Aıtalyq, olar nege bılikte joq? Sol oqıǵanyń ortasynda bolǵandarǵa bılikten tym qurymaǵanda bir oryn buıyrýy kerek edi. Keıin, Táýelsizdik alǵanda...
Iá, Nurtaı Sabılánov bar. Biraq, ol jalǵyz ózi ne sheshedi? Másele tipti Sabılánovta emes.
Sol oqıǵanyń naqty belortasynda bolǵandardyń barlyǵy bolmasa da, birazy bılikte otyrsa, Jeltoqsan kóterilisine degen kózqarasta da dáp búgingideı bolmas edi ǵoı, deımiz biz.
Búgingi kózqaras qandaı? Muny ózińiz de bilesiz. Bolmasa, qazirgi bılikte otyrǵandardyń qanshasy 1986 jyldyń 16 jeltoqsanynda alańda boldy, aıtyp bere alasyz ba?
Ózińiz oılańyz, biz Jeltoqsan oqıǵasyn jylyna bir ret eske alamyz. Onyń ózinde de aty bar, zaty joq eske alý syqyldy kórinedi. Joq, ras. Ar jaǵyndaǵy Jańa jyldyń mysy basyp ketedi de turady. Áńgime Jańa jylda da, jeltoqsan týmaı tura qurylǵan da shyrshada da emes, bizdińshe...
«Biz áli kúnge deıin Jeltoqsannyń rýhyn sezine almaı júrmiz» deıdi áldekimder. Jeltoqsannyń rýhyn seziný úshin sol oqıǵanyń kózi tiri kýágerleri kóz aldymyzda qalqaıyp júrýi kerek edi, eń aldymen.
Olar qaıda qazir? Shynymen qaıda, ne istep júr? Saıda sany, qumda izi bar ma ózderiniń?
Bas-basyna jeke-jeke uıym quryp alǵan deıdi, olar. Demek, bas-basyna bı. Bir-bir qozǵalystyń jetekshileri eken.
«Jeltoqsan», «Jeltoqsan aqıqaty», «Uly Jeltoqsan», «Táýelsizdik qyrandary», jınaqtap aıtsaq jeti birdeı uıym jumys isteıtin kórinedi. Ne úshin? Bul kimge kerek qazir? Odan beri otyz jyl ótti emes pe?
Odan qaldy, munshama qozǵalystyń qajeti qansha? Munyń ózi jeltoqsanshylardyń óz arasyndaǵy aýyzbirliktiń azdyǵyn, arazdyqtyń kóptigin kórsetpeı me osy?
Jeltoqsanshylardyń áleýetin osydan otyz jyl buryn paıdalaný kerek edi, negizinde. Paıdalandyq ta. Qamadyq, urdyq, sottadyq, attyq, aqyry... táýelsizdik aldyq. Odan keshteý, Táýelsizdiń alǵanda nege eskermedik? Qazir me? Qazir kesh...
Kerek deseńiz, jańa táýelsizdik alǵan Qazaqstannyń úkimetin, jalpy bılikti bútindeı bolmasa da ishinara osy Jeltoqsan kóterilisine qatysqandardan jasaqtasa utylar ma edik?
Áıtpese, sol jeltoqsanshylardyń Aýǵan ardagerlerinen nesi kem? Biz Aýǵan ardagerleriniń muń-muqtajyn jaqsy bilemiz. Sebebi, únsiz jatpaıdy. Bári de belsendi.
Aıtalyq, sol oqıǵanyń ortasynda bolǵan jeltoqsanshynyń biri qazir Almaty qalasyn basqaryp otyrsa, budan kim kemistik kórer edi, aıtyńyzdarshy? Ol qalany Esimovten (Baıbektiń aldyndaǵy ákim) kem basqarar ma edi? Ákim bolýǵa laıyqty jeltoqsanshy joq degenge senbeımin.
Aıtpaqshy, Almatynyń burynǵy ákimi Ahmetjan Esimov ózi «bılik qurǵan» 8 jylda tap tumsyǵynyń aldyndaǵy Táýelsizdik monýmentine kelip tym qurymaǵanda bir rette bolsa taǵzym etýge, jaraıdy, taǵzym etpeı-aq qoısyn, dál sol 16 jeltoqsanda álgi monýmenttiń aldyna baryp kórinip ketýge de jaramapty.
Jeltoqsan oqıǵasyna jáne soǵan qatysqandarǵa, sottalǵandarǵa, qan tókkenderge, qurban bolǵandarǵa degen «qurmettiń» kórinisi osyndaı dep bildik, biz. Áı, biraq eldiń ózi sezine almaı júrgen Jeltoqsannyń rýhyn, Esimov qaı túrimen sezinsin...
Anyǵynda, bizde de Maıdan boldy ǵoı. Ýkraınadaǵy maıdan munyń janynda túkke turmaıdy (Jeltoqsan kóterilisi kúlli KSRO-nyń qulaýyna alyp kelgen eken). Biraq, ol jaqtaǵy kóterilisshilerdiń kóshbasshylary da, eriktileri de (volonterlerdi aıtamyz) eshqaıda quryp ketken joq. Joǵalǵan joq. Kópshiligi bılikke bardy.
Jeltoqsanshylar nege bılikte joq? Taǵy da sony oılaımyz. Taǵy da sol saýal mazalaıdy.
Jeltoqsan týraly «Allajar» fılmin, «Qyzǵysh qusty» kórdik. Birinshisi áli kúnge telearnalardan kórsetilmeıdi. Ekinshisi ájeptáýir. Biraq bul oqıǵany osy eki fılmmen bitirýge bola ma? Bul – azattyq jyry. Ol jaıynda qansha jazsaq ta, qansha aıtsaq ta azdyq etedi. Keıde batystyń osyndaı oqıǵalar týraly tom-tom kitaptary men myńdaǵan fılmderine qarap, ózimizdi aıaımyn. Bizdiń qaharmandar, shyn mánindegi eń aıaýly qaharmandarymyz umyt qalyp keledi. Kim kedergi oǵan?
Reseı me? Joq. Bılik pe? Olar nege jeltoqsandyq rýhtan seskenedi? Túsinse, bılik jeltoqsandyq rýhty dáripteý arqyly óziniń kem-ketigin toltyrýǵa tıis edi ǵoı...
Anyǵynda, bizde de Maıdan boldy ǵoı. Ýkraınadaǵy maıdan munyń janynda túkke turmaıdy (Jeltoqsan kóterilisi kúlli KSRO-nyń qulaýyna alyp kelgen eken). Biraq, ol jaqtaǵy kóterilisshilerdiń kóshbasshylary da, eriktileri de (volonterlerdi aıtamyz) eshqaıda quryp ketken joq. Joǵalǵan joq. Kópshiligi bılikke bardy. Iasenúk Úkimetbasy, Klıchko maıdannyń oshaǵy bolǵan Kıevtiń ákimi bolyp otyr. Mınıstrliktegi irili-usaqty qyzmettiń basy-qasynda eriktiler júr. Olar jańa Ýkraınanyń qabyrǵasyn qalaýda...
P.S. Bıyl Jeltoqsan kóterilisine 30 jyl tolady. Byltyr Jeńistiń 70 jyldyǵyn, Qazaqstan Halqy Assambleıasynyń 20 jyldyǵyn dúrkiretip ótkizgenbiz. Bıyl qalaı bolar eken?
Dýman BYQAI
