Nursultan Nazarbaev prezıdent oryntaǵyn birneshe sebepke baılanysty bosatty.
Alǵashqysy. Ózbek prezıdenti Islam Kárimovtiń kúıin keshkisi kelmedi. Kárimov osydan tórt jyl buryn 80-nen asqan shaǵynda ómirden ótti. Apyl-ǵupylda bılikti tapsyryp úlgere almaı qaldy, nátıjesinde, aınalasy men týǵan-týystary eldiń jańa basshysy Shavqat Mırzıeevtiń qysymyna ushyrady.
Muny Nur Otan-nyń byltyrǵy otyrysynda shet jaǵalaı aıtty da. Bılik tranzıtine osydan úsh jyl buryn, 2016 jyly qamdana bastaǵanyn tilge tıek etip, óz ornyna Toqaevty laıyqty kóretinin málimdegen edi.
Ekinshisi. Nazarbaev júıeden tys tursa da, osy júıege joǵarydan sholý jasaıtyn statýsty saqtaǵysy keldi. Lı Kýan Iýge uqsaǵysy keldi onyń. Iý otstavkaǵa ketkennen keıin 20 jyl boıyna aǵa mınıstr, ustaz-mınıstr qyzmetinde ter tógip, Sıngapýrdy syrttaı basqardy.
«Júıeniń júıeden tys baqylaýshysy» qyzmetine Nazarbaev uzaq ýaqyt boıy ázirlendi.
Taqty bosatyp berse da Nazarbaev kelesideı, onyń ishinde:
«Ult kóshbasshysy»; Qaýipsizdik keńesiniń ómir boıǵy tóraǵasy, bul oǵan kúsh qurylymdaryn baqylaýǵa múmkindik beredi; Nur Otan partıasynyń tóraǵasy; Qurmetti senator; Konstıtýsıalyq keńestiń ómir boıǵy múshesi; Qazaqstan halqy Assambleıasynyń ómirge boıǵy tóraǵasy quziretin saqtap qaldy.
Nazarbaev budan bólek, «Samuryq-Qazyna» ulttyq ál-aýqat qorynyń jumysyn qadaǵalaıdy, qordyń dırektorlar keńesiniń kezdesýine tóraǵalyq etedi.
Tuńǵysh Prezıdent osy arqyly ózine qolaıly pozısıany laıyqtap aldy. Nazarbaev túrli salany ýysynda ustap turǵanmen, is júzinde birde bir dúnıege jaýap bermeıdi.
Toqaevtyń qazirgi kúıi prezıdent tusynda Pýtınniń baqylaýynda bolǵan Dmıtrıı Medvedevti eske salady.
Bizdiń Máskeýden aıyrmashylyǵymyz Qazaqstanda Qaýipsizdik keńesi atty jasandy ortalyq quryldy. Onyń quzireti bılik aýyspaı tura keńeıgen-tin. Qaýipsizdik keńesi aqyl-keńes beretin qurylymnan konstıtýsıalyq organǵa aınalyp ketti.
Ol endi ulttyq qaýipsizdik pen qorǵanys salasyn, ishki turaqtylyq máselesin baqylaıtyn, Qazaqstannyń halyqaralyq deńgeıdegi múddesin qorǵaıtyn organ.
Qaýipsizdik keńesiniń quramyna bıliktiń negizgi qurylymdarynda otyrǵan 12 adam bar.
Ótken jyldyń kúzinde qazirgi Prezıdent Qaýipsizdik keńesiniń quziretin keńeıtetin qaýlyǵa qol qoıdy. Sonyń nátıjesinde Memleket basshysy budan bylaı kadrlyq aýys-túıis jasarda Nazarbaevpen aqyldasýy kerek.
Keıbir sarapshylardyń pikirinshe, Qaýipsizdik keńesiniń quziretine «elde tótenshe jaǵdaı engizý» mindetin endirip qoıǵan.
Toqaevtyń aıaq alysyn baqylaý maqsatynda Tuńǵysh Prezıdenttiń tuńǵysh qyzy Darıǵa Nazarbaeva Joǵary palata – Senat tóraǵasy boldy. Tıisinshe, Qazaqstandaǵy Prezıdentten keıingi ekinshi adam bolyp taǵaıyndaldy.
