Ash qasqyrdyń bastan keshkeni (belorýs ertegisi)

Dalanews 19 naý. 2023 07:00 1460

Birde shalǵyshy shóp shaýyp júripti. Sharshaǵan soń butanyń túbine kelip kóleńkelep otyrady. Úıden alyp shyqqan dorbasynan nan alyp jeı bastapty.

Kenet ormannan ash qasqyr shyǵyp, butanyń túbinde birdeńe jep otyrǵan shalǵyshyny kóripti. Oǵan jaqyndap kelip:

– Oý, adam, jep otyrǵanyń ne? – dep surapty.

– Nan degen dámdi taǵam ba ózi?

– Dámdi bolǵanda qandaı!

– Olaı bolsa dámin tatyp kóreıinshi.

– Kele ǵoı.

Shalǵyshy nanynan bir úzip, qasqyrǵa beredi. Nan qasqyrǵa qatty unap aqaldy.

– Shirkin, kún saıyn jep turatyn taǵam eken. Aıtshy, bul nandy qaıdan alýǵa bolady? – depti tamsanyp aýyzyndaǵy nandy qumarlany shaınap.

– Qaseke men saǵan nandy qaıdan alýdy emes, qalaı tabýdy úıreteıin, – depti shalǵyshy. Sóıtip, shalǵyshy nan tabý úshin ne isteý kerek ekenin tizbeketp aıta bastaıdy.

– Áýeli jerdi jyrtasyń...

– Sonda jerden nan shyǵa qala ma?

– Joq, qasqyrjan, sabyr et. Sodan soń jyrtylǵan jerdi tyrmalaısyń...

– Sonda álgi nan tyrmanyń tisine ilige me? – depti qasqyr quıryǵyn bulǵańdatyp

– Asyqpa, qoıa tur. Sodan, soń qara bıdaıdyń tuqymyn sebý kerek...

– Sonda nan ázir bola ma?

– Joǵ-a-a-a. Qara bıdaı jer betine qyltıyp shyǵady. Budan keıin kóktep shyqqan bıdaı sýyqta qar astynda qystap shyǵýy kerek. Kóktemde ósip, gúldesin, bas tartsyn, sodan soń pissin...

– Oı, tym uzaq eken, áıtse de kútýge týra keledi. Sonsoń nanǵa bir toıady ekensiń ǵoı.

– Qaıdaǵy toıǵan! – depti shalǵyshy onyń sózin bólip, – Áli erte. Áýeli pisken qara bıdaıdy oryp alasyń. Sodan soń baýlaısyń. Baý-baýymen bir- birne súıep, jınaısyń. Qara bıdaı jel qaǵyp, kún kózine ábden kebeýi kerek. Sodan keıin qyrmanǵa aparasyń...

– Aparsam, qara bıdaı birden nan bola ma? Óziń qandaı sabyrsyz ediń? Áýeli baýlaryńdy bastyrasyń. Túsken astyqty qaptarǵa salyp, dıirmenge aparasyń. Dıirmende qara bıdaı un bolyp tartylyp shyǵady...

– Boldy ma?

– Joq, áli bolǵan joq.

Undy tegenege salyp ıleısiń de, kóterilýin kútesiń. Sodan soń qalypqa salyp, peshke koıasyń.

– Qamyr nan bop pisedi ǵoı?

– Iá, nan bop pisedi. Mine, ony sonda ǵana jeısiń, – depti shalǵyshy nannyń qalaı daıyn bolatynyn aıtyp. Qasqyr jelkesin qasyp biraz oılanyp turady da:

– Joq! Bul – ish pystyratyn aýyr, ári jumys eken. Odan da maǵan tamaq tabýdyń ońaı, jeńil jolyn aıtshy.

– Nesi bar, aıtaıyn, – depti shalǵyshy. – Óriske bar. Onda at jaıylyp júr.

Qasqyr óriske kelse rasymen da at jaıbyraqat jaıylyp j.r eken. Atty kórip:

– At, at! Men seni jeımin! – depti.

– Jeı ǵoı, – depti at. – Aıtpaqshy, tisińdi syndyryp ketpes úshin, áýeli tabanymdaǵy eski taǵalardy alyp tasta, – deıdi at.

