سوڭعى جىلداعى تىم جيىلەپ كەتكەن لاڭكەستىك وقيعالار، جارىلىستار بۇل ەلدىڭ كەلبەتىن ادام تانىماستاي وزگەرتتى.
تۇركيانىڭ جالپى ىشكى ونىمىندەگى ۇلەسى 10 پايىزدى قۇرايتىن تۋريزم تىعىرىققا تىرەلگەن. شەتەلدىك ينۆەستيسيا سارقىلىپ جاتىر. بۇل ءۇردىس ەندى عانا باستالادى، ەرتەڭ كۇش الادى. قيىندىققا قيىندىق جامالادى.
بيلىككە قاراستى اقپارات قۇرالدارى ەلدىڭ بارلىق باقىتسىزدىعى مەن ساتسىزدىكتەرىن باتىستان كورۋدە. بۇلارعا قاراعاندا ءسال سالقىنداندى ساراپشىلار ەلدەگى اۋىر احۋالدى ءداستۇرلى يسلام مەن باتىس قۇندىلىقتارىنىڭ ۇندەسە الماۋىمەن بايلانىستىرادى. بۇعان سىرتقى جاعدايدى قوسىڭىز. سيريانى ايتامىز.
تۇركيانى باتپاققا باتىرعان بۇلار عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە وسى ەلدىڭ پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان دا...
ول نەدەن قاتەلەستى؟
ءبىرىنشى قاتەلىگى. اسادتىڭ بيلىگىن قۇلاتۋدى ماقسات تۇتقان ول يسلام مەملەكەتىنىڭ سودىرلارىنا تۇركيانىڭ وڭتۇستىك شەكاراسى ارقىلى سيرياعا وتۋگە، جالپى بۇلاردىڭ ەمىن-ەركىن ءجۇرىپ تۇرۋىنا ەركىندىك بەردى. الگىلەردىڭ تۇركيانىڭ وزىنە قانداي ءقاۋىپ توندىرەرىن اڭداعان جوق. يسلام مەملەكەتى ساپىنداعى سودىرلار اسادتى قانشالىقتى جەك كورسە، تۇركيانى دا سونشالىقتى ۇناتپادى.
ەكىنشى قاتەلىگى. تۇركياداعى كۇردتەرگە وشىكتى. ازاماتتىق سوعىستى ءورشىتتى. ەسىڭىزدە مە، بيلىككە العاش كەلگەن تۇستا ەردوعان كۇردتەرگە كومەك قولىن سوزعان. ولار تۇراتىن ايماقتاعى ۇرىس-كەرىسكە، جانجالعا نۇكتە قويعانداي بولعان.
الايدا وسىدان ەكى جىل بۇرىن ەردوعاننىڭ ادىلەت پارتياسى پارلامەنتتەگى كوپشىلىك ورىننان ايىرىلىپ قالدى. سول-اق ەكەن ادىسكە سالدى. كۇردىستاننىڭ جۇمىسشى پارتياسى ساپىنداعى كوتەرىلىسشىلەرگە قارسى قايتا سوعىس اشتى. اسكەر جونەلتتى. قارۋ قولداندى. وق اتتى. مۇنىسى ناتيجە بەردى دە. سول جىلدىڭ قاراشا ايىندا وتكەن مەرزىمىنەن تىس سايلاۋدا پارلامەنتتەگى كوپشىلىك ورىندى قايتارىپ الدى.
ءبىراق، بۇدان نە پايدا؟ ازاماتتىق سوعىس قايتا باستالدى ەمەس پە؟
ءۇشىنشى قاتەلىگى.
گۇلەنمەن اراداعى بايلانىستى ءبىرجولاتا ۇزۋگە بەل بۋدى. تۇركيانىڭ ءدىني ءھام رۋحاني كوسەمى گۇلەننىڭ ءىزباسارلارى كوپ جىلدار بويى ەردوعاننىڭ وداقتاستارى بولعان. گۇلەننىڭ جانە گۇلەنشىلەردىڭ كومەگىمەن ەردوعان بيلىكتەگى قولايىنا جاقپايتىن قارسىلاستارىن قىزمەتىنەن تايدىرىپ، ورنىنا جاقتاستارىن اكەلدى.
