Aıtpaǵanda qaıtsin, osydan týra on jyl buryn Sekeńniń 50 jyldyǵyn áne-mine atap ótemiz dep otyrǵanda jasaǵan tirligi anaý. «Jas Alashtyń» jarty betine «Eı, Nursultan...» dep tebitti. Ári qaraı mereıtoı bylaı tursyn, azýly júıeniń aýzynan aqyndy aman alyp qalýdyń ózi muńǵa aınalǵan. Ol uzaq áńgime...
Endi bıyl qyrkúıekte 60 degen aıtýly toı tur. Ádiletsizdik kórse kózi jaınap, qany qaınap ketetin serige ǵasyryn toılaǵaly jatsa da báribir, «Sen tóresiń, sen qarasyń!» demeıdi. Sútpen bitip, súıekke sińgen minez ǵoı sol, Áliaǵańdy alańdatyp otyrǵan.
Jyldyń segiz aıy tynysh ótti. Ara-tura álemjeliden «Baıaǵy jartas, sol jartas» dep abaısha ah urǵanymen, «Eı pálenshe!» dep eshkimniń mekenjaıyna til jebesi tartylǵan joq. Soǵan qaraǵanda, qyrkúıek aıynyń sońyna qaraı aqynnyń týǵan jeri Zaısan aýdanyna josparlanǵan mereıtoı ótetin shyǵar.
Biz Saýyrda týyp, Baıanaýylda túlegen, qazaq aıtysynyń solaqaı serisi atanǵan Serik Qusanbaev aǵamyz jaıly aıtyp otyrmyz.
Tar bólmedegi tamyljyǵan án
Sekeńniń osy 60 jasynyń 17 jylynyń kýágerimin. Alǵash Altaı asyp, Óskemenge kelgenimde inim dep iltıpat kórsetip, qushaǵyn aıqara ashqan abzal aǵalarymnyń biri. Óner básekesine saýyrymnan sıpap qosqan bapkerim.
2006 jyldyń kóktemi. Óskemende Serik aǵanyń uıymdastyrýmen respýblıkalyq stýdentter aıtysy ótkeli jatqan. Buryn aıtysyn telearnalardan ǵana kóretin aqyn aǵanyń esigin qaqtym. Jatsynbady, jatyrqamady. Sol kezdegi óskemendik aıtystyń jas perileri Daryn Nursapar, Esimjan Naqtybaı, Bulbul Qalqanbaevalarmen bir-bir qaǵystyryp kórdi de, eki kúnnen keıin ótetin aıtysqa qatystyrdy da jiberdi. Aýdandyq, oblystyq aıtysty qoıyp mektepishilik saıysqa túsip kórmegen men shyǵa salyp Jaıyqtyń Jansaıasyna jolyqtym. Osy aıtys meniń baǵyt-baǵdarymdy múldem basqa arnaǵa aýystyrdy.
S.Amanjolov atyndaǵy SHQMÝ-dyń daıyndyq tobynda fızıka mamandyǵyna daıyndalyp júrgen basym jýrnalısıkaǵa bet burdy. Serik Qusanbaevtyń ýnıversıtet qabyrǵasynan ashylǵan aıtys aqyndar mektebiniń bir múshesi bolyp shyǵa keldim. Kileń jas aqyndar jınalyp alyp aptasyna aıtysyp jatatyn sol kez – Óskemende ónerdiń shynaıy ortasyn qalyptastyrǵan edi. Átteń, qazaq óneriniń ısi murnyna barmaıtyn basshylar ol ortanyń da byt-shytyn shyǵardy. Balapan basyna, turymtaı tusyna demekshi, qoldaýy joq ortadan Sekeń ketti, sodan keıin álgi mektepten keteý ketti.
Sekeń, oblystyq «Dıdar» gezetine bardy. Artynan ilgerindi-keıindi Esimjan, Daryn úsheýimiz de sol ujymǵa baryp birge qyzmet istedik. Buryn ustaz bolǵan aǵamyzdy tipti de jaqynnan tanı tústik. Bul kez qazaq aıtysyna bıliktiń qyryn qarap turǵan, tipti keıbir jeke tulǵalardyń tól ónerdiń tizginin ustaýǵa talasyp jatqan kezi edi. Sol sebepti, aıtystan úırimizben alystap, jýrnalısıkaǵa jarysa kiristik...
Úıirimizben bir ujymda júrsek te, Sekeńniń qos qulaǵy alysqa tigilip, áldebir dúbirdi ańsaıdy. Sondaı sátte talaı topta shabytyna shabyt qosqan qara dombyrasyn qolǵa alady. Sodan keıin uzaq shertip tolǵanady. Qyza-qyza aıadaı bólmege syımaǵan áýen Ertis jaǵalap, Altaı saǵalap sorǵalasyn-aı kelip. Bul – shashasyna shań juqpaı shapqan alamandaryn ańsaý bolatyn. «Eı, Nazarbaev!» degizip júrgen de sol býlyqqan bulqynys, óz kezinde ózegin tappaǵan aǵys edi. İshke kelgen dúnıesin irikpeı aıtyp úırengen aqyn, janartaý bolyp atylmaǵanda qaıtsin?! Jaryldy da ketti...
Eń bastysy – múıizi qaraǵaıdaı ult tutqalary aıta almaı júrgen sózdi Altaıda jatqan aqyn aıtty. Aıtqanda da, Elbasynyń artynan emes, qaharynan qan tamyp, aq degeni – alǵys, qara degeni – qarǵys bop, taǵynda otyrǵanda aıtyp tastady. Sondyqtan da Sekeńniń qazirgi kúni hannyń aldynda da, qaranyń aldynda da beti jaryq, ary taza.