– Munyń da jón eken, – depti qasqyr qup kórip. Sóıtip, taǵany shyǵaryp almaq bolyp eńkeıe bergende, at aýzynan sart etkizip teýip kep jiberipti. Tońqalań asyp, domalap túsken qasqyr quıryǵyn eki butynyń arasyna qysyp qasha jónelipti. Sol betimen ózenge kelse, jaǵada bir top qaz jaıylyp júr eken. «Osylardy jegenim jen bolar» dep oılapty ol. Sóıtipti de:

– Qazdar! Qazdar! Men senderdi jeımin! – depti.

– Jegiń kelse, jeı ǵoı, – dep shýlapty qazdar. Tek óler aldynda bizdiń bir tilegimizdi oryndasań.

– Ol qandaı tilek? – dep surapty qasqyr.

– Bizge bir án salyp berseń. Biz rahattanyp bir tyńdasaq.

– Bul qoldan keletin sharýa. Ánshiniń ánshisi mendeı-aq bolar.

Qasqyr kesilgen aǵashtyń túbirine shyǵyp, shoqıyp otyra alyp, tumsyǵyn kókke sozyp, ulı jóneledi. Osy kezde qazdar qanattaryn qaǵyp, ushyp ketedi. Qasqyr túbirden túsip, qazdardyń sońynan qarap turyp: «Ne degen aqymaqpyn men? Án salyp nem bar edi? Endi ne kezdesse de, birden bas salam» depti kúıinip.

Sóıtkenshe bolmapty, jolmen joǵary órlep bara jatqan shaldy kóripi. Oǵan jetip baryp:

– Ataı, men seni jeımin, – depti.

– Nemenesine asyǵasyń? – depti shal. – Áýeli temeki ıiskep alaıyq.

– Ol degeniń tátti me?

– Baıqap kór, bilesiń.

– Ákel endeshe.

Shal qaltasynan temeki toly dorbasyn shyǵaryp, áýeli ózi ıiskep de, sondan soń qasqyrǵa usynypty. Qasqyr bir ıiskegende molynan ıiskemek bolyp, demin baryn salyp tartqanda, dorbadaǵy temekiden bir túıiri qalmaı, túgel ishine ketip. Sodan qasqyr búkil ormandy basyna kóterip túshkire bastapty... Kózinen copǵalap aqqan jastan eshteńe kórinbeı, túshkire beripti, túshkire beripti. Túshkirigi basylǵannan keıin qarasa, shal turmaq, izin de taba almapty.

Qasqyr ári qaraı júrip ketipti. Júre-júre jaıylyp júrgen bir otar qoıǵa kez bolypty. Qoıshy uıyqtap jatyr eken. Qasqyr sodan soń otardyń ishindegi eń ettisi ǵoı dep, eń úlken qoshqardy ustap alyp:

– Qoshqar, qoshqar! Men seni jeımin, – depti.

– Jeı ǵoı. Mańdaıyma jazylǵany sol shyǵar, – depti qoshqar. – Tek janym uzaq qınalmas úshin, ári kári súıegim tisińdi syndyryp ketpes úshin, sen ana jyranyń jıegine baryp aýzyńdy ashyp tura qal da, men anaý tóbeniń basynan qustaı ushyp baryp, aýzyńa ózim kirip keteıin.

– Aqylyń úshin raqmet. Sóıtsem, sóıteıin, – dep, qasqyr jyranyń jıegine baryp, aýzyn apandaı qylyp ashyp, tur aqalypty. Al qoshqar qarsy bettegi tóbege shyǵypty da, ekpindeı júgirip, qos múıizimen qasqyrdyń qaq mańdaıynan perip kep jiberipti. Qasqyr eki kózinen sansyz ushqyn jarq-jurq etip, basy aınalyp, qulap túsedi.

Bir zamatta esin jıǵan soń, turyp jan-jaǵyna qarapty da:

– Men ony jedim be, jemedim be osy? – depti óz ózine.

Onyń sózin jumysyn bitirip, dem alýǵa qaıtyp bara jatqan shalǵyshy estip: «Árıne, jegen joqsyń. Esesine jeńil nannyń dámin tattyń» depti.

 

Usynylǵan
Sońǵy jańalyqtar