Basylym Qazaqstandy otyz jylǵa jýyq basqarǵan Nursultan Nazarbaevty óz zamanynan ozyp týǵan dep, oǵan Orta Azıanyń Den Sáopıni degen
baǵa beredi. Zamanaýı qazaq memleketiniń negizin qalaǵan qaıratker retinde sýrettep, Batys pen Reseıdiń tilin taba bilgen tisqaqqan saıasatkerge balaıdy. Halyqaralyq qatynasta dúrdaraz taraptardyń dıalog ornatýyna atsalysqan azdy-kópti eńbegin eske alady. Maqala avtorynyń pikirinshe Nur-Sultan Aq Úı men Kremldiń kelissóz alańyna aınalýy qajet.
“Alpaýyt elder dıalog alańyn shyǵysqa qaraı oıystyrýdy oılaǵany jón. Baıden Pýtınmen pátýalasýǵa qarsy emes. Túnekúngi málimdemesinen keıin raıynan qaıtyp, Kremlmen kelissóz júrgizýge ázirligin ańǵartty. Amerıka-Reseı májilisin ótkizý ál ázir asa aktýaldy”, – deıdi brıtan basylymy.
Buǵan deıin Pýtın men Baıdenniń kezdesýi Eýropanyń bir elinde ótedi degen aqparat taraǵan-dy. Independent málimetinshe muny Reseı taraby qup kórmeı otyr.
Kreml kelissóz júrgizýde geosaıası aıtys-tartystan alshaq jatqan aımaqty tańdaǵysy keledi. Úlken jetiliktiń júzdesýinen keıin Pýtın pen Baıdenniń qaı jerde kezdeseri naqty belgilenýi tıis.
“Osy jolǵy Reseı - Amerıka samıtiniń formaty qyrǵı-qabaq kezeńdi eske salmaýy kerek. Sondyqtan bul kezdesý Jeneva, Vena nemese Helsınkıden aýlaǵyraq jerde ótkeni jón.
Geosaıası dıskýssıaǵa Qazaqstannyń astanasy Nur-Sultan qalasy qolaıly oryn. Birinshiden mundaı joǵary deńgeıdegi shara ótkizip mashyqtanǵany bar, ekinshiden kópvektorly baǵdarǵa adal, álgi strategıadan áli kúnge aınymaı keledi.
Nur-Sultan naǵyz neıtraldy aımaq”, – dep tujyrymdaıdy brıtan basylymy.
Independent-tiń paıymdaýynsha Baıden pen Pýtın Nur-Sultanda toqaılassa, bul basqa da alpaýyt elderge oı salady.
Saıası kelissóz júrgizer dıalog alańynyń órisi keńeıip, ilgeridegi Jeneva men Venaǵa balama paıda bolmaq.
Brıtan basylymy Qazaqstan Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqqa múshe bolǵanmen, Reseıdiń aıtqanyna baǵyna bermeıdi esepteıdi.
“Qazaqstan bıligi alysty boljaı biledi. Máskeýdiń menshigindegi odaqtyń múshesi bolsa da Reseıdiń aldynda bas shulǵı bermeıdi. Beıjińmen de berik baılanys ornatqan. Qazaqstan ekonomıkasyndaǵy Qytaıdyń úlesi Reseıdiń kórsetkishin on oraıdy. Qazaqstannyń saıası elıtasy Qytaı men Reseıdiń yqpal etý aımaǵyn belgili bir mejeden asyrmaıdy.
Odaqtasy bolsa da Reseıdiń kórshisine degen syı-qurmeti syn kótermeıdi. Túneýkúni birneshe reseılik sheneýnik qazaq terıtorıasyna kóz alartyp, agresıaǵa toly málimdeme jasady. Artynan buǵan qatysty Reseıdiń Syrtqy ister mınıstri pikir bildirip, álgilerdiń sózin jýyp-shaıǵan boldy.
Qazaqstanda Qytaı yqpaly kúsheıip jatqany jasyryn emes. Bul másele qazaqtardy tolǵandyryp otyr”, – dep túıindegen eken brıtan basylym.
Al Tuńǵysh prezıdenttiń Qazaqstan tarıhyndaǵy ornyna alabóten toqtalypty.
Independent aıtýynsha Nazarbaev bir kezderi KSRO kolonıasy bolǵan elden zamanaýı qazaq memleketiniń irgesin qalaǵan. Postkeńestik keńistikte alys-jaqyn sanasatyn tabysty memleket qurǵan.
Kremlmen ıntegrasıaǵa ket ári emesin aıtqanmen, Batys baǵytty da umytpaı, tarazy basyn teń ustaýǵa umtylǵan.
