AQSH-tyń Nú-Djersı qalasynda turatyn amerıkalyq jazýshy Djýdıt Lınbergten ótkende onyń «Aqmaral» atty romany jóninde suhbat alǵan edim. Suhbatynda ol kóshpelilerdiń mádenıetine qyzyǵatynyn, múmkin bolsa soǵan qatysty qazaq qalamgerleriniń shyǵarmalaryn oqyǵysy keletinin aıtyp edi.
İzin sýytpaı men oǵan talantty aqyn Erbol Alshynbaıdyń «Jylqy ǵana jalǵandaǵy serigim» atty toptama óleńderin aǵylshyn tiline jolma-jol aýdaryp jiberdim. Mundaǵy sebep, Erbol Alshynbaıdyń atalǵan toptamasy kóshpeli qazaqtyń adamnan zıat janýardyń syr-sıpaty, bizdiń halqymyzdyń ony qalaı baǵalaıtyny jaqsy berilgen. Bylaısha atıqanda, bul toptamada tutas Turan dalasyn dúbirletken tulparlardyń izi aıqyn bilinedi. Al osy toptamany sonaý Nú-Djersıde oqyǵan jazýshy Djýdıt Lınberg óz áserin bólisti.
Djýdıt Lınberg, jazýshy:
– Maǵan osy bir erekshe toptama óleńderdi jibergenińiz úshin raqmet. Ár bóliminen men dala tynysyn, onyń qýatyn sezine aldym. Dalada ósken shý asaý pyraqtar men ony jyrlaǵan aqynnyń qarym-qatynasy maǵan tek jeke baılanys qana emes, sonymen qatar kóshpendi ómir salty men umyt bolǵan dástúrlerdiń metaforasy retinde kórindi. Óleńde Bereldegi jylqy qorymdarynyń beınesi men «daýyl men ýaqyt mújip tastaǵan ejelgi molalar, umyt bolǵan zırattar topyraqqa aınalyp barady» degen joldar bul dástúrlerdiń ótken shaqta tereń kómilip qalǵanyn kórsetedi.
Alaıda, óleńniń keıingi bóliginde aqyn ony jeke estelik retinde beıneleıdi – bala kezinen jylqylardyń ortasynda ósken jas bala (Kóz aldymda kil sandal arǵymaq...) óziniń bala kezdegi básiresi qara taı bolǵanyn eske alady. Tipti aqyn onymen erekshe baılanysta bolǵan desek te bolady. Biraq aqyry zaman talabyna saı bilim alý úshin qalaǵa ketýge májbúr bolyp, sol súıikti dástúrlerin artta qaldyrady. Bul sátti «Qulynnan ósken qara taı, jol joǵyn artta bildiń be?» dep sýretteıdi. Bul jeke estelik bala sanasyna tereń sińip qalǵandaı, bul búkil el men mádenıet úshin de umytylmas belgi ispettes. Biz bárimiz zamanaýı álemde ómir súrýge beıimdelýge májbúr bolsaq ta, ótkenniń rýhy áli de bizben birge ilesip keledi.
Shyndyǵynda, bul jyrlardyń ón boıynda tek sol bir qara taıdyń soaný alys balalyq shaqta qalýy ǵana emes. Meniń oıymsha, «Jylqynyń qý basy týraly jyr» dep atalatyn bólim ótken dástúrlerdiń joǵalýy men úzilýin beınelep tur. Bilsek, bul óleń tek avtordyń ákesiniń asyna soıylǵan jylqy týraly ǵana emes. Durys túsingen shyǵarmyn dep oılaımyn. Ótkenge degen saǵynysh pen qaıǵy sońǵy bólimge deıin qýatty túrde jalǵasady. Aqyn jyrynda beınelegen «Jylqynyń oralýy» maǵan barlyq qasiret pen kúıreýge qaramastan, kók aspan (sonymen birge bul dástúrli Táńir uǵymyna da silteme bolar) qaıta oralady degendi bildiretindeı paıym men túsinik paıda boldy. Jylqylar – kóshpendi ómirdiń, tereń tamyrly dástúrlerdiń rýhy – qaıta oralyp, óleńniń sońǵy jolynda aıtylǵandaı (Tóńkeriler túnnen berý tulparlar), «jer astynan qazylyp alynatyn» qymbat qazynaǵa aınalady.
Bul - shynymen de ǵajaıyp óleń toptamasy. Alys Amerıkada, sonaý Nú-Djersıde osy jyrlardyń jolma-jol aýdarmasyn oqyp, óz áserimdi bólistim. Meni tanti etken bul óleńderdiń túpnusqa tilinde odan da áserli ekenin elestetip otyrmyn.
Dúısenáli Álimaqyn
