Qazaqta "Jol azabyn júrgen biler" nemese "Joly túzelmegen eldiń joly bolmaıdy" degen támsil bar. Aýyl men shahardy, qala men dalany, el men eldi, jer men jerdi jalǵaıtyn kúre joldyń jáıikún tártibinen túser emes. Alysty-jaqyn, jaqyndy-alys qylý kóbine sol joldyń kútimi, sapasy men jaǵdaıyna baılanysty. Jýyrda Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtoǵyz joldyń torabynda turyp qurylysy saǵyzsha sozylǵan kúre joldyń máselesin synǵa aldy. Aıtýynsha, respýblıkalyq mańyzy bar joldardy salýǵa otandyq kásiporyndardy tartý kerek.
"Kelesi – avtojol máselesi. Elimiz úshin aıryqsha mańyzdy "Astana-Balqash-Almaty" tasjoly áli kúnge deıin jóndelip bitken joq. Qurylys 2017 jyldan beri júrip jatyr. Respýblıkalyq mańyzy bar "Atyraý-Astrahan", "Aqtóbe-Qandyaǵash", "Taldyqorǵan-Óskemen" joldarynyń jóndelip jatqanyna 5 jyldan asty. Bıyl osy jumystar birjola aıaqtalýǵa tıis", – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Osy tusta Prezıdent birneshe máseleni eskerý qajettigin aıryqsha atap ótti.
"Qalyptasqan tájirıbege qarasaq, respýblıkalyq mańyzy bar joldardyń tenderin kóp jaǵdaıda tek shetel kompanıalary utyp alady. Mundaı jobalarǵa qolynan is keletin, tıisti tehnıkamen jabdyqtalǵan óz kásiporyndarymyzdy tartý kerek. Sonymen qatar, jol qurylysyna qajetti tehnıkany elimizde shyǵarý joldaryn damytyp, ózimizdiń daıyn ónimdi paıdalaný kerek. Jalpy, jol máselesine kelgende bir ǵana maqsat bolýǵa tıis. Respýblıkalyq nemese aımaqtyq jol bolsyn, elimizdegi joldyń bári sapaly bolýy kerek. Ázirge jaǵdaı máz emes"", – dedi Prezıdent.
Eske salsaq, 2021 jyly Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev "Almaty-Astana" tas jolyn eki jyl ishinde jóndeýdi tapsyrǵan edi. Alaıda merzim ótti, mejeli mindetti oryndaýǵa jaýaptylar miz baqpady. Búginde myń shaqyrymǵa jýyq joldyń tek 200 shaqyrymnan astamy ǵana qoldanysqa berilipti.
Jalpy Dúnıejúzilik ekonomıkalyq forýmnyńreıtıngisinde Qazaqstan jol sapasy boıynsha 141 eldiń ishinde 93 orynda tur. Kórsetkishte Tájikstan men Ázirbaıjan áldeqaıda kósh ilgeri tur. Tipti, sarapshylar bizdegi joldardyń sapasyn Mońǵolıa, Ýganda, Efıopıadan da tómen baǵalap otyr. Elimizde avtojoldardyń jalpy uzyndyǵy 96 myń shaqyrymǵa jetedi. Onyń ishinde 25 myń shaqyrymy – respýblıkalyq mańyzy bar kúrejoldar, 71 myń shaqyrymy – jergilikti joldar.
Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda Prezıdent elimizdiń kólik-logıstıkalyq áleýetin arttyrý úshin belsendi jumys isteý qajet ekendigin de basyp aıtty. Sonymen qatar, Qazaqstandy Eýrazıanyń tolyqqandy kólik-logıstıkalyq jáne tranzıttik habyna aınaldyrý – aldymyzda turǵan strategıalyq mindeti ekenin de atap ótti. Osy rette kózdegen maqsatqa jetý úshin sala mamany men ǵalymdary júıeli quraldardy usynyp keledi. Máselen, Qazaqstan jol ǵylymı-zertteý ınstıtýty jol salasynyń normatıvtik qujattyq bazasyn reformalaý, jańalaý jáne ózektendirý jumystaryn júzege asyrýda."QazjolǴZI" jetekshi ǵylymı qyzmetkeri, tehnıka ǵylymdarynyń kandıtady, profesorEsenbek Aıdarbekovtiń aıtýynsha, qazirgi tańda elimizde salalyq 1200-den asa normatıvtik qujattamalary bar, alaıda olardyń arasynda bir-birine qaıshy keletini nemese der kezinde ózektendirilmegen qujattary da oryn alady. Soraqysy sol, 19 vedimistik normatıv Keńes úkimeti kezinen beri qoldanylyp kele jatyr eken.
