Demokratıa kúshpen ornamaıdy
Fethýllah Gúlen Túrkıada oryn alǵan áskerı tóńkeris áreketinen keıin jasaǵan málimdemesinde: «Áskerı kúresterge eshqashan da oń kózqaraspen qaraǵan emespin. Demokratıa qandaı da bir kúshtik ádispen ornatylmaıdy. Maǵan jabylǵan bul jalany da jırenishpen joqqa shyǵaramyn» degen bolatyn.
Al, «Financial Times» basylymynyń: «Keıbir aqparat quraldary bul oqıǵany R.Erdogan óziniń áskerı kúshin arttyrý maqsatynda qoldan uıymdastyrdy dep taratýda. Buǵan siz ne deısiz?» degen suraǵyna bylaı jaýap berdi:
– Osy bir senarı qarapaıym múmin musylman úshin ádeıi taǵylǵan aıyp, aýyr jala. Alaıda keıbireýlerdiń, eshteńeniń baıybyna barmastan, osy máseleni talqylaǵandary meni qapalandyrdy. Olar budan buryn oryn alǵan jáıtterdi eskere otyryp talqylasa men eshteńe demes edim. Mundaı oqıǵalar buryn da bolǵan. Álemdik kóshbasshylardyń kópshiliginiń jalǵan opozısıalary bolǵanyna da qanyqpyz. Sondaı opozısıa kúshteriniń basshylaryn qasaqana óltirýge áreket etkensymaqtary da boldy. Degenmen, mynalar osyndaı áreketke bardy dep, áldekimderdi qaralaý, máselen bizge jónsiz jala jabý baryp turǵan kórsoqyrlyq emes pe? Tek bir Allam jar bolsyn dep, syıynýdamyn.
İzbasarlarymnyń bir paıyzyn da tanymaımyn
«New York Times» basylymynan Stepan Soldyń: «Túrkıadaǵy áskerı tóńkeris áreketinde sizdiń izbasarlaryńyzdyń qandaı da bir róli bar ma?» degen suraǵyna F.Gúlen:
– Ashyǵyn aıtar bolsam, men, meniń sońymnan erýshilerdi tanymaımyn. Múmkin oryn alǵan oqıǵaǵa yrza bolǵandar bar shyǵar. Shynymdy aıtsam, siz aıtyp otyrǵan izbasarlarymnyń bir paıyzyn da tanymaımyn. Sondyqtan, siz aıtqandaı bul iste olardyń qoltańbasy bar ma, joq pa maǵan ol jaǵy beımálim. Adam bireýdi jek kórse, bul onyń ózge nárselerdi unatýyna sebep bolýy múmkin. Bul Respýblıkalyq Halyq Partıasy (CHP), Opozısıalyq Halyq Partıasy (MHP) da bolýy múmkin, siz de bolýyńyz múmkin, men de bolýym múmkin» dep jaýap qatty.
«Jabylǵan jalǵan jalalar júrek aınytady…»
«Sky News» basylymynyń «Búgin tańerteń AQSH SİM D.Kerrı sizge qatysty, «Bizge F.Gúlendi keri qaıtarý týraly eshqandaı talap túspedi. Buǵan qatysty qandaı da bir dálelderi bolsa, usynsyn. Sol kezde qaraımyz» dedi Kerrı. Siz buǵan ne aıtar edińiz?» degen suraǵyna F.Gúlen:
– Buryn da osyǵan uqsas jaıttar bolmady emes, boldy. 17-25 jeltoqsan oqıǵalaryna qatysty da barlyq kiná bizge aýdarylǵan-tyn. Men sol oqıǵalarǵa baılanysty da aıtar bolsam, ant eteıin, ony uıymdastyrýshylardyń birde bireýin tanymaımyn. Alaıda, olardyń meni tanýlary ábden múmkin, tipti, ózimdi laıyq sanamasam da, álemniń túkpir-túkpirinde de meni biletinder bar. Men tanymal adam emespin, qarapaıym ǵana kóptiń birimin. Alaıda, jazǵan-syzǵandarymyzdyń, keıbir isterimizdiń nátıjesinde atymyz shyǵyp ketýi múmkin. Iaǵnı, sizdiń áp-sátte kópshilikke tanyla qalýyńyz ábden múmkin. Ákimshilik, qaýipsizdik qyzmetindegiler de meni osylaı tanyp alǵan bolýy kerek. Aldymen áskerlerdi qaýipsizdik qyzmetkerleri arqyly ustap, sosyn quqyq qyzmetkerleri olarǵa úkim shyǵardy. Áskerlerdi qolastyna alǵanyn da bilemin. Men referendým kezinde de, olardy osy jaqtan qoldaýǵa tyrystym. Alaıda olar ózderinen basqa bireýdi jaqyn qabyldaı almaǵandyqtan, osy isti sizdi jaqtaıtyn qaýipsizdik qyzmetkerleri, zań qyzmetkerleri jasady dedi. 17-25 jeltoqsan oqıǵasyn quddy biz jasaǵandaı kórsetti. Bul esh negizsiz jala ǵoı. Bul jolǵy kezekti jaladan saqtanǵanymdaı, sol jalany da teriske shyǵaramyn, – dedi.
