Jastyǵyna qaramastan alys joldyn qyzyǵy men shyjyǵyn bir kisideı kórip júrgen Nurbolmen kópten beri áńgime-dúken qurýdy oılap júrgen edik. İzdegenge suraǵan degendeı, Nurboldyń ózi bizge habarlasyp, Úrimjiden Almatyǵa kire tartyp, qala syrtyndaǵy qoımaǵa júk túsirip jatqanyn aıtty.
Budan keıin biz de júk saqtaıtyn qoımany betke alyp jónep berdik. Bet júzin jel qaǵyp, darhan dalanyń tósinde aıqysh-uıqysh iz qaldyryp úlgergen Nurbol bizdi kúlimdeı qarsy aldy.
Alys joldan júkti dittegen jerine jetkizgen jas jigittiń júzine kóz salǵanymyzda ony azdap jol soǵyp, sharshaǵanyn ańǵarǵandaı boldyq. Degenmen júk kóligin tizgindep, talaı túndi uıqysyz ótkizgen órenimiz syr aldyrǵan joq.
Nurbolaǵa Dalanews.kz aqparattyq agenttiginiń júzdegen myń oqyrmanyna eńegimen el damýyna óz úlesin qosyp júrgen jastar týrasynda jazyp tanystyrýdy maqsat tutqanymyzdy túsindirgenimizde ol qasyn kerip, «meni ınternt pen áleýmettik jeliniń juldyzy qylmaqsyzdar ma?» dep aqsıa kúlgende kúnge totyqqan júzinde bir qýanysh sezimi júgirip ótkendeı boldy...
El damýyna eseli eńbegimen úles qosyp júrgen jas jigittiń tóteden qoıǵan suraǵyna kúlimdep basymyzdy ızeı berdim. Alataýdan esken samal aýany qushyrlana jutqan Nurbol áńgimesin bastap ketti.
– Meniń kólikke jastaıymnan qumar bolýyma ákem – Manastyń yqpaly zor boldy. Óıtkeni ol talaı jyl kólik júrgizip, kóptegen saparlarǵa shyǵyp, jurttyń alǵysyna bólengen adam. Onyń ústine kez kelgen er bala balalyq shaǵynda kólik júrgizýdi arman etpeı me? Kólikke mingen adam jer kórip, kózaıym bolady. Onyń ústine ákemiz barǵan jerleri jaıynda, jol boıy bastan ótkergen qyzyqty oqıǵalary jaıynda sapardan oralǵanda bizge maıyn tamyzyp turyp, áńgimelep bertin-di.
Sheshemizdiń ákemizdi kútip, talaı túnderdi uıqysyz ótkizgeni áli esimde. Biraq sol bir saǵynysh ákemiz úıge kirip kelgende shegine jetip baryp, basylatyn. Al ákemiz bolsa, moınyna asylǵan bizderdi qumary qanǵansha ıiskep, Aıaz ata sıaqty ákelgen bazarlyǵyn tartyp máre-sáre bolatyn. Sol túni bizdiń úıdiń shamy tún ortasy aýǵansha sónbeýshi edi. Búkil álemniń qýanyshy bizdiń úıge qonaqqa kelgendeı kúı keshýshi edim. Osyndaı tátti sezimder meniń temir tulparǵa degen qyzyǵýshylyǵymdy oıatty, – dep balalyq shaǵyn eske alǵan Nurbol áńgimesin ári qaraı jalǵady.