Nazarbaevtyń oryntaǵyn bosatýǵa ózbek prezıdenti Kárimovtiń ólimi yqpal etken bolsa, qyzy Darıǵanyń spıker bolýy Qyrǵyzstandaǵy jaǵdaıdan sabaq alǵany dep túsiný qajet.
Almazbek Atambaevtyń tól shákirti Sooranbaı Jeenbekov bılik tizginin qolyna alǵasyn eks-prezıdentti qýǵyn-súrginge ushyratqan edi.
Qazaqstan Konstıtýsıasynyń 44-babynda Prezıdent Ulttyq bank basshysyn, Bas prokýrordy nemese UQK tóraǵasyn tek Parlament Senatynyń kelisimimen ǵana aýystyryp, taǵaıyndaı alatyny taıǵa tańba basqandaı jazylǵan.
Nazarbaev Nur Otan-nyń tizginin bosatqan joq, tıisinshe, osy partıanyń músheleri bılep-tóstep otyrǵan Parlamentti de óz baqylaýynda ustaýda.
Ázir bıliktegi eki top Konstıtýsıa boıynsha keler jyly ótýge tıisti Parlament saılaýynyń merzimin anyqtaı almaı daýlasýda.
Bir top Qazaqstanda kezekten tys saılaý ótkizý keshegi prezıdent saılaýyndaǵy «skandaldan» aıyǵa qoımaǵan qoǵamnyń ashý-yzasyn týǵyzady deıdi.
Endi bir top saılaýdy merziminen buryp ótkizýdi kókseıdi. Bul top Nur Otan-nyń soıylyn soǵyp, sózin sóıleýde. Olardyń oıy, saılaý kenetten, aıaqastynan ótse, bılik partıasynyń oponentteri qomdanyp úlgermeıdi, sóıtip, Nur Otan bul saılaýda taǵy da top jaryp shyǵady.
Saıası sahnada taǵy sol úırenshikti oıynshylar ózderine «buıyrǵan» orynǵa jaıǵasyp, bılik partıasynyń status quo-syn saqtap qalady.
Toq eterin aıtqanda, Toqaevqa áli de tolyq bılik berilgen joq. Ózine tıesili quziretti Toqaev tek Nazarbaevtyń pármenimen ǵana paıdalana alady.
Tuńǵysh Prezıdent saıası sahnadan birjolata ketkende ǵana Qazaqstanda naǵyz bılik tranzıti bastalady. Nazarbaevtyń saıasattaǵy kúnderi sarqylýǵa taqaý. Muny bılik te, qoǵam da túsinip otyr. Alaıda dál qazirgi jarym-jartylaı tranzıt Toqaevty aýyr jaǵdaıǵa qaldyryp, tyrp etkizer emes.
Onyń ústine, óz komandasy da joq, arqa súıer, senim artar adamy az. Ortalyq bılikte, aımaqtarda jáne ulttyq kompanıalarda túgel Tuńǵysh Prezıdenttiń qolbalalary otyr.
Toqaevtyń ákimshilik resýrsy da tapshy. Prezıdenttiń bastamasy men usynysyn júzege asyrýǵa moıny jar bermeıtin búrokrattyq apparat ony aıaqtan shalýy ábden múmkin. Bul onyń reformator retindegi repýtasıasyna nuqsan keltirmeı qoımaıdy.
Eldegi jarym-jartylaı tranzıt memapparattyń jumysyn turalatyp tastady. Jup bılik ornaǵan aýmaly-tókpeli ýaqytta memapparatqa naqtylyqqa muqtaj.
Dál qazir Toqaev óziniń ákimshilik yqpalyn arttyrýǵa kúsh salýy qajet, bul úshin kadrlyq aýys-túıis jasaýda meılinshe erkindik alýǵa umtylýy tıis.
Mundaı jaǵdaıda qazirgi Prezıdent pen «Kitaphananyń» arasynda kıkiljiń týyndaýy ǵajap emes. Al munyń arty nege ákep soǵaryn dál ázir boljaý qıyn.
Ázirlegen Dýman BYQAI
