2025 jyldyń eń sumdyq tragedıasy sanalatyn «Jomart» kenishindegi apattan beri jeti aı ótti. Úkimettik komısıal «jumys berýshi 100% kináli» dep esep berip jatqanda, marqumdardyń týystaryúnsizdikti buzdy. Olar tergeý taǵy da «kináni basqaǵa aýdarý» (strelochnıkterdi izdeý) senarıimen júrip, korporasıanyń top-menedjmentin jazasyz qaldyrady dep qaýiptenedi, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
«Qazaqmys» nysandaryndaǵy adam ólimi qalaısha júıeli statısıkaǵa aınaldy jáne nege ondaǵan adamnyń ajaly úshin eshkim naqty túrme jazasyn almaıdy?
Bul týraly bizdiń materıalda.
«Suraq kóp, al jaýap joq»
2025 jyldyń qyrkúıek aıynyń sońynda, jeti kenshiniń ómirin qıǵan «Jomart» kenishindegi tragedıadan jarty jyl ótken soń, qaza tapqandardyń týystary kópshilikke úndeý tastady. Marqum kenshi Qaırat Aqshalovtyń aǵasy Talǵat Aqshalov tergeýdiń sozylyp bara jatqanyn jáne aıyptylar sheńberiniń tym tarylyp ketkenin málimdedi KazTAG agenttigi.
Aqshalovtyń sózin bylaı dep keltiredi:
«Jeti aıdan astam ýaqyt ótti, suraq bar, biraq jaýap joq. Bastapqyda jaýapty adamdar kóp edi, biraq keıin kóbisinen jaýapkershilik alynyp tastalyp, aıyp tek eki adamǵa - qatardaǵy qyzmetkerlerge ǵana taǵyldy».
Týystary resmı baspasóz habarlamalarynda sırek aıtylatyn yńǵaısyz suraqty qoıyp otyr: nege jaýapkershilikti tek orta býyn arqalaıdy, al basqarma tóraǵasy Nurahmet Nurıevti qosa alǵanda, kompanıa basshylyǵy tasada qalady?. Marqumnyń aǵasy: «Nege «Qazaqmys» korporasıasynyń basshylyǵy kináli emes? Men sony bilgim keledi. Men muny túsinbeımin», - dep málimdedi.
Qasiret hronologıasy: Qanmen jazylǵan statısıka
«Jomarttaǵy» tragedıa - qaýipsizdik júıesindegi kezdeısoq aqaý emes. Bul - korporasıanyń sońǵy 15 jyldaǵy jumysynyń zańdy nátıjesi.
KazTAG jýrnalıseri muraǵattardy aqtaryp, egjeı-tegjeıli taldaý júrgizdi jáne kópshilik nazarynan tys qalatyn qorqynyshty sandardy anyqtady. Basylymnyń málimetinshe, 2010 jyldan 2025 jyldyń aqpanyna deıin «Qazaqmys» nysandarynda 64 adam qaza tapqan.
Sońǵy jyldardaǵy qaraly tizim maıdan dalasynan túsken aqparǵa uqsaıdy:
• 2010 jyl: «Stepnoı» kenishindegi jarylys - 3 adam qaza tapty.
• 2011-2012 jyldar: KazTAG keltirgen «Kapıtal» gazetiniń derekterine sáıkes, bul jyldar eń qandy kezeń boldy - 34 qyzmetker men merdiger kóz jumdy.
• 2013 jyl: «Stepnoı» jáne Ońtústik Jezqazǵan kenishterindegi ólimder serıasy, sondaı-aq mys balqytý zaýytynda qyzmetkerdiń qaza bolýy.
• 2023 jyl: Tragedıalardyń jańa tolqyny. Balqash mys balqytý zaýytynda, Shyǵys Jezqazǵan kenishi men «Jaısań» kenishindegi ólim jaǵdaılary.
• 2024-2025 jyldar: Qaıǵyly oqıǵalar jappaı sıpat aldy. 2024 jyldyń qazanynda «Saıaq-3» kenishinde eki jumysshy gazdan ýlanyp qaıtys boldy. Al 2025 jyldyń aqpanynda «Jomart» kenishindegi apattan 7 adam úıindi astynda qaldy. Metan jarylysy men opyrylýdan bastap, rýda túsirý ornyna qulaý jáne konveıerge qysylyp qalý sıaqty ólim sebepteriniń san túrliligi - personaldyń jekelegen qatelikterin emes, eńbekti qorǵaý júıesiniń tolyqtaı daǵdarysqa ushyraǵanyn kórsetedi.
