Kim kelerin boljamaı turyp, kimderdiń ketip bara jatqanyn, nesimen este qalǵanyna bir kóz júgirtip shyqqanymyz jón bolar. Esterińizde bolsa, 2012 jyly 15 qańtarda respýblıkada QR Parlamenti Májilisine kezekten tys saılaý jáne QR máslıhattaryna kezekti saılaý ótti. Ortalyq saılaý komısıasynyń málimetteri boıynsha, saılaýda «Nur Otan» partıasyna – 80,99%, «Aq jolǵa» – 7,47%, QKHP-ǵa – 7,19%, «Aýyl» partıasyna – 1,19%, JSDP-ǵa – 1,68%, «Ádiletke» – 0,66%, Qazaqstannyń patrıottar partıasyna 0,83% daýys berilgen edi. Sóıtip, májilis quramynan «Nur Otan» – 83, «Aq jol» – 8, QKHP – 7 oryn alǵan. Al, qalǵan 9 oryn Qazaqstan halqy Assambleıasynyń múshelerimen tolyqqan.
Sońǵy kezde jurt arasynda «zeınetker parlament» atalǵan bul májilis depýtattarynyń keıbiriniń óz jumystaryna kóńilderi tolmasa, endi bireýleri ózderiniń tórtjyldyq qyzmetterine dán rıza kórinedi. Májilisti taratýdy usynǵannan keıin depýtattarymyzdyń Parlament minberinen sóılegen sózderinen bilýge bolady(http://24.kz/kz/zha-aly-tar/sayasat/item/100966-mys-istedi).
QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty Nurtaı Sabılánov:
«V shaqyrylymnyń Májilis depýtattary halyqtyń ıgiligine jumys istedi. Saılaýshylarmen tyǵyz baılanysta boldy. Ashyq túrde kezdesýler ótkizdi. Ár máselelerdi kóterdi. Men besinshi shaqyrylym óz jumysyn joǵary deńgeıde atqardy dep oılaımyn», – dese, áriptesi Meıram Begentaev: «Jaqsy jumys istedik dep oılaımyn. Ózińiz bilesiz, 5 ınstıtýsıonaldy reformany qoldap, 80-nen astam zańdy shyǵardyq», – dep altynshy shaqyrylymnan úmitti ekenderin bildirgen.
Al, bizdiń esimizde, bul shaqyrylym depýtattary halyqtyń qalaýynan góri bıliktiń talabyn oryndaýmen qaldy. Óıtkeni, qanshama halyqtyń narazylyǵyn týdyrǵan zańdardy qabyldady. Alǵashqy jumys jylynda analarymyzdyń zeınetkerlik jasyn uzatýǵa tabandylyq tanytsa, ekinshi jyly qazaq kóshine toqtaý salatyn zań jobasyn qabyldady. Úshinshi jyly el táýelsizdigine tóner qaýipke qaramastan «Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq týraly shartty ratıfıkasıalaý týraly» Zańdy qabyldaǵanymen qoımaı, balalarymyzdy mekteptegi jarty toqashynan qaqty jáne sábılerdi avto oryndyqqa tańdyrmaq boldy. Al, tórtinshi jyly bul eldiń qarapaıym dárigerleri men ustazdary 50, 60 myń teńgemen, qara halyq kúndelikti myń teńge tapsa da kóńili toq bolyp júrgende, depýtattarymyz ózderiniń 500, 600 myń teńgelik jalaqylaryn azyrqanyp, halyqtyń narazylyǵyna ushyrady. Jyl ortasynda barymyzdy bazarǵa salyp, saýdalaýǵa jol berdi. Al, besinshi jyl bastalǵanda Májilis óz qyzmetterin toqtatýdy ótinse, Senat tóraǵasy memlekettiń zańdaryna memlekettik tildiń qatysy joǵyn aıtyp, aıdy aspanǵa shyǵardy. Parlamenttiń bas minberinen memlekettegi ekinshi zańdy tulǵa ultqa qarsy sóıleý arqyly Parlamenttiń qos palatasynyń birdeı taraýy kerektigin dáleldep berdi.