– Erjetken son bildirmeı, tıip qashyp ákemizdiń kóligin aıdap shyǵatynym áli esimde. Aýylda mashınany jasyryp aıdap shyǵýdyń ózi romantıka ekenin ózińizde biletin shyǵarsyz? Osylaısha 18 jasqa tolyp, mektep bitirgende atestat pen júrgizýshilik kýálik qolyma qatar tıdi. Sodan beri temir tulpardan taqymym ajyraǵan joq. Kólikti júrgize bilý úlken óner. Buzylǵan jerin dál taýyp, jóndeý kez kelgen adamnyń qolynan kele bermeıdi. Al men ákemniń arqasynda kólik jóndeýdi tez meńgerip aldym. Meniń týǵan jerim jazıraly Jarkent óńirin toǵyz joldyń toraby dep atasa bolady. Búginde Qazaqstan men Qytaıdyń arasynda kún saıyn júzdegen júk mashınalary ersili-qarsyly tynbaı aǵylyp jatady. Sondyqtan bizdiń jaqtyń jastary temir tulpardy taqymdap, alys saparlarǵa shyǵýǵa jany qumar. Qazir muny logıstıka dep atap júr ǵoı. Uzaq saparlarǵa shyqqaly beri elimizdiń júk tasymaldaý salasynda múmkindigi orasan zor ekenin baıqap júrmin. Bizdiń Jarkent óńiri saýda-sattyqqa, aýyl sharýashylyq ónimderin óndirýge qolaıly aımaq. Táýelsizdik jyldary elimizge enteleı engen naryqtyq qatynastar da jazıraly Jarkent jerin jatsynbaǵany belgili.
Sol kezde Reseı, Ózbekstan, Qyrǵyzstannan kelgen saýdagerler Qytaıdyń saýdasyn qyzdyrǵan edi. Dál osy ýaqytta ákemiz júk tasyp, otbasyn asyraýdy kásip qylǵan bolatyn. Táýelsizdiktiń arqasynda qazir bizder elimizdiń tranzıttik múmkindigin óz paıdamyzǵa jaratyp otyrǵanymyzǵa dán rızamyn. Buǵan shúkirshilik aıtýǵa tıispiz. Osy 30 jylda elimizde túrli mamandyqtar paıda bolyp, ony jas tardyn jatsynbaı, birden ıgerip ketýin Táýelsizdiktiń úlken jemisi dep bilemin. San túrli kedergiler men aýyr syndarǵa qaramastan, qol jetkizgen Táýelsizdigimiz árbir jastyń júregin aıryqsha tolqynysqa bóleıtini haq. Osy bir shynaıy sezim ózińdi týǵan elinniń patrıoty ekenińdi sezindiredi. Bizder elimizdiń ekonomıkasyn, ǵylymy men mádenıetin kóterip, damytýymyz kerek. Qazir bizdiń memleketimiz ne istese de, ne atqarsa da bárin jastarǵa arnap jatyr.
Demek, bizdiń býyn ortaq Otanymyz Qazaqstannyń ottanda ystyq ekenin bilip júrýi tıis, – degen Nurboldyń sózinen biz táýelsiz eldiń jastarynyń qanshalyqty ultjandy ekenin ańǵarǵandaı boldyq. «Atyń barda jelip júrip el tany» degen babalardyń qanatty sózin berik ustanǵan Nurboldan elimiz ben sheteldegi joldar jaıynda da syr sýyrtpaqtadyq.
– Qytaıdan tıep shyqqan júkti Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Tájikstanǵa jıi tasymaldap júrmin. Qytaıǵa barǵanda kóbinde aqyly avtobamdarmen júremiz. Olardyń jolyna jáne ony kútip ustaýyna qandaı da bir min taǵa almaısyn. Jol boıyndaǵy qyzmet kórsetý sapasy da joǵary. Eger jol boıynda dońǵalaǵyńyz jarylyp, kólikti damkratpen kóterip, dońǵalaq aýystyrǵanda jolǵa alaqandaı zıan keltirseńiz, avtobamdy árbir 50-100 shaqyrym saıyn baqylaıtyn transport kyzmetkerleri jedel kelip, qanshalyqty jerdi búldirgenińdi anyqtap, ony qaıta jóndeý úshin qansha shyǵyn shyǵatynyn sol jerde eseptep, aıyppul jazylǵan qaǵazdy qolyńyzǵa ustatady. Aıyppuldyń mólsheri óte qomaqty. Sondyqtan Qytaıdyń aýmaǵyna kirgende óte saq bolamyz.
