-باقىلاۋ ماشينالارىنىڭ مەملەكەتتىك رەەسترگە تىركەلگەن جاڭا ۇلگىلەرىن اتالمىش ماشينالارعا تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىنان الۋعا بولادى. ساتىپ العاننان كەيىن، بىرىنشىدەن، فيسكالدى مالىمەتتەر وپەراتورىنىڭ www.oofd.kz ۆەب-رەسۋرس پورتالىنان قاعازعا شىعارىپ الىپ، ونى قول قويۋ جانە مورمەن كۋالاندىرۋ ارقىلى فيسكالدى مالىمەتتەر وپەراتورىمەن كەلىسىم جاسالادى.
ەكىنشىدەن، جەرگىلىكتى قىزمەت ايماعى بويىنشا مەملەكەتتىك كىرىس ورگاندارىنا ءوتىنىش جازۋ ارقىلى باقىلاۋ-كاسسالىق ماشيناسىن تىركەۋ كارتوچكاسى بەرىلەدى.
ۇشىنشىدەن، باقىلاۋ-كاسسالىق ماشينا پورتالدا تىركەلەدى دە، ID جانە توكەن (تاڭبالاۋشى) ءنومىرى الىنادى. باقىلاۋ-كاسسالىق ماشيناسىن مەملەكەتتىك كىرىس ورگانىندا جانە جوعارىدا ايتىلعان پورتالدا تىركەگەننەن كەيىن باقىلاۋ-كاسسالىق ماشيناسىن ID جانە توكەنمەن اۆتورلاستىرۋ قاجەت. وسى جۇمىستاردىڭ ءبارى بىتكەننەن كەيىن ەسكى كاسسالىق ماشينا مەملەكەتتىك كىرىس ورگانىنىڭ ەسەبىنەن شىعارىلادى دا، جاڭا قوندىرعى ءوز جۇمىسىن باستايدى.
ءيا، ءبىر قاراعاندا، باقىلاۋ-كاسسالىق ماشينالاردى ورناتۋدا جانە تىركەۋ بارىسىندا قيىنشىلىقتار از ەمەس سياقتى كورىنۋى مۇمكىن. الايدا، اقپاراتتىق تەحنولوگيادان حابارى بار ادامعا ەش قيىندىعى جوق.
سەبەبى، ءححى عاسىر – اۆتوماتتاندىرۋ، جاڭالاندىرۋ جانە عالامتور عاسىرى ەكەنىن ۇمىتپاعانىمىز ءجون. قازىرگى ۋاقىتتا بۇل تالاپتار تەلەكوممۋنيكاسيالار جەتىلدىرىلگەن ايماقتاردا عانا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتسا، ەرتەڭگى كۇنى بۇكىل سەلولىق جەرلەردە دە قاناتىن كەڭگە جاياتىن ۋاقىت تا الىس ەمەس. سوندىقتان دا زامان تالابىنا ساي سالىقتىق ساۋاتتىلىقتى جەتىلدىرىپ، تەحنيكالىق جەتىستىكتەردىڭ كوشىنەن قالىپ قويماعان ابزال.
تاعى دا ءبىر ايتا كەتەتىن جاعداي، باقىلاۋ-كاسسالىق ماشينالارىن ورناتۋ ماسەلەسىنە نەمقۇرايدى قاراۋعا بولمايدى. ولاي دەيتىنىمىز، كەز-كەلگەن زاڭ تالاپتارى ونى ورىنداماعان جاعدايدا قۇقىقتىق شارالار قولدانۋدى نازاردان تىس قالدىرمايدى. سەبەبى، زاڭ – بارشاعا ورتاق. ال ونى ورىنداۋعا اركىم مىندەتتى. سوندىقتان دا اۆتوماتتى تۇردە مالىمەت بەرۋ فۋنكسياسى بار باقىلاۋ-كاسسالىق ماشينالارىن ورناتپاۋ، تىركەمەۋ جانە ءتيىستى تالاپپەن دۇرىس جۇمىس ىستەتپەۋ فاكتىلەرى ورىن العان جاعدايدا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى اكىمشىلىك-قۇقىق بۇزۋ كودەكسىنىڭ 284 بابى بويىنشا جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلاتىنىن دا ەسكە سالا كەتكەن ارتىق بولماس.
بەكەن نۇراحمەتوۆ، الماتى قالالىق مەملەكەتتىك كىرىستەر دەپارتامەنتىنىڭ ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى باسقارماسىنىڭ ءبولىم باسشىسى.
