2025 جىلدىڭ ەڭ سۇمدىق تراگەدياسى سانالاتىن «جومارت» كەنىشىندەگى اپاتتان بەرى جەتى اي ءوتتى. ۇكىمەتتىك كوميسسيال «جۇمىس بەرۋشى 100% كىنالى» دەپ ەسەپ بەرىپ جاتقاندا، مارقۇمداردىڭ تۋىستارىۇنسىزدىكتى بۇزدى. ولار تەرگەۋ تاعى دا «كىنانى باسقاعا اۋدارۋ» (سترەلوچنيكتەردى ىزدەۋ) سەنارييىمەن ءجۇرىپ، كورپوراسيانىڭ توپ-مەنەدجمەنتىن جازاسىز قالدىرادى دەپ قاۋىپتەنەدى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
«قازاقمىس» نىساندارىنداعى ادام ءولىمى قالايشا جۇيەلى ستاتيستيكاعا اينالدى جانە نەگە ونداعان ادامنىڭ اجالى ءۇشىن ەشكىم ناقتى تۇرمە جازاسىن المايدى؟
بۇل تۋرالى ءبىزدىڭ ماتەريالدا.
«سۇراق كوپ، ال جاۋاپ جوق»
2025 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنىڭ سوڭىندا، جەتى كەنشىنىڭ ءومىرىن قيعان «جومارت» كەنىشىندەگى تراگەديادان جارتى جىل وتكەن سوڭ، قازا تاپقانداردىڭ تۋىستارى كوپشىلىككە ۇندەۋ تاستادى. مارقۇم كەنشى قايرات اقشالوۆتىڭ اعاسى تالعات اقشالوۆ تەرگەۋدىڭ سوزىلىپ بارا جاتقانىن جانە ايىپتىلار شەڭبەرىنىڭ تىم تارىلىپ كەتكەنىن مالىمدەدى كازتاگ اگەنتتىگى.
اقشالوۆتىڭ ءسوزىن بىلاي دەپ كەلتىرەدى:
«جەتى ايدان استام ۋاقىت ءوتتى، سۇراق بار، ءبىراق جاۋاپ جوق. باستاپقىدا جاۋاپتى ادامدار كوپ ەدى، ءبىراق كەيىن كوبىسىنەن جاۋاپكەرشىلىك الىنىپ تاستالىپ، ايىپ تەك ەكى ادامعا - قاتارداعى قىزمەتكەرلەرگە عانا تاعىلدى».
تۋىستارى رەسمي باسپا ءسوز حابارلامالارىندا سيرەك ايتىلاتىن ىڭعايسىز سۇراقتى قويىپ وتىر: نەگە جاۋاپكەرشىلىكتى تەك ورتا بۋىن ارقالايدى، ال باسقارما ءتوراعاسى نۇراحمەت نۇرييەۆتى قوسا العاندا، كومپانيا باسشىلىعى تاسادا قالادى؟. مارقۇمنىڭ اعاسى: «نەگە «قازاقمىس» كورپوراسياسىنىڭ باسشىلىعى كىنالى ەمەس؟ مەن سونى بىلگىم كەلەدى. مەن مۇنى تۇسىنبەيمىن»، - دەپ مالىمدەدى.
قاسىرەت حرونولوگياسى: قانمەن جازىلعان ستاتيستيكا
«جومارتتاعى» تراگەديا - قاۋىپسىزدىك جۇيەسىندەگى كەزدەيسوق اقاۋ ەمەس. بۇل - كورپوراسيانىڭ سوڭعى 15 جىلداعى جۇمىسىنىڭ زاڭدى ناتيجەسى.
كازتاگ جۋرناليستەرى مۇراعاتتاردى اقتارىپ، ەگجەي-تەگجەيلى تالداۋ جۇرگىزدى جانە كوپشىلىك نازارىنان تىس قالاتىن قورقىنىشتى سانداردى انىقتادى. باسىلىمنىڭ مالىمەتىنشە، 2010 جىلدان 2025 جىلدىڭ اقپانىنا دەيىن «قازاقمىس» نىساندارىندا 64 ادام قازا تاپقان.