2013 جىلى كۇرت وزگەردى. گۇلەنشىلەردىڭ وزىنە قارسى استىرتىن جوسپار قۇرىپ جاتقانىنان كۇدىكتەنگەن ەردوعان بۇلاردىڭ ىزىنە ءتۇستى.
ول – تۋمىسىنان كەكشىل جان. بىلتىرعى جىلدىڭ شىلدەسىنە مەملەكەتتىك توڭكەرىس ۇيىمداستىرماق بولعانداردىڭ ارەكەتى ءساتسىز اياقتالعاسىن ەردوعان كەك الۋعا كوشتى. الدىمەن اسكەر قاتارىن تازالادى. مۇنىمەن توقتاعان جوق. گۇلەنگە تىرناق ۇشىنداي قاتىسى بارلاردىڭ بارلىعى قۋعىندادى. بۇل ارەكەتى ارقىلى تۇركيا پوليسيا مەن اسكەرىن السىرەتىپ العانىن اڭداعان جوق. كۇردتەر مەن يسلام مەملەكەتىنىڭ سودىرلارى وسى ءساتتى ۇتىمدى پايدالاندى.
تۇركيانى ءدال ءقازىر تەك ءبىر ادام بيلەپ-توستەپ وتىر. تۇركيا ابدەن السىرەدى. جاعداي جاقسارعان كۇندە بۇل ەل ەندىگى جەردە ايماقتىق كوشباسشى دەگەن ستاتۋسىن ساقتاي المايدى. جاعداي قيىنداعان كۇندە تۇركيا ەكونوميكاسى قۇلاپ تىنادى. بوسقىندار تاسقىنىن سوندا كورەمىز.
تۇركيانى پانالاپ وتىرعان جۇزدەگەن مىڭ بوسقىننان بولەك، بۇل ەلدىڭ ءوز حالقى باتىس ەۋروپاعا ۇدەرە كوشەدى.
ال پۋتين...
مۇنى بولجاپ، ءبىلىپ وتىرعان ءبىر ادام بار. ول تۇركيانىڭ قايعىسىنا قۋانىپ وتىر. ول – ۆلاديمير پۋتين. ءپۋتيننىڭ پايىمى بويىنشا وعان جانە ونىڭ بيلىگىنە ءقاۋىپ توندىرەتىن بىردەن-بىر كۇش – دەموكراتيا. اقش. باتىس.
تۇركيا وسى كۇنگە دەيىن دەموكراتيالىق مەملەكەتتىڭ جولىمەن ءجۇرىپ كەلدى. ناتو-نىڭ مۇشەلىگىنە ۇمتىلدى. باتىسپەن باۋىر بولۋعا تىرىستى.
ال ءقازىر شە؟ ول ەكونوميكاسى السىرەگەن اۆتوريتارلى ەل. ول ءوزىن-وزىن قورعاۋدان قالعان. تەرروريزم ەلدى تالقانداپ جاتىر. ءپۋتيننىڭ ارمانى ورىندالدى، انىعى. يراننىڭ دا...
تۇركياداعى احۋال اسقىنا تۇسسە باتىسقا قاشاتىن بوسقىنداردىڭ سانى دا ارتا تۇسپەك. بۇدان باتىس وڭالمايدى...
جوق، تەرىس تۇسىنبەڭىز. تۇركيانىڭ اقىرى وسىلاي اياقتالارىن پۋتين جوسپارلاعان جوق. تەك ەردوعان الدانىپ قالدى. ديكتاتورلىڭ پۋتيندىك ۇلگىسىنە جۇگىنگەن ول وز-وزىنە كور قازعانىن اڭدامادى. پۋتين ءقايتتى دەيسىز بە؟ ول تەك كەڭەس بەرۋمەن شەكتەلدى. شابىت بەردى. بولدى. ءبىتتى.
ديكتاتورلىقتىڭ پۋتيندىك ۇلگىسىمەن ۋلانعان ەردوعان عانا ەمەس، اقش پرەزيدەنتى ترامپا تا اۋىرىپ ءجۇر مۇنىمەن. مۇنىڭ سوڭى نەمەن اياقتالار ەكەن؟
اۋدارعان، دۋمان بىقاي
دەرەككوز: Project Syndicate