"Qazirgi tańda normatıvtik tehnıkalyq bazany reformalaý aıasynda jańa tehnologıalardy eńgizý, joldyń sapasyna degen baqylaý men talapty kúsheıtý kózdelgen. Instıtýt jumysynyń nátıjesinde sońǵy bir jyl ishinde atalǵan qujattamalardyń 48%-yqaıta qaralyp, olardy ońtaılandyrý nemese joıý týraly usynystar berildi. Atalmysh baǵyttaǵy jumys 2026 jylǵa deıin jalǵasady" deıditehnıka ǵylymdarynyń kandıtady.
Esenbek Aıdarbekovtyń aıtýynsha, jasalǵan joldyń uzaq jylǵa shydas berýi jol-qurylys materıaldarynyń sapasy baılanysty. Osy maqsatta "QazjolǴZI" Kólik mınıstrliginiń Avtomobıl joldary komıtetiniń qoldaýymen Jol-qurylys materıaldarynyń biryńǵaı bazasyn (rcmbase.kz) iske qosty. Atalǵan bazada merdigerler men jobalaýshylar qurylys nysanyna jaqyn ornalasqan karerlerdi, asfált jáne bıtým zaýyttaryn tez taýyp, olardyń sapa týraly málimetterin birden kóre alady. Bazany paıdalaný qurylysty jeńildetedi jáne joldardy jobalaý jyldamdyǵyn arttyrady, al derekterdiń ashyqtyǵy olardyń qurylys sapasyn jaqsartý men úshinshi taraptardyń múddelerin alǵa basý faktorlaryn joıýǵa kómektesedi.
"Bazany iske qosý maqsatynda "QazjolǴZI" mamandary eldegi karerler men asfált jáne bıtým zaýyttarynan synamalar alyp, olardyń qasıetteriniń normatıvterge sáıkestigin tekseredi. Shyqqan nátıje bazaǵa engiziledi. Osy rette qazir 8 oblystaǵy 100-den asa karerden synama alynyp, talapqa saı kelgenderi bazaǵa tirkeldi",- deıdi Esenbek Qydyrálıuly.
Ǵalymnyń sózinshe, atalǵan baza ashyqtyq pen sapa qaǵıdatyn ustanady. Sondyqtan da jol-qurylys materıaldarynjón-josyqsyz jetkizýshikeıbir jaýapsyz kompanıalar bazaǵa enýge qulyqsyzdyq tanytady eken. Tipti, synama alýǵa barǵan zertteýshilerge esikashpaıtyn kórindi. Jolsapasynyń syn kótermeýiniń basty sebebi osy bolsa kerek.
Aıta keterlik, rcmbase.kz jol qurylysynda jańa tehnologıalardy engizý prosesin de ashyq etti. Endi jańa jáne ınovasıalyq tehnologıalardy tirkeý jáne engizý onlaın formatta júrgiziledi. Qajetti qujattardy tirkeý, arnaıy komısssıa sheshimin alý jáne jańa tehnologıany aprobasıadan ótkizý budan bylaı ashyq formatta ótkiziledi. Bul óz kezeginde barlyq prosesti júıelendirip, jemqorlyqty joıýǵa septigin tıgizedi.