سوڭعى جىلدارداعى قارالى ءتىزىم مايدان دالاسىنان تۇسكەن اقپارعا ۇقسايدى:
• 2010 جىل: «ستەپنوي» كەنىشىندەگى جارىلىس - 3 ادام قازا تاپتى.
• 2011-2012 جىلدار: كازتاگ كەلتىرگەن «كاپيتال» گازەتىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس، بۇل جىلدار ەڭ قاندى كەزەڭ بولدى - 34 قىزمەتكەر مەن مەردىگەر كوز جۇمدى.
• 2013 جىل: «ستەپنوي» جانە وڭتۇستىك جەزقازعان كەنىشتەرىندەگى ولىمدەر سەرياسى، سونداي-اق مىس بالقىتۋ زاۋىتىندا قىزمەتكەردىڭ قازا بولۋى.
• 2023 جىل: تراگەديالاردىڭ جاڭا تولقىنى. بالقاش مىس بالقىتۋ زاۋىتىندا، شىعىس جەزقازعان كەنىشى مەن «جايساڭ» كەنىشىندەگى ءولىم جاعدايلارى.
• 2024-2025 جىلدار: قايعىلى وقيعالار جاپپاي سيپات الدى. 2024 جىلدىڭ قازانىندا «ساياق-3» كەنىشىندە ەكى جۇمىسشى گازدان ۋلانىپ قايتىس بولدى. ال 2025 جىلدىڭ اقپانىندا «جومارت» كەنىشىندەگى اپاتتان 7 ادام ءۇيىندى استىندا قالدى. مەتان جارىلىسى مەن وپىرىلۋدان باستاپ، رۋدا ءتۇسىرۋ ورنىنا قۇلاۋ جانە كونۆەيەرگە قىسىلىپ قالۋ سياقتى ءولىم سەبەپتەرىنىڭ سان تۇرلىلىگى - پەرسونالدىڭ جەكەلەگەن قاتەلىكتەرىن ەمەس، ەڭبەكتى قورعاۋ جۇيەسىنىڭ تولىقتاي داعدارىسقا ۇشىراعانىن كورسەتەدى.
جاۋاپكەرشىلىك يلليۋزياسى: ىستەر قالاي «جىلى جابىلادى»؟
بيلىكتىڭ دارداي مالىمدەمەلەرىنە قاراماستان، سوت تاجىريبەسى كورسەتكەندەي: قازاقستاندا جۇمىسشىنىڭ ءومىرى ارزان، ال مەنەدجەرلەردىڭ بوستاندىعى قىمبات تۇرادى. «جومارتتاعى» اپاتتان كەيىن پرەمەر-مينيستر مەن ۇكىمەتتىك كوميسسيا جۇمىس بەرۋشىنىڭ 100% كىنالى ەكەنىن بىردەن مالىمدەدى. سەبەپتەر رەتىندە جارىلىستان قورعالماعان جابدىقتى پايدالانۋ، ناشار جەلدەتۋ جانە مەتاندى باقىلاۋدىڭ جوقتىعى اتالدى. ءبىر قاراعاندا، تەحنيكالىق جابدىقتاۋعا جاۋاپ بەرەتىن توپ-مەنەدجمەنتتىڭ تىكەلەي كىناسى سياقتى كورىنەدى. الايدا، Orda.kz باسىلىمى اتاپ وتكەندەي، ناقتى ۇكىم مۇلدە باسقا ادامدارعا شىعارىلادى. جۋرناليستەر سوڭعى جىلدارداعى سوت شەشىمدەرىن تالداپ كوردى:
• «جايساڭ» كەنىشىنىڭ ءىسى (2023 جىل، 2 ادام قازا تاپتى). كىنالى دەپ تاۋ-كەن شەبەرى تانىلدى. ۇكىم - 4 جىل شارتتى جازا.