Demokratıa keri qaıtarylmaıtyn úderis
«New York Post» gazetiniń: «Osy jerdegi (Amerıka. aýd.) óz qaýipsizdigińiz mazalaıdy ma? Túrkıadaǵy eki birdeı demokratıanyń keleshegine alańdaısyz ba?» degen saýalyna da F.Gúlen bylaı jaýap berdi:
– Joq, bul jaqta maǵan tónetin eshqandaı qaýip joq. Burynnan beri shaǵyn ǵana ǵımaratta turatynmyn. Keıinnen órt qaýpine baılanysty saqtyq sharalary kúsheıtildi. Shamasy, FBI (Federaldyq Tergeý Búrosy. aýd.) bireýdi tutqyndaǵan bolý kerek. Ony osy jaqta josparly áreket úshin ormanda jasyrynǵan jerinen taýypty. Sol jerde shaǵyn bir jerim bolatyn. Bul jerde de óz álemine saı, bir bólmem bar. Túrkıadaǵy demokratıa máselesi, qazirgi kúnde kókirek kózderi ashyq bolsa da, tómen oılylar, óz tanym kókjıekterinen saralap, ózderi baǵamdaǵan Túrkıada «demokratıa bar ma, joq pa?» degen máselege jaýap izdep kórse eken. Men birneshe jyl buryn, bir pikirtalas kezinde «demokratıa» dedim. Men qazirgi tańdaǵy bılikti retteýshi basylymdardyń shabýylyna ushyrap otyrmyn. «Demokratıa keri qaıtarylmaıtyn úderis» dedim. Respýblıkaǵa da solaı qaradym. Men olardan buryn-aq respýblıkashyl bolǵandyǵymdy aıttym. Ol kezde memleketke de, demokratıaǵa da qarsy edi. Zaıyrlylyq qaǵıdatyna (sekýlárızm) da qarsy bolatyn. Alaıda, qazirgi tańda Túrkıada demokratıa bar ma, joq pa? Bar bolsa, bul demokratıa keleshek kúnimiz úshin nelerdi ýáde etýde? Bulardyń jaýaptaryn meni qaralaýshylarǵa qaldyramyn.
Erkindik adamnyń ózi
Brıtandyq «Guardian» jýrnalısiniń: «Áskerı tóńkeris áreketi bolǵan kúni memlekettik tóńkeris jasalǵandaı bir sáttik qubylys boldy. Sol kezderde elińizge qaıtý týraly oıladyńyz ba? Siz óz elińizdi saǵynasyz, bul bárimizge belgili… Sol áskerı tóńkeris áreketi júzege asyrylǵanda elińizge qaıta oralar ma edińiz?» degen saýalyna F.Gúlen:
– Ia, saǵynamyn, alaıda aqıqatyn aıtar bolsam, kóbinese osy jerde-aq qalǵym keledi. Alańsyz, eki jyl boıy bir ǵımarattan shyqpadym. Oqshaý ómir súrýdemin. Kóp eshkimmen aralaspaımyn. Esesine, adam óz erkindigin sezinedi. Erkindik adam balasy úshin óte mańyzdy. Múmkin Erkindik degenimizdi adamnyń ózi dep baǵalasaq bolar. Islamı quqyq júıesinde de, zamanaýı quqyq júıesinde de kózdiń qarashyǵyndaı qorǵalatyn 5-6 nárse bar. Solardyń bireýi – erkindik. Kezinde 28 aqpan oqıǵasy oryn alǵanda Amerıkadaǵy «Meyo» klınıkasyna emdelýge kelgen edim (1997 jyly 28 aqpanda Túrkıada beıbit sıpatta áskerı tóńkeris oryn alǵan bolatyn; aýd.). Sosyn maýsym aıyndaǵy janjal oryn aldy, aqyrzamandy tóndirgendeı bolǵan sol sottan aqtalyp shyqtym. Sol kezde ortada qaldym. Bul jer taza jer, aınalamda da taza adamdar bar. Men de bir-eki jaqyn dostarymmen osy jerde qala berdim aqyry. Alaıda, týǵan jer qasireti, Otanǵa degen mahabbatym, bári-bári saǵyndyrady, árıne. Dese de, adam erkindik pen tynyshtyq bar jerde, tıtimdeı bolsa da bir nárseni erkin túrde bitire alatyn jerdi tańdaıdy emes pe? Sosyn ekinshi bir jáıt, kóterilis jasaǵandar, maǵan qysym kórsetti. Bulardyń da solar jasaǵandy jasamastaryna kim kepil.. Elge qaıtqanymda, sol pıǵyldaǵylar jaǵadan alýlary taǵy múmkin. Senip bolmaıdy… Kúnshildik, qyzǵanysh degen nárseler, keıde adamnyń oıyna kele bermeıtin nebir qastandyqtar jasatady.