Zań talqylaý barysyndaǵy belsendilikke kelsek, «Nur Otannyń» 83 depýtatyna qaraǵanda, «Aq joldyń» 8, QKHP-nyń 7 jáne QHA-nyń 9 depýtaty basym bolyp otyrǵan kezder de boldy. Alaıda, olar kópshilikten ozyp, oılaryn aıtqanymen arttarynan qalǵan áriptesterin erte almaı, kópshilikke baǵynýmen boldy. Jalpy ulttyń sózin sóılep, ulttyq qundylyqty Parlament minberinde nasıhattaıtyn depýtattarymyz bul shaqyrylymnan asa baıqalmady. Árıne, ultshyldar ol saılaýda qatysyp, ulttyń sózin ulttyq minberden aıtýdy maqsat etip edi. Alaıda, olar bizdiń úmitti saılaýǵa jetpeı úzdi. Aınaldyrǵan 5,6 depýtattan basqalary jınalystarǵa kelip-ketýden basqany bilmeı, bizdiń Parlament úndemes Parlamentke aınalyp, depýtattar aldyndaǵy bir batyrmany basýdan ary asalmady. Qarsy ýáj aıtbasa da, aldyndaǵy qarsy daýys beretin batyrmaǵa qatelesip baspaǵan jaǵdaıda qolynyń ushyn tıgizbedi. Tipti, ol batyrmany basýdy oılaǵan da emes, bar-joǵyn bilmeıtin de shyǵar. Bári tek «ıá» degen batyrmany basýdy jaqsylap «úırenip» alǵan edi.
El aýzynda bıylǵy saılaýda Parlamentke «Aýyl» partıasy ótýi múmkin degen boljamdar bar. Meıli, qaı partıa ótse de qarapaıym qazaqtyń únin Parlamentke jetkize alatyn ultyn, elin, jerin súıip, eline qyzmet jasaıtyn azamattar ótkeni abzal. Jalpy besinshi shaqyrylymda «Aqjoldyqtar» az da bolsa ulttyq máselelerdi kótere aldy. Ol da bolsa partıa quramynda ulttyq rýhy joǵary adamdardyń yqpalynyń basymdylyǵyn bildirse kerek. Qazirgi kezde bılik qalaı da osy eldi quraýshy ultpen sanasýy kerek. Sondyqtan, Parlamentke ótken qaı partıa bolsyn ultshyl tulǵalardy óz qatarlaryna tartqany jón. Kelesi shaqyrylymnan az da bolsa úmit kútemiz, sebebi qazir bas partıamyz «Nur Otannyń» basshylyǵynda ultqa adal berilgen Asqar Myrzahmetov pen keńesshisi bolyp Berik Ýálı myrzalar otyr. Ol kisiler «Nur Otannan» ótetin úmitkerlerdi ulttyq súzgiden ótkize alar.
Besinshi shaqyrylym depýtattary eki jyl ishinde bir zańdy eki ret eki baǵytta qabyldady. Iaǵnı, 2013 jyly qazaq kóshine tusaý salatyn, 2015 jyldyń sońynda sol tusaýdy alatyn zań qabyldaǵan edi. Osy eki zań qabyldaný aralyǵynda Parlamenttiń «úshinshi palatasy» paıda boldy. Olar Elbasy men úkimetke 2013 jylǵy zańnyń qazaq halqy úshin tıimsizdigin túsindire otyryp, qazaq kóshiniń jandanýyna áser etetin zańnyń iske asý jolynda naǵyz Parlamenttiń jumysyn atqardy jáne olardyń jumysy nátıjeli boldy. Olar – aqyn Aýyt Muqıbek bastaǵan elimizge táýelsizdik tańy atqan kezderi, «jan emes maǵan keregi, kók týdyń jelbiregeni» dep kelgen azamattar edi. Sol azamattardyń eńbegimen, «Qamshy», «Abaı» sıaqty aqparat quraldary men oqyrmandarynyń dem berýimen kósh qaıta jandanýǵa baǵyt aldy.