• شىعىس جەزقازعان كەنىشىنىڭ ءىسى (2023 جىل، 1 ادام قازا تاپتى). باس ينجەنەر مەن شاحتا باستىعى سوتتالدى. ۇكىم - 3 جىل شارتتى جازا.
زاڭدىلىق ايقىن: قىلمىستىق ىستەر قوزعالعانىمەن، ءىس ناقتى تۇرمە مەرزىمىنە سيرەك جەتەدى، ال ايىپتالۋشىلار ورىندىعى ۋچاسكە باستىقتارىمەن شەكتەلەدى. تالعات اقشالوۆتىڭ «جومارت» ىسىندە تەك ەكى جۇمىسشى عانا ايىپتالۋشى بولىپ قالعانى تۋرالى ءسوزى 2025 جىلى دا «كىنانى باسقاعا جىعا سالۋ» سحەماسىنىڭ مۇلتىكسىز جۇمىس ىستەپ تۇرعانىن راستايدى.
قايعى ەكونوميكاسى
2025 جىلدىڭ باسىنداعى ءولىم تىزبەگى وتباسىلارعا قايعى اكەلىپ قانا قويماي، وندىرىستىك كوللاپسقا ۇلاستى. ناۋرىز ايىندا، كەزەكتى جۇمىسشى قازا تاپقاننان كەيىن، «قازاقمىس» قاۋىپسىزدىكتى تەكسەرۋ ءۇشىن 12 كەنىش پەن ءتورت بايىتۋ فابريكاسىنىڭ جۇمىسىن ۋاقىتشا توقتاتۋعا ءماجبۇر بولدى.
وڭىردە مىڭداعان ادام ەڭبەك ەتەتىن قالا قۇراۋشى كاسىپورىن - جەزقازعان مىس بالقىتۋ زاۋىتى توقتاپ قالۋى مۇمكىن دەگەن ءقاۋىپ تۋىندادى. مۇنداي جاعداي 2013 جىلى بولعان ەدى. كورپوراسيا الەۋمەتتىك شيەلەنىستى اقشامەن باسەڭدەتۋگە تىرىسۋدا. قازا تاپقانداردىڭ وتباسىلارىنا 10 جىلدىق جالاقى تولەپ، نەسيەلەرىن جاۋىپ، پاتەر الىپ بەرۋدە. ءبىراق ءولىم ستاتيستيكاسى كورسەتكەندەي، بۇل «وتەماقىلار» باستى ماسەلەنى شەشپەيدى - ەڭبەك جاعدايى وتە ءقاۋىپتى كۇيىندە قالىپ وتىر.
ەسەپتەردەگى قۇرعاق جولدار مەن تولەنگەن وتەماقىلاردىڭ ارتىندا ناقتى بەنەفيسيارلار (پايدا كورۋشىلەر) تۇر. كازتاگ ەسكە سالعانداي، كورپوراسيا يەلەرى - ەلىمىزدىڭ ەڭ باي ادامدارىنىڭ تىزىمىنە كىرەتىن وليگارحتار. 15 جىل ىشىندە ولاردىڭ بيزنەسى ەلگە ميللياردتاعان سالىق اكەلگەنىمەن، 64 ادامنىڭ ءومىرىن جالمادى.
بۇل ولىمدەر ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك مارقۇمدارعا نەمەسە ولاردىڭ تىكەلەي باستىقتارىنا اۋدارىلىپ، سوتتا «شارتتى» جازامەن شەكتەلىپ جاتقاندا، اجال كونۆەيەرىنىڭ توقتاۋى ەكىتالاي. قازا تاپقان كەنشىنىڭ اعاسى قويعان سۇراق باس پروكۋراتۋرا مەن بۇكىل قازاقستاندىق قوعام ءۇشىن اشىق كۇيىندە قالىپ وتىر: «نەگە كورپوراسيا باسشىلىعى كىنالى ەمەس؟».