Aqyn aǵanyń aıtystaǵy juldyzdy shaǵy Kereký jerinde ótti desek te, az ýaqyt ishinde Altaı eline de abyroıly olja saldy. Tipti, qazirgi babynda júrgen júırik aqyndardyń ózine ese bere qoımaıdy. Oǵan anaý bir jyly Shymkentte ótken alaman aıtys dálel. Aqtyq synda azýy alty qarys Bekarys Shoıbekovpen aıtysyp, bas júldemen oraldy. Qazaqtyń Qadyry (Myrza Áli) bastaǵan qazylar alqasy bir-birine ese jibermegen qos myqtyǵa birdeı bas báıge beripti.
Bul erligin Serik aǵa araǵa biraz jyl salyp baryp Soltústikte taǵy qaıtalady. Jańaǵy shıryǵý, jańaǵy tolǵanysta júrgen aqyndy Júrsin Erman retroaıtysqa shaqyrady. Aty retro bolǵanymen bul aıtysqa ardager aqyndardan bólek, aıtys óneriniń bes býyn ókilderi, onyń ishinde atap aıtar bolsaq, Rınat Zaıtov, Muhtar Nıazov, Amanjol Áltaev, Bekarys Shoıbekov, Aıbek Qalıev syndy búginginiń dúldúlderi de qatysqan. Osyndaı uly dúbirde baıaǵy arynynan qaıtpaǵan aqyn Altaıǵa jeńistiń týyn jelbiretip oraldy. Osy oraıda aǵasynyń aldyn oramaı, aqtyq saıysqa shyǵa tura jolyn aǵasyna berip, ózge óńirde inilik iltıpatyn kórsete bilgen Rınattyń márttigin aıta ketken de jón. Teriskeıdegi elden júlde alyp bir marqaıǵan aqyn, Shyǵys uldarynyń bir-birine kórsetken shynaıy qurmetin kórip eki marqaıyp qaıtqan edi.
Týǵan jerinde aqynnyń toıy ótpek
Sekeń oblystyq basylymǵa da tekke kelmepti. Aqparat salasynda 20 jylǵa jýyq qyzmet istep, qalamyn kóbinde rýhanıat salasyna, ulttyq rýh baǵytynda sermedi. Oramdy oı, sergek sanamen jazylǵan dúnıeler óz nátıjesin bermeı qalǵan joq. Aıtalyq, týǵan jerine barǵan bir saparynda kezinde aýǵan eldi qynadaı qyrǵan Kandúrınniń atynda Zaısan qalasynda áli kóshe turǵannan jerine jetkizip otyryp jazǵan edi. «Qanisherdiń atyna kóshe bergen ne sumdyq?!» dep atalatyn sol maqalanyń jemisin jurt araǵa az ýaqyt salyp baryp jedi. Estýimizshe Shyǵystyń altyn qaqpasyn kúzetken el qanisherdiń atyndaǵy kósheni qazaqtyń jaýjúrek batyry Baýyrjan Momyshulynyń atyna ózgertipti.
Taǵy bir maqalasynda jany da, táni de tazalyqty súıetin aqyn oblys ortalyǵyndaǵy Úlbi boıynyń júdeý jaǵdaıyn tilge tıek etken-di. «Arǵy jaǵy, Úlbiniń bergi jaǵy...» dep atalatyn maqala da qalalyq ákimdiktiń moınyn burǵyzyp, búgingi kúni Úlbi jaǵalaýynda aýqymdy jumystar júrgizilip jatyr. Bul áriptes-aǵanyń tek mysal úshin ǵana ataı ketken qatardaǵy qalyń maqalasynyń bir-ekeýi ǵana...
Ne jazsa da tap-tuınaqtaı etip tógilte jazatyn Sekeń aıtystaǵy adýyndy shabysyn gezet betinde de kórsetip keledi. Ásirese, tarıhı taqyryptardy, ańyz-áńgimelerdi qandaı móldiretip beredi. Ulttyq rýhqa ýyzynan jaryǵan aqyn solaı silteri de zańdylyq qoı. Eger sózimizge shúbálansańyz ótken jyly ǵana jaryq kórgen «Dúbirge toly dúnıe», «Kókdaýyl» syndy áńgimeleri men maqalalar jınaǵyn taýyp oqyńyz. Bul aqynnyń tórtinshi kitaby. Buǵan deıin «Jyrlaýmen ótken jıyrma jyl» atty estelikteri men «Baıǵyz» atty jyr jınaǵy jaryq kórgen.
Jalpy, Sekeń dese el esine, birden kóshken seldeı kúrkirep, mańaıyn buzyp jaryp kele jatqan bir dúleı kúsh ıesi elesteıtini aqıqat. Bul aıtystaǵy beınesi. Al poezıasyna bet burǵan jan bolsa, múldem basqa yrǵaq. Beıne bir Altaıdyń aq jaýynyndaı sebeleıdi. Nárli de, árli. Ár óleńi taǵdyrly. Bul týraly oıymyzdy bul maqalaǵa syıǵyza almasymyz anyq.
Buıyrsa, endi bir aı tynysh júrse, «Aldaspan aqynnyń mereıtoıy týǵan jerinde jalaýyn kóterip, sońy respýblıkalyq aqyndar aıtysyna ulasady!» degen sybys bar. Ondaı bolsa, aqıqattyń aqbozyn alshańdata bastyryp 60-qa jetken aqynnyń toıynda jolyǵaıyq, aǵaıyn!
Qasıetti Zaısan óńiriniń qabyrǵaly halqy men namystan nár alǵan azamattary «Elim!» dep týǵan aqtanger aqynyn jerge qaratpas...
Murathan Kenjehanuly