Kósh demekshi, Elimiz táýelsizdik alǵannan beri alys-jaqyn shetelde turyp jatqan 1 mıllıonǵa jýyq qazaq qazaqtyń qara shańyraǵy – jalǵyz Otanymyzǵa keldik. 1 mıllıon qazaqtyń ishinde táýelsiz eldiń tańy úshin ár salada qyzmet etip jatqan azamattar bar. Qarapaıym jumysshy sharýa qazaqtan bastap sportta el mereıin asqaqtatqan Mustafa Óztúrik, Qanat Islam, Baqyt Sársekbev sıaqty batyr oǵylandar men birge aqyn-jazýshy, jýrnalıser, saıasatker men kásipkerler, shyǵystanýshy Nábıjan Muhametjanuly sıaqty ár saladaǵy ózindik orny bar ǵalymdar keldi. Biraq, áli de bolsa shetelderde 5 mıllıonnan astam qazaq turyp jatyr. Sondyqtan, sheteldegi qazaqtardyń búgini men erteńi Parlament qabyrǵasynda jıi sóz bolyp turary aqıqat. Endeshe, Parlamenttiń quramynda ishtegi jáne syrttaǵy qazaqtardyń qal jaıynan tolyq málimeti bar azamattar bolýy kerek. «Shymshyq soısa da, qasapshy soısyn» degen qazaq maqaly bar. Shettegi 5 mıllıon qazaq úshin shetelden kelgen 5 qazaqtyń Parlament quramynda bolýy qajettilik dep sanaımyn. Biz úshin ár qazaqtyń taǵdyry mańyzdy, al, syrttaǵy qazaqtyń jaıy da Parlamentke jetip otyrý kerek. Qazaqtyń bári baýyr, bári týys, bári de syrttaǵy qazaq úshin kúıinedi, súıinedi. Biraq, kóz kórip, qolmen ustaǵandaı bolmasy anyq. Elimizge kelgen qonaqtarymyzǵa da Parlamentten (QHA) arnaıy oryn bosatyp otyrmyz ǵoı. Sondyqtan, shettegi qazaqtyń taǵdyry úshin Parlamentte arnaıy oryn bolǵany jón dep bilemin. Qalaıda osy jolǵy altynshy shaqyrylymdaǵy Parlament Májilisi depýtattarynyń ishinen shetelden kelgen qandastarymyzdy kórgim keledi. Bizdegi «Nur Otannan» bastap negizgi partıalardyń quramyna kirgen qandastarymyz joq emes, partıa jetekshileri osy jaǵyn oılastyrǵany jón.
Májilisti taratýdy aıtpas buryn aqparat quraldary depýtattarymyzdyń birtalaıynyń zeınetker ekenin jarysa jazǵan bolatyn. Joǵaryda da jazdym, Parlament únsiz Parlamentke aınaldy dep. Oǵan sebep, qazirgi Parlament zeınetkerler bolýymen birge zaman talabyna saı emes. Álemdik daǵdarys pen shıelenisken halyqaralyq jaǵdaıǵa saraptama jasaıtyndaı bilikti ekonomıser men saıasattanýshylar kem. Dos Kóshim, Dosym Satpaev, Rasýl Jumaly, Aıdos Sarym sıaqty saıasatkerler men Muhtar Taıjan sıaqty ekonomıserdiń ekonomıkalyq, saıası saraptamalary Parlament tórinen aıtylar bolsa, eldiń de erteńine úmiti bolar edi. Sondyqtan, Parlament shynymen jańa qurammen jasaqtalar bolsa, basty oryndy ekonomıser men saıasattanýshylar ıelenýi kerek. Qalǵan oryndarǵa ár salanyń bilikti mamandaryn tartqan jón. Árıne, ol adamdar aldymen, ulttyq qundylyqtardy basty orynǵa qoıatyn tulǵalar bolýy kerek. Bunyń bárin biz úmitpen aıtyp otyrmyz ǵoı. Biraq, bılik «qazanshynyń óz erki qaıdan qulaq shyǵarsa» dep, saılaý da, saılaýdan keıingi depýtattar da Abaı atamyzdyń:
«Bolys boldym minekı,
Bar malymdy shyǵyndap.
Túıede qom, atta jal,
Qalmady elge tyǵyndap.
Sóıtse-daǵy elimdi,
Ustaı almadym myǵymdap.
Kúshtilerim sóz aıtsa,
Bas ızeımin shybyndap.
Álsizdiń sózin salǵyrtsyp,
Shala uǵamyn qyryndap», – dep beınelegen bolystyń kúıin keshpese bolǵany. Bir anyǵy, ultshyldar men shetten kelgen qandastar bar malyn depýtat bolý úshin shyǵyndaı qoımaıdy.
Turdybek Qurmethan
