Ol óz maqalasynda Boqaevty Qazaqstandaǵy oppozsıalyq kúshtiń serkesi retinde ashýǵa tyrysqan sekildi. Degenmen asyǵys qorytyndy jasamas úshin maqalanyń sózbe-sóz aýdarmasyn usyna ketelik...
...
Bes jylǵa jýyq ýaqytyn temir tordyń arǵy jaǵynda ótkizgen Maks Boqaev bostandyqqa shyǵa salysymen, óziniń týǵan qalasy, Qazaqstannyń munaıly astanasy- Atyraýdyń basty alańyna tikesinen tartty. Boqaev pen úkimet arasyndaǵy qarama-qaıshylyqtyń bastaýy 2016 jyly - dál osy jerde jer reformalaryna qarsy narazylyq aksıalary kezinde burq etken edi.
Qazir endi ol sol kezde bastaǵan isin qaıta jalǵastyrýǵa nıetti, biraq bılik oǵan, árıne jol berse...
«Sońǵy 25 jyldaǵy Qazaqstandaǵy eń iri aksıaǵa aınalǵan búkilhalyqtyq narazylyqty qozdyrdy» degen aıyppen sottalyp, 5 jyl jazasyn onsyz da ótep bolaıyn degen ýaqytta sot belsendini shartty túrde merziminen buryn bosatady.
Sóıtip 3 jyl boıyna Boqaevqa qoǵamdyq uıymdarǵa múshe bolýǵa, ásirese saıası partıalar quramyna ótýge, mıtıń nemese azamattyq qoǵam máseleleri jónindegi toptyq, qoǵamdyq is-sharalarǵa qatysýǵa tyıym salyndy. Odan bólek, onyń suhbat berýine de qaqysy joq.
Biraq bostandyqqa shyǵa salysymen, Eurasianet-ke bergen suhbatynda ol aýzyna qaqpaq bolýǵa eshkimge jol bermeıtinin kesip aıtty.
«Men tórt jarym jylymdy aýzymdy jaýyp, túrmeden shyǵý úshin otyrǵan joqpyn. Eger men jaq ashpaýdy jón sanasam, onda túrmege toǵytylmas ta edim», - deıdi ol ashyna.
Oǵan qatysty shekteý sharalary Boqaev pen onyń áriptesi Talǵat Aıanǵa, sol sekildi «jer narazylyqtaryna» qatysqany úshin jazasyn ótep jatqan atyraýlyq advokatqa qatysty iste, áý bastan, saıası astar bar degen kúdik pen kúmándi odan saıyn qoıýlata túsedi.
2019 jyly Aıan bostandyqqa shyqty.
«Qoǵamdyq qyzmetke aralasýǵa tyıym salatyn úsh jyldyq shekteý Maks pen Talǵat isinde saıası astar bar ekenin tikeleı rastaıdy», - dedi quqyq qorǵaýshy Ǵalym Aqeleýov Eurasianet.org-qa bergen pikirinde.
«Bul - zańsyz, ol Makstyń sóz bostandyǵy, pikirin ashyq aıtý quqyǵyn shekteıdi», - deıdi ol.
Boqaev ózin «zańsyz sottaldym» dep sanaıdy, sondyqtan da ol «aqylǵa qonymsyz» bul shekteýlerdi elemeıtinin aıtady.
«Eger men qajet dep tapsam, óz oıymdy kez kelgen jerde aıtamyn. Qajet dep tapsam, beıbit sherýlerge de shyǵamyn. Qazaqstan Konstıtýsıasy men saıası jáne azamattyq quqyqtar týraly halyqaralyq pakt sheńberinde áreket etý quqyǵymdy qalaı qoldanamyn desem, ony ózim bilemin», - deıdi Boqaevtyń ózi de.
Birinshi kezekte Boqaev 28 aqpanda Atyraýdaǵy alańǵa qaıta shyǵýdy josparlaǵan. Onyń aıtýynsha, osy kúni jáne odan keıingi barlyq demalys kúnderi elde saıası reformalardy júzege asyrýdy talap etpekshi.