Osydan biraz ýaqyt buryn bir oqıǵa boldy. Qazaqstandyq júrgizýshi Úrimjiden júk tıep keri qaıtyp kele jatqanda kóligi buzylǵan soń, aǵamyz sol turǵan jerinde kóligin jóndeı bastaıdy. Ózińizde bilesiz, kólikti jóndegen jerge maı tamyp, qolyń maıǵa shylanatyny belgili. Bizde jolǵa maıdy shelektep tókseń de, eshkim eshteńe demeıdi ǵoı. Sondyqtan álgi aǵamyz alańsyz kóligin jóndep jatqanda, joldyń kútimine qaraıtyn transport qyzmetkerleri kelip, jolǵa tamǵan maıdyń jıyrma tamshysyn sanap, sol jerde 700 dollar aıyppul salǵanda, ishki Qytaıdyń tártibin jetik bilmeıtin aǵamyz aıran-asyr bolǵan ǵoı. Sodan amalsyz aıyppuldy tólegen. Osydan-aq, Qytaıda jolǵa qalaı kútim jasaıtynyn baıqaý qıyn emes.
Mundaı qatań talaptar qoǵamda zańdylyqtardyń saqtalýyn qamtamasyz etetini belgili. Búgin asfálttyń betine maı tamshylatqan adam, erteń jolǵa shelektep tókpesine eshkim kepildik beredi. Al munyń sony jol kólik oqıǵasyn uryndyratyny aıtpasa da túsinikti. Jolǵa tamǵan jıyrma tamshy maı úshin aıyppul tólegen áriptesimniń áreketine keıbireýler kúlýi múmkin. Menińshe, bul jerde kúletin dáneńede joq. Halqymyzdyń qaharman uly Baýyrjan Momyshuly «Tártipke baǵynǵan qul bolmas» dep beker aıtpaǵan ǵoı. Kez-kelgen tárbıeniń bastaýynda qarapaıym talap jatatyny belgili.
Dana halqymyz shekten shyqqan eserge es kirgizip, tentekti tezge salyp otyrǵanyn tarıhtan bilemiz. Bul bir adamnyń nemese bir otbasynyń emes, bir rýly eldiń, búkil aýyldyń mindeti bolǵan. Sondyqtan tártipke moıynsuný, sózge toqtaý Qazaq halqynyn kanynda bar. Shyǵystaǵy kórshilerimizden úırenetin is óte kóp. Olardyń aıdaladaǵy avtobamdardy kún saıyn jýyp turatynyn mundaǵy jurtqa aıtsań, sendire almaısyń.
Qytaıdyń jolymen túnde júrgende eki qaptaldaǵy shamdar tań atqansha jaryq shashyp turady. O basta mıllardtaǵan halqyna qýat kózin jetkize almaı otyrǵan Qytaı bıliginiń jol boıyna sham jaǵyp, qaı sasqany degen oıǵa qalǵan edim. Sóıtsem onym beker bolypty. Jol boıyndaǵy shamdar eshqandaı qýat kózine jalǵanbaǵan, kúndiz kún kózinen qýat alyp, aınalany qoıý qarańǵylyq basqanda shamdar ózdigimen janyp, túni boıy jol boıyna samaladaı jaryq berip turady. Mine, dál osyndaı shamdardy bizde ornatýymyz kerek. Bul úshin sonshalyqty aqyl-oıdyń qajeti joq.
Kórshi eldermen alys-berisimiz ben barys-kelisimizdi jandandyrý úshin salynǵan «Batys Eýropa-Batys Qytaı» halyqaralyq kólik dálizi burynǵy Jibek Jolynyń ornyn basqany anyq.