"Jobalaýshylar men merdiger uıymdar bazaǵa tirkelý arqylytıimdi jáne aprobasıa kezinde ózin jaqsy kórsetken sapaly tehnologıalardy paıdalanýǵa, ony jol salý, jóndeý jáne kútip ustaýǵa múmkindik alady. Nátıjeniń ashyqtyǵy men qoljetimdigi ınovasıalardy qoldanýdy jedeldetýge, sondaı-aq avtojoldardy jobalaý, salý jáne paıdalaný sapasyn jaqsartýǵa múmkindik beredi", -deıdi"QazjolǴZI" jetekshi ǵylymı qyzmetkeri.
Sarapshylardyń saraptaýynsha, elde joldyń sapasyz salynýybilikti mamannyń tapshylyǵynan. Statısıkaǵa júginsek,Qazaqstanda jyl saıyn jol salasyna eki myńnan astam kásibı maman qajet. Al, joǵary oqý oryndary tek júzden asa kadr daıarlaıdy. Naryqta óz kásibin jetik biletin mamannyń jetispeýi jumys sapasynyń tómendeýine tikeleı áser etedi.
"Sońǵy onúsh jyldaelimizde jolqurylysy salasynda tek eki adam RhD doktory dárejesin alǵan. Tilge tıek eterlik, ǵylym jolyna túsip, RhD doktory atanamyn deýshilerge bul salada bólinetin memlekettik grant múldem joq. Granttyń bólinbeýi jas ǵalymdardyń jigerin jasytyp otyr. Máseleni sheshý maqsatynda qazir mamandar men ǵalymdar QR Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligimen tyǵyz jumys jasaýda",- deıdi Esenbek Aıdarbekov.
Ǵalymnyń sózinshe, mamandardyń biliktiligin arttyrýda da máseleler shash etekten. Keı jaýapsyz jumys berýshiler qarajat únemdeý maqsatynda óz qyzmetkerlerin arnaıy kýrstarǵa jibermeıdi. Bul jańa tehnologıalardy engizýge keri yqpal etip, jumys sapasyn turalatady. Osy oraıda "QazjolǴZI" qabyrǵasynda biliktilikti arttyrý kýrstary jumys jasaıdy. Sońǵy bir jylda ınstıtýt300-den asa mamandy biliktilikti arttyrý kýrstarynan ótkizgen.
""QazjolǴZI" jol salasy mamandaryna arnap Jolshy.kz biryńǵaı biliktilik bazasyn usynyp otyr. Ol – salalyq eńbek bırjasy nemese kásibı mamandardyń sandyq banki. Bazaarqyly merdiger uıymdar onlaın rejıminde joldardy jobalaý, salý jáne qaıta qurý úshin qolaıly mamandardy taba alady. Al, jol qurylysshylary ózderiniń kásibı quzyretterin damytýǵa yntaly bolady, óıtkeni bazada olardyń daǵdylary, oqytý kýrstarynyń sertıfıkattary men biliktilik deńgeıi de kórsetiledi.Nátıjesinde elimizde bilikti kadrlardyń jetispeýi syndy máselesheshiledi",- deıdi tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty.
Otandyq ǵalymdar Qazaqstannyń qatal klımatyna tózimdi bolatyn ǵylymı jańalyqtarusynyp otyr. Biri – ylǵal men kúrt kontınentaldi aýa temperatýrasyna tózimdi jol belgileri bolsa, ekinshisi -35S-qa deıin qasıetin joǵaltpaıtyn kóktaıǵaqqa qarsy materıal. Bul joldy kútip ustaý baǵytyndaǵy alǵashqy otandyq ónim bolmaq. Qazirolarzerthanalyq deńgeıde jaqsy nátıje kórsetip, aprobasıalyq ýchastkilerde synaqtan ótkizilýde. Zertteý oń nátıje kórsetse, elimizde jol belgileri men kóktaıǵaqqa qarsy otandyq materıal paıda bolady.
Búgingi tańda otandyq ǵalymdardyń sheshimderin paıdalana otyryp, jol salasynyń máselerin zamanaýı IT quraldary men jol salasynyń normatıvtik qujattamasyn ońtaılandyrý, jańa tehnologıalar men jol qurylys materıaldarynyń sapasyn baqylaý baǵytynda sheshýjumystary júzege asyrylyp otyr.
Avtor: Araılym ABAIQYZY