Ol 2019 jyldan beri bılik basynda otyrǵan prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń saıası básekelestikti qamtamasyz etý týraly ýádesine qaramastan taǵy bir «qaltaly» parlamenttiń qurylýyna ákelip soqqan, qańtarda ótken saılaýdy qaıta ótkizýdi talap etip úlgerdi.
Bul moıynusynbaýshylyq qazirgi úkimettiń sheshendik qasıetimen, qarapaıym adamdardyń máselesin jeter jerine jetkize alatyn qabiletimen erekshelenetin, 47 jastaǵy harızmatıkalyq jáne tájirıbeli azamattyq belsendi Boqaevtan nege qorqaqtaıtynyn baıqatsa kerek.
Óz artyna kisi ilestire alatyn qabileti bar opozısıalyq kóshbasshylar jetispeıtin elde Boqaevtyń ózine tán saıası túısigi men halyqtyń sózin sóılep, olardyń ortasynda birge bola bilýiniń ózi keremet áser qaldyrady.
«Bılik qarsylasýshylardy basqara alatyn aqyldy jáne kópshil adamdardan qorqady» - deıdi Boqaevty 20 jyldan beri biletin Aqeleýov. Onyń aıtýynsha, olar halyq qaharmanyna aınalyp, rejımge qarsy kúresti bastap ketýi yqtımal adamdardyń paıda bolýynan qatty qorqady.
Boqaevtyń túrmede otyrǵan kezinde óziniń ıdeologıalyq ustanymdary men saıası fılosofıasyn naqtyraq qurap, ony qarapaıym adamdarǵa túsinikti formaǵa keltirýge jetkilikti ýaqyty boldy.
Ol demokratıanyń artyqshylyqtaryn sıpattaý úshin ony bokspen salystyrady, máselen.
«Aıaǵyn durys qoımaǵan boksshy kúshti soqqy da bere almaıdy» degen ol muny myna jaǵdaılarmen salystyrdy:
«Eger biz elimiz damysyn desek, munaıdan túsken dollarlar ysyrap bolyp, jelge ushpasyn desek, qurylysshylarymyz salǵan úıler bir jyldan soń qulamasyn jáne jańadan salynǵan joldar alǵashqy qardan soń shaıylyp, shurq tesik bolmasyn desek, bizge, eń aldymen, demokratıalyq ınstıtýttar, erkin baspasóz qajet, bas qosý erkindigi kerek», - deıdi.
...
Boqaev azamattyq qoǵam belsendisi retinde 2000-shy jyldardyń basynda Atyraýda esirtkige qarsy baǵdarlamalardy júzege asyrýmen aınalysý kezinde alǵash qadam jasady. Mine, sol kezde ol arnaıy qyzmet qyzmetkerlerimen alǵashqy shartpa-shurt qaqtyǵysy oryn aldy, onyń aıtýynsha, olar Boqaevty óz adamy retinde tartýǵa tyrysqan.
20 jyl ishinde Boqaev birneshe ret túrli bastamalardy qoldap, el aldyna shyǵyp sóz sóıledi, bul óz kezeginde bıliktiń shamyna tıip, ashýyn týǵyzdy.
Ol saıası erkindik pen syıbaılas jemqorlyqqa qarsylyqtan bastap, óz týǵan jeri Kaspııde jumys isteıtin munaı kompanıalarynyń qorshaǵan ortanyń lastaýyna deıingi narazylyqtarǵa qatysty.
Árıne, bılik qaýipsizdik kúshteri ereýilshilerge oq jaýdyrǵan - Jańaózen qalasynda 2011 jylǵy tártipsizdikterden keıin qamaýǵa alynǵan munaıshylardyń sot prosesine baqylaýshy bolyp qatysqan Boqaevty qalaı baıqamaı qalsyn?!