Búginde Úkimet respýblıkalyq mańyzy bar joldardy shetinen jóndep, tipti keıbireýin kúrep tastap jańadan salyp jatqanyn kórip júrmiz. Sondyqtan aýyzdy qý shóppen súrte berýdiń qajeti joq. Sózimiz dáleldi bolý úshin aıtýǵa tıispiz, qazir ózim týyp-ósken Jarkent óńirinde aýyl arasyndaǵy joldar birtindep jóndelinip jatyr. Elimizdegi kúre joldardyń boıyndaǵy qyzmet kórsetý sapasy da eshqandaı eldikinen kem emes. Kórshiles Qyrǵyzstan, Ózbekstan men Tájikstanǵa barǵanda jol boıynan demalyp, saıalaıtyn kóleńke tappaı, qınalasań. Al bizde 50 shaqyrym saıyn ashana men janar-jaǵarmaı quıatyn stansylardy kezdestirýge bolady. Ózimizdiń keń dalamyzben júrgende, kóligiń synyp, jaısyz jaıttarǵa tap bolsań jurttyń bári kómek qolyn sozýǵa daıar. Jer betinde darhan minezdi Qazaq sıaqty keńpeıil halyq joq shyǵar. Qazaqstanda júk kóligin júrgizip, ary-beri júk tasýdyń ózindik mashaqaty jetip artylady.
Máselen, bizdiń soltústik, shyǵys aımaqtarda qysta júrýdiń ózi múmkin bolmaı qalatyny belgili. Alysqa barmaı-aq, myna Jońǵar qaqpasyn alaıyqshy, qysta bara qalsańyz úskirik boran 4,5 metrlik júk mashınańyzdy qarǵa kómip tastaıdy. Áı, mundaı qatal tabıǵatqa Eýropa men Qytaıdyń qala berdi kórshi Ortalyq Azıa elderiniń shopyrlary shydamaıtyn shyǵar?.. Omby qarǵa maltyǵyp, talaı jolda qalǵan kezderimiz boldy. Elimizdiń qutqarý qyzmetinde jumys isteıtin apaıtós jigitter áldeneshe ret kelip, azyq-túligi men janar-jaǵarmaıyn ákep, janymyzdy alyp qalǵanyn qalaı umytýǵa bolady? Ien dalada jatyp bizder memlekettiń qoldaýyn osylaısha sezindik. Sondyqtan tótenshe jaǵdaılar qyzmetiniń jigitterine alǵystan basqa aıtarym joq, – deıdi Nurbol.
– Árbir saparǵa shyqqan saıyn eseıtip, shynyǵa túskendeı bolam. Taǵy da aýylǵa jetkenshe asyǵam. Eldiń, týǵan jerdiń qadirin syrtta júrgende biledi ekensiń. Myna irgemizdegi Qytaıǵa saparlaǵanymda anamnyń tamaǵyn saǵynamyn. Ǵalamat jol salǵan Qytaıdyń tamaǵy maǵan o bastan-aq unaǵan joq. Qysyq kózdi kórshilerimiz tamaqtaryna hımıalyq dáriniń kúshimen ósken ósimdikterdi paıdalanady. Ol jaqta Qazaqstannan jetkizilgen taǵamdar úlken suranysqa ıe. Óıtkeni, bizdiń elimizde, jerimizde ósken astyq pen jemis-jıdektiń bári tabıǵı ǵoı. Sol sebepti Qytaıǵa barǵanda aýyldyń asyn saǵynamyn, – deıdi jastaıynan eńbekke aralasqan Nurbol.
Ol áńgime sońynda aldaǵy ýaqytta otbasyn quryp, elimizdiń demografıasyna úles qosqysy keletinin de aıtty. Qalyndyq ta daıyn bolsa kerek. Nurbolǵa saıtmyzdyń júzlegen myń oqyrmandary atynan baqyt tiledik.
