Sońǵy jyldaǵy tym jıilep ketken lańkestik oqıǵalar, jarylystar bul eldiń kelbetin adam tanymastaı ózgertti.
Túrkıanyń jalpy ishki ónimindegi úlesi 10 paıyzdy quraıtyn týrızm tyǵyryqqa tirelgen. Sheteldik ınvestısıa sarqylyp jatyr. Bul úrdis endi ǵana bastalady, erteń kúsh alady. Qıyndyqqa qıyndyq jamalady.
Bılikke qarasty aqparat quraldary eldiń barlyq baqytsyzdyǵy men sátsizdikterin Batystan kórýde. Bularǵa qaraǵanda sál salqyndandy sarapshylar eldegi aýyr ahýaldy dástúrli ıslam men Batys qundylyqtarynyń úndese almaýymen baılanystyrady. Buǵan syrtqy jaǵdaıdy qosyńyz. Sırıany aıtamyz.
Túrkıany batpaqqa batyrǵan bular ǵana emes, sonymen birge osy eldiń prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵan da...
Ol neden qatelesti?
Birinshi qateligi. Asadtyń bıligin qulatýdy maqsat tutqan ol Islam memleketiniń sodyrlaryna Túrkıanyń ońtústik shekarasy arqyly Sırıaǵa ótýge, jalpy bulardyń emin-erkin júrip turýyna erkindik berdi. Álgilerdiń Túrkıanyń ózine qandaı qaýip tóndirerin ańdaǵan joq. Islam memleketi sapyndaǵy sodyrlar Asadty qanshalyqty jek kórse, Túrkıany da sonshalyqty unatpady.
Ekinshi qateligi. Túrkıadaǵy kúrdterge óshikti. Azamattyq soǵysty órshitti. Esińizde me, bılikke alǵash kelgen tusta Erdoǵan kúrdterge kómek qolyn sozǵan. Olar turatyn aımaqtaǵy urys-keriske, janjalǵa núkte qoıǵandaı bolǵan.
Alaıda osydan eki jyl buryn Erdoǵannyń Ádilet partıasy Parlamenttegi kópshilik orynnan aıyrylyp qaldy. Sol-aq eken ádiske saldy. Kúrdistannyń Jumysshy partıasy sapyndaǵy kóterilisshilerge qarsy qaıta soǵys ashty. Ásker jóneltti. Qarý qoldandy. Oq atty. Munysy nátıje berdi de. Sol jyldyń qarasha aıynda ótken merziminen tys saılaýda Parlamenttegi kópshilik oryndy qaıtaryp aldy.
Biraq, budan ne paıda? Azamattyq soǵys qaıta bastaldy emes pe?
Úshinshi qateligi.
Gúlenmen aradaǵy baılanysty birjolata úzýge bel býdy. Túrkıanyń dinı hám rýhanı kósemi Gúlenniń izbasarlary kóp jyldar boıy Erdoǵannyń odaqtastary bolǵan. Gúlenniń jáne gúlenshilerdiń kómegimen Erdoǵan bıliktegi qolaıyna jaqpaıtyn qarsylastaryn qyzmetinen taıdyryp, ornyna jaqtastaryn ákeldi.
2013 jyly kúrt ózgerdi. Gúlenshilerdiń ózine qarsy astyrtyn jospar quryp jatqanynan kúdiktengen Erdoǵan bulardyń izine tústi.
Ol – týmysynan kekshil jan. Byltyrǵy jyldyń shildesine memlekettik tóńkeris uıymdastyrmaq bolǵandardyń áreketi sátsiz aıaqtalǵasyn Erdoǵan kek alýǵa kóshti. Aldymen ásker qataryn tazalady. Munymen toqtaǵan joq. Gúlenge tyrnaq ushyndaı qatysy barlardyń barlyǵy qýǵyndady. Bul áreketi arqyly Túrkıa polısıa men áskerin álsiretip alǵanyn ańdaǵan joq. Kúrdter men Islam memleketiniń sodyrlary osy sátti utymdy paıdalandy.
Túrkıany dál qazir tek bir adam bılep-tóstep otyr. Túrkıa ábden álsiredi. Jaǵdaı jaqsarǵan kúnde bul el endigi jerde aımaqtyq kóshbasshy degen statýsyn saqtaı almaıdy. Jaǵdaı qıyndaǵan kúnde Túrkıa ekonomıkasy qulap tynady. Bosqyndar tasqynyn sonda kóremiz.
Túrkıany panalap otyrǵan júzdegen myń bosqynnan bólek, bul eldiń óz halqy Batys Eýropaǵa údere kóshedi.
Al Pýtın...
Muny boljap, bilip otyrǵan bir adam bar. Ol Túrkıanyń qaıǵysyna qýanyp otyr. Ol – Vladımır Pýtın. Pýtınniń paıymy boıynsha oǵan jáne onyń bıligine qaýip tóndiretin birden-bir kúsh – demokratıa. AQSH. Batys.
Túrkıa osy kúnge deıin demokratıalyq memlekettiń jolymen júrip keldi. NATO-nyń músheligine umtyldy. Batyspen baýyr bolýǵa tyrysty.
Al qazir she? Ol ekonomıkasy álsiregen avtorıtarly el. Ol ózin-ózin qorǵaýdan qalǵan. Terorızm eldi talqandap jatyr. Pýtınniń armany oryndaldy, anyǵy. Irannyń da...
Túrkıadaǵy ahýal asqyna tússe Batysqa qashatyn bosqyndardyń sany da arta túspek. Budan Batys ońalmaıdy...
Joq, teris túsinbeńiz. Túrkıanyń aqyry osylaı aıaqtalaryn Pýtın josparlaǵan joq. Tek Erdoǵan aldanyp qaldy. Dıktatorlyń pýtındik úlgisine júgingen ol óz-ózine kór qazǵanyn ańdamady. Pýtın qaıtti deısiz be? Ol tek keńes berýmen shekteldi. Shabyt berdi. Boldy. Bitti.
Dıktatorlyqtyń pýtındik úlgisimen ýlanǵan Erdoǵan ǵana emes, AQSH prezıdenti Trampa ta aýyryp júr munymen. Munyń sońy nemen aıaqtalar eken?
Aýdarǵan, Dýman BYQAI
Derekkóz: Project Syndicate