“Nazarbaevtyń tusynda Qazaqstan Eýropanyń áriptestik jáne qaýipsizdik uıymyna kirdi. 2010 jyly bul uıymǵa tóraǵalyq etti. Budan bólek ózge de transatlanttyq jáne eýropalyq uıymdardyń músheligine ótti.
Nur-Sultan pen Batys elderiniń ekonomıkalyq hám qarjylyq baılanysy tereńge ketken. Dál qazir Qazaqstan eksporttyń teń jartysyna jýyǵyn Eýropaǵa jóneltip otyrǵan Orta Azıadaǵy jalǵyz el”, – deıdi Independent.
Brıtan basylymy Qazaqstannyń aımaqtyq qaýipsizdikke qumbyl kóńil bóletinin basa aıtady. Amerıka áskeri aýǵan jerinen tolyq shyqsa da, terorızmmen kúres kún tártibinen túspeıdi. Osy jaǵdaıda Nur-Sultannyń Batys elderiniń aımaqtaǵy birden-bir odaqtasy atanar múmkindigi bar.
Independent Qazaqstannyń qazirgi prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Aq úı pen Kremldi sabyrǵa shaqyryp, eki el arasyndaǵy kıkiljińdi báseńdetýi múmkin dep boljaıdy.
“Nazarbaev Orta Azıanyń Den Sáopıni bolsa, eldiń qazirgi basshysy Qasym-Jomart Toqaev kánigi dıplomat, kelissóz júrgizýde qatelik jibermeıtin tájirıbeli maman.
Nur-Sultanǵa mundaı deńgeıdegi samıt ótkizý tańsyq emes. Osydan alty jyl buryn dál osy jerde Iran ıadrolyq baǵdarlamasy tóńiregindegi birlesken is-qımyl boıynsha kelissózge qol qoıylǵan-tyn.
Nur-Sultan Sırıadaǵy ahýaldy retteýge de atsalysty. “Astana prosesi” dep atalǵan basqosý Sırıadaǵy baqtalas partıalardy bir ústeldiń basyna jıdy. Sóıtip azamattyq soǵystyń aldyn-alyp, máseleni beıbit túrde retteýge kúsh saldy.
Pýtın men Baıdenniń kelissózi Qazaqstan astanasynda ótse, bul Beıjińge de oı salary anyq. Onyń ústine Batys basshylary da bul elde ózderin bóten sezinbeıdi. Reseıdiń qaıta oıanǵan ımperlik tábeti men Qytaıdyń ekonomıkalyq órleýin, Ýkraınadaǵy ahýal men Palestınadaǵy krızısti Orta Azıanyń qaq ortasynda ornalasqan Qazaqstan astanasynda talqylasa nesi aıyp?!”, – deıdi Independent.
…
Bul maqala Qazaqstan úkimetiniń tapsyrysymen jazylýy ábden múmkin.
Brıtan basylymynyń bizge tegin jarnama jasaýy birinshiden naryq zańyna qaıshy.
Ekinshiden Nazarbaevtyń maqtaýyn asyryp, ony Den Seıapınmen salystyrýy kóńildegi kúdikti qoıýlata túsedi.
Basylymnyń turaqty aýdıtorıasy Independent-tiń Qazaqstanǵa qatysty rıtorıkasy kúrt ózgergenin birden ańǵarary anyq.
Bir jyldary Qazaqstandaǵy saılaýdy synap, bıliktiń bir adamnyń qolynda shoǵyrlanǵanyn ashyp jazǵan Independent-tiń aıaqasty qubylýy beker bolmasa kerek.
Maqalany tapsyryspen jazyldy deýimizge sheteldik basylymdarǵa suhbat berýge qulshynyp turatyn bıliktegi tendensıa da túrtki bolyp otyr.
Qatelespesek osydan 6 jyl buryn sol tusta Ulttyq bankti basqaryp turǵan Qaırat Kelimbetov Blýmberge maqala berip, Qazaqstandy Orta Azıanyń Sıngapýrine teńegen edi.
Buǵan Dalanews.kz jaýap qatyp, Kelimbetov qaı elde ómir súredi degen synı maqala jarıalaǵan.
Al brıtan basylymynda jaryq kórgen dúnıeniń quny qansha boldy? Odan buryn dál qazirgi shaqta samıt ótkizip alashapqyn bolýdyń qajeti bar ma? Pýtın men Baıdendi kútýge jumsalatyn qarajatty budan góri paıdaly, saýapty iske baǵyttasa bolmas pa?
Jaraıdy, tapsyrys emes, brıtan basylymnyń bizge kóńili tústi delik.
Samıt, konferensıa ataýlyǵa tyıym salǵan Toqaev bul usynystan bas tarta ma, álde "Baıdendi Nur-Sultanda qarsy alaıyq" dep qylqyldaǵan kórshisiniń qabaǵyna qaraı ma?..
Ázirlegen, Dýman BYQAI