Jaýapkershilik ıllúzıasy: İster qalaı «jyly jabylady»?
Bıliktiń dardaı málimdemelerine qaramastan, sot tájirıbesi kórsetkendeı: Qazaqstanda jumysshynyń ómiri arzan, al menejerlerdiń bostandyǵy qymbat turady. «Jomarttaǵy» apattan keıin Premer-mınıstr men úkimettik komısıa jumys berýshiniń 100% kináli ekenin birden málimdedi. Sebepter retinde jarylystan qorǵalmaǵan jabdyqty paıdalaný, nashar jeldetý jáne metandy baqylaýdyń joqtyǵy ataldy. Bir qaraǵanda, tehnıkalyq jabdyqtaýǵa jaýap beretin top-menedjmenttiń tikeleı kinási sıaqty kórinedi. Alaıda, Orda.kz basylymy atap ótkendeı, naqty úkim múlde basqa adamdarǵa shyǵarylady. Jýrnalıser sońǵy jyldardaǵy sot sheshimderin taldap kórdi:
• «Jaısań» kenishiniń isi (2023 jyl, 2 adam qaza tapty). Kináli dep taý-ken sheberi tanyldy. Úkim - 4 jyl shartty jaza.
• Shyǵys Jezqazǵan kenishiniń isi (2023 jyl, 1 adam qaza tapty). Bas ınjener men shahta bastyǵy sottaldy. Úkim - 3 jyl shartty jaza.
Zańdylyq aıqyn: qylmystyq ister qozǵalǵanymen, is naqty túrme merzimine sırek jetedi, al aıyptalýshylar oryndyǵy ýchaske bastyqtarymen shekteledi. Talǵat Aqshalovtyń «Jomart» isinde tek eki jumysshy ǵana aıyptalýshy bolyp qalǵany týraly sózi 2025 jyly da «kináni basqaǵa jyǵa salý» shemasynyń múltiksiz jumys istep turǵanyn rastaıdy.
Qaıǵy ekonomıkasy
2025 jyldyń basyndaǵy ólim tizbegi otbasylarǵa qaıǵy ákelip qana qoımaı, óndiristik kollapsqa ulasty. Naýryz aıynda, kezekti jumysshy qaza tapqannan keıin, «Qazaqmys» qaýipsizdikti tekserý úshin 12 kenish pen tórt baıytý fabrıkasynyń jumysyn ýaqytsha toqtatýǵa májbúr boldy.
Óńirde myńdaǵan adam eńbek etetin qala quraýshy kásiporyn - Jezqazǵan mys balqytý zaýyty toqtap qalýy múmkin degen qaýip týyndady. Mundaı jaǵdaı 2013 jyly bolǵan edi. Korporasıa áleýmettik shıelenisti aqshamen báseńdetýge tyrysýda. Qaza tapqandardyń otbasylaryna 10 jyldyq jalaqy tólep, nesıelerin jaýyp, páter alyp berýde. Biraq ólim statısıkasy kórsetkendeı, bul «ótemaqylar» basty máseleni sheshpeıdi - eńbek jaǵdaıy óte qaýipti kúıinde qalyp otyr.
Esepterdegi qurǵaq joldar men tólengen ótemaqylardyń artynda naqty benefısıarlar (paıda kórýshiler) tur. KazTAG eske salǵandaı, korporasıa ıeleri - elimizdiń eń baı adamdarynyń tizimine kiretin olıgarhtar. 15 jyl ishinde olardyń bıznesi elge mıllıardtaǵan salyq ákelgenimen, 64 adamnyń ómirin jalmady.
Bul ólimder úshin jaýapkershilik marqumdarǵa nemese olardyń tikeleı bastyqtaryna aýdarylyp, sotta «shartty» jazamen shektelip jatqanda, ajal konveıeriniń toqtaýy ekitalaı. Qaza tapqan kenshiniń aǵasy qoıǵan suraq Bas prokýratýra men búkil qazaqstandyq qoǵam úshin ashyq kúıinde qalyp otyr: «Nege korporasıa basshylyǵy kináli emes?».
