Aqordanyń beıtarap pozısıasyn ýaqyt óte kele Batys ta, Reseı de quptamaıtyn jaǵdaıǵa jetedi. Únsizdik úıdeı báleden qutqarmaıdy. Eshkimmen qaq-soǵy joq, neıtraldy pozısıa aktýaldy bolýdan qalyp, shaıqasyp jatqan taraptardyń shamyna tıýi múmkin.
Reseıdiń agresıalyq saıasaty men ekonomıkalyq potensıalyn tejeýge baǵyttalǵan sanksıalar odaqtas elderdi de eseńgiretip ketken. Antıreseılik shekteýler kúsh alǵan saıyn, onyń zardaptaryn burynǵydan beter sezinetin bolamyz. Reseı úreı qushaǵynda ómir súrip úırengen, olardyń sanksıaǵa qarsy ımýnıteti qalyptasqan. Qazaqstannyń Batystan esken daýylǵa qarsy turar qaýqary joq.
Sóı degen Ertisbaev buǵan dálel retinde, sońǵy kezde qatty quldyraǵan ulttyq valútany alǵa tartypty.
«Ótkende ǵana dollardyń teńgedegi baǵasy 425- tuǵyn, al búgin 520-dan asyp jyǵyldy. Teńge tym turaqsyz.
Men 12 jyl boıy Nazarbaevtyń senimi serigi boldym. Ómirimniń 25 jylyn memqyzmette ótkerdim. Ultymnyń patrıotymyn. Biraq sońǵy jaǵdaıdan keıin júıeden kóńilim qaldy.
Sebebi, jıǵan-tergenimnen aıyryldym. Teńge bir emes, tórt márte tońqalań asty. Ulttyq valútada ustap kelgen qarajatym bir-aq kúnde qunsyzdandy. Teńgemen saqtaǵan aqshamyz suıylyp ketti. Osydan keıin qalaı kúıinbeısiń. Men sekildi san soǵyp qalǵan azamattar qanshama, olar da qazirgi kúni bılikke opozısıa bolyp otyr», – deıdi eks-keńesshi.
...
Onyń pikirinshe ázir Qazaqstanǵa sanksıa salynbaıdy. Buǵan Batys elderi de kepildik berip otyr. Túneýkúni, osyǵan oraı Ulybrıtanıa elshisi shuǵyl málimdeme jasap, ekonomıkalyq shekteýler Aqordany aınalyp óterine sendirgen.
Elshiniń sózinen túsingenimiz, Reseıdiń naq odaqtastary men "tutqynynda" otyrǵan, til-aýzy baılaýly elderdi ajyratý bilý kerek.
«Áıtse de, – deıdi Ertisbaev. Bul ýaqytsha qubylys! Batys pen Reseıdiń konflıktisi kúsheıe túsken saıyn, sanksıanyń shekarasy keńeıe túspek. Reseıdiń áreketin qoldamasa da, osy elmen alys-beris, barys-kelis ornatqan irgedegi kórshilerine shekteý salý týraly másele kóteriledi».
Ertisbaevtyń pikirinshe Batys elderi men Kreml qyrǵı-qabaq kezeńniń ótkelinen ótip ketken. Álem úshinshi dúnıejúzilik soǵystyń dálizinde tur.
Budan eshbir el qalys qala almaıdy. Beıtarap pozısıa tartymdy bolýdan qalady. Osy kúnge deıin syrtqy saıasatta tepe-teńdik saqtap kelgen Aqordaǵa qysym kúsheıedi.
Batys elderi bir búıirden qyssa, endi bir jaǵynan «orys álemi» bopsalaıdy. Qazaqstan bıligin naqty tańdaý jasaýǵa ıtermeleıdi.
«Qazaqstannyń buǵan qalaı jaýap qatary qazirdiń ózinde belgili. Bizde tańdaý erkindigi bar ma? Reseımen aradaǵy shekara jeti myń shaqyrymǵa sozylyp jatyr. Jeti myń shaqyrym – tańdaýdyń órisin taryltatyn faktor», – deıdi eks-keńesshi.
...
Ertisbaevtyń aıtýynsha antıreseılik sanksıalar dáýirinde kún keship jatqan Qazaqstan Batys elderimen saýda-sattyqtyń jańa joldaryn izdeýi qajet. Biraq, bul baǵytta da Reseı provokasıasyna ushyraý qaýpi bar.
«Qazaqstannyń ulttyq búdjetin tolyqtyryp otyrǵan negizgi tabys kózi – Kaspıı qubyr konsorsıýmy. Elimizdiń batys óńirlerinde óndirilgen munaı túgeldeı osy qubyr arqyly Jańasibirge jetkiziledi. Biz jylyna 80 mln tonna munaı óndiremiz. Bul alapat aqsha!
Ótken otyz jylda Reseıdiń tarapynan tasymalǵa qatysty qysymǵa ushyraǵan kezimiz joq. Nege?
Sebebi, budan túsken tabystyń 52 paıyzyn Reseı alyp otyr! Teńiz-Jańasibir qubyrymen munaı jetkizetin Qazaqstannyń tabysy nebári 19 paıyz. Al Batystaǵy áriptester – 31-33 paıyzyn qaǵyp alady.
Reseıdiń úlesi nege kóp? Sebebi, bul orystyń jeri, orystyń qubyry, olar sony buldaıdy. Qazaqstan Batys baǵytqa munaı jetkizýdiń jańa amaldaryn izdestirýi tıis», – deıdi Ertisbaev.
...
Buǵan deıin osyǵan qatysty Dalanews.kz-ke pikir bildirgen saıasattanýshy Dosym Sátpaev «Eýropa bizdiń sheneýnikterdiń ekinshi otany» ekenin aıtqan.
«Bizdiń bılik Batyspen eshqashan arazdasqan emes. Osy ýaqytqa deıin syılasyp keldi. Reseı sekildi arsyldap, aıtys-tartysqa túsip, betten alyp, tóske shaýyp kórgen joq», – degen edi sarapshy.
Onyń pikirinshe, Batyspen qabaq shytyspaýǵa tyrysatyn bizdiń bılik sanksıaǵa ilikse, otyz jyl boıy qasyqtap jınaǵan saıası ımıjin rásýá qylady.
Eýropanyń kóz aldynda Reseı men Túrikmenstannyń kebin kıip, Orta Azıanyń kóshbasshysy degen repýtasıasyna kesiri tıedi.
«Eýropa – bizdiń sheneýnikterdiń ekinshi Otany. Ol jaqta záýlim saraıy bar, boıanyp-sylanyp otyrǵan toqaldary bar, buǵan bıznes aktıvteri men Eýropa bankterindegi esep-shotyn jáne qosyńyz. Qazaqstan sanksıaǵa ilikse osy baılyqtyń bári buǵatqa túsip, odan qaldy resmı túrde jurtqa jarıa etiledi. Eýropaǵa enetin esik tars jabylady!
Qazaqstanda bıznes jobalary bar Batys kásipkerleri de sanksıadan japa shegip, «qara tizimge» ilikken tulǵalarmen qandaı da bir kelissóz júrgizýge tyıym salynady», – degen edi Sátpaev.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