«Kóterilisterden taıaq jegenderdiń biri retinde…»
F.Gúlen ózine qaratyla: «Bir kezderi dosyńyz ári odaqtasyńyz bolǵan Prezıdent R.Erdoǵan men túrik halqyna aıtaryńyz bar ma?» degen saýalǵa:
– Erdoǵan meniń sózimdi tyńdamas ta. Kerisinshe, aıtqandarymnan bále izder. Ózim tyńdamadym, tyńdaǵandar jetkizdi ǵoı, áli istiń aq-qarasy anyqtalyp, jaı-japsary zerttelmeı turyp, osy oqıǵany bizben baılanystyryp jatqan kórinedi. Sol sebepten, meniń hattarymdy olardyń jyly shyraımen, eskere oqıtyndaryna shúbám bar. Sondyqtan, Alladan ol úshin de, ózim úshin de duǵa etemin. Al túrik halqyna aıtarym mynaý: bizge áskerı kóterilisterden sabaq alatyn kez keldi. Máselen men 27 mamyrdaǵy kóterilis oryn alǵanda áskerge barmaǵanmyn (Jemal Gýrsel bastaǵan áskerıler tóńkerisi 1960 jyly 27-mamyrda oryn alǵan edi; aýd.), áli Edırnede bir meshitte ımam edim. Sol kóterilisten de taıaq jedim «12 naýryz oqıǵasynda da meni tutqynǵa aldy (1971 jyly 12-naýryzda Mamdýg Tagmach bastaǵan taǵy bir áskerı tóńkeris; aýd.). Sol kezde sotta aqtalyp shyqtym. Sosyn 1980 jyldyń 12 qyrkúıeginen bastap, alty jyl boıy men ańdýda boldym. Artynan qoıa berdi. Sosyn 28 aqpanda, «maýsym janjaly» dep atap júrgen oqıdada Nuh Mete Iýksel is qozǵaǵan bolatyn. Sol kezde myna jaqta «New Jersey» baryp, prokýrorǵa túsinikteme berdim. Ol kezde de jeńip shyqtym. Kasasıalyq sot ony da maquldady. Mine osy turǵydan, kóterilisterden japa shegýshi retinde, túrik baýyrlarymnyń, túrik qoǵamynyń kóterilisterge saqtyqpen qaraýlaryna keńes beremin. Demokratıaǵa kóterilis sharalary arqyly qol jetkizilmeıtinine, memlekettiń kóterilis jolymen qorǵalmaıtynyna, Túrkıanyń álemniń basqa birde-bir elderimen ıntegrasıaǵa qol jetkize almaıtynyna ábden kózim jetken. Sol sebepten de, óz basym kóterilis degen nársege áý bastan qarsymyn. Alaıda, ózderińiz de bilesizder, búgingi kóterilis uǵymy basqasha, múldem ózge formada túrlendirilip, qoldana bastady. Qastandyq, bopsalaýshylyq, urlyq, jemqorlyq týraly zertteýler jasaǵan quqyq qyzmetkerleri men qaýipsizdik ókilderine kóterilisshiler dep aıyp taqty. Áldekimder qastandyq, bopsalaýshylyq, urlyq, jemqorlyq sıaqty qylmystar jasady ma, álde jasamady ma, meni qyzyqtyrmaıdy. Biz eshkimge qarsy kóterilis bolǵanyn da múldem qalamaımyz» dedi.
Aıtýar AIBASOV
Derekkózi: elana.kz