2016 jyly Aıanmen birge Atyraýdaǵy jer reformalaryna qarsy narazylyq sharasyn uıymdastyrǵan kezde, tipti odyraıyp bıliktiń erekshe kózine tústi. Olar qazaqstandyq ólshem boıynsha buryn-sońdy bolmaǵan adam basyn jınap, narazylyq aksıasyn ótkize aldy. Sonymen qatar, bul aksıa basqalardy búkil óńir boıynsha osyndaı demonstrasıalar ótkizýge shabyt berdi.
Reformalarǵa mundaı qarsylyq bılikti kútpegen jerden jaǵadan alǵanmen birdeı áserde boldy. Úkimet tek aýylsharýashylyǵyna ınvestısıa tartýdy kózdeıtindigin qaıta-qaıta aıtýmen boldy, biraq synı qoǵam buǵan senbedi, sheneýnikter sybaılas jemqorlyq shemasyn túzip alyp, baıaǵy áýenine basyp, paraǵa jer úlestiredi dep kúmándandy.
Aqyrynda bılik keri sheginis jasaýǵa májbúr boldy, sóıtip bul reformanyń júzege asyrylýyna bes jyl boıyna moratorıı jarıalandy.
Biraq, soǵan qaramastan Boqaev pen Aıan narazylyq aksıasyn uıymdastyrýshylar retinde qamaýǵa alyndy, bıliktiń paıymynsha, bul narazylyqtyń beıbit kórinisi emes, tóńkeris jasaý maqsatyndaǵy sumdyq qastandyq-mys.
...
Osy narazylyq aksıalary eske tústi me, álde Boqaevtyń túrmeden shyǵýy áser etti me, áıteýir ótken aptada Toqaev aýyl sharýashylyǵy jerlerin sheteldikterge satýǵa tyıym salatyn jańa zań jobasyn daıyndaýdy ýáde etti.
2016 jyly sheteldikter jerdi menshikteý quqyǵyna ıe bolý úshin zańnan sańylaý taýypty degen oıdyń ózi jerdi ata-babasynan amanatqa qalǵan eń qasıetti jáne qol suǵylmaıtyn menshik dep sanaıtyn kóptegen qazaqstandyqtar úshin tabandaryna shoq túskendeı áser etip, údere kóterildi.
Qytaıdy jaý qyp kórsetý keńinen etek alǵan elde, árıne kúdik, eń birinshi solarǵa tústi. Erteń zań qabyldansa, onda sheneýnikter Qytaı ınvestorlaryna jerdi ońdy-soldy tarata bastaıdy dep qaýiptendi jurt. Al bul jaıt óz kezeginde narazylyqqa ulttyq sıpat berdi.
Sonymen Boqaev, shynymen de ultshyl adam ba? Ol shovınıske jatpaıdy, al ol ózin halqy úshin qabyrǵasy qaıysyp, janyn berýge daıyn, «lıberaldy kózqarastary basym» patrıotpyn dep sanaıdy. Solaı aıtqandy jón kóredi.
Bostandyqqa shyqqan ol, suraı qalsańyz, júzege asyrýy tıis, josparlap otyrǵan reformalaryn bir demde tizbektep aıtyp bere alady.
«Bizge zańnyń ústemdigi, demokratıalyq ınstıtýttar, partıalar qajet, san alýan partıa qatysa alatyn zamanaýı saılaý júıesi kerek, partıalyq zańnamany ózgertý qajet, ortalyqtan basqarýdan arylýymyz tıis», - deıdi ol.
Óz ustanymynan taımaı, ony sońyna deıin talap etý nıeti, árıne shartty túrde merziminen buryn bosatý tártibin buzǵany úshin taǵy jazaǵa kesilý qaýpin týdyrady.
«Árıne, túrmege otyrǵym kelmeıdi. Biraq, eger bizdiń elde adam óziniń kózqarasyn bildirgeni úshin túrmege toǵytylatyn bolsa, basqa amal neshik, basqa tańdaý joq», - dedi ol Eurasianet-ke.
Djoanna Lıllıs,
Eurasianet.org
