Sol bir zulmat jyldary NVKD-nyń qandy qolynan qurban bolǵan jazyqsyz adamdardy Almaty qalasynan 40 shaqyrymdaı jerdegi osy Jańalyq aýylynyń irgesine ákep kómgen.
1997 jyly prezıdent Nazarbaevtyń jarlyǵy shyǵyp, soǵan sáıkes «31 mamyr – Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý kúni» bolyp bekitildi.
«Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda Almaty oblysy ákiminiń qoldaýymen salynǵan Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryna arnalǵan mýzeı 3 ekspozısıalyq zaldan turady.
Repressıa jyldarynda jazyqsyz japa shekkenderdiń esimin máńgi este qaldyrý maqsatynda, jańa ekspozısıanyń 3 zalynda:
- «Qazaqstandaǵy 1916-1986 jj. aralyǵyndaǵy qýǵyn-súrgin tarıhy»;
- «Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý» («Rekvıem» zaly);
- «Ádilet» tarıhı-aǵartýshylyq qoǵamy jáne onyń qyzmetine qatysty eksponattar qoıylǵan.
1930-shy – 1950-shi jyldardaǵy qýǵyn-súrgin tarıhy týraly birinshi zaldyń eksponattary tanystyrady.
Olardyń qatarynda qazaqtyń zıaly qaýym ókilderi – M.Tynyshpaev, İ.Jansúgirov, J.Kúderın jáne basqalary týraly foto qujattyq materıaldar.
Sonymen qatar, osy zalda Almaty oblystyq İshki İster departamentiniń arhıvinen alynǵan, Almaty oblysy boıynsha tutqynǵa alynǵandardyń (qýǵyn-súrginge ushyrap, keıinnen aqtalǵandar) is kóshirmeleri qoıylǵan.
Stalındik lagerlerdegi tutqyndardyń ómiri tórt dıoramada ashyp kórsetilgen.
Jańalyq aýylynda atylyp, jerlengenderdiń jeke zattaryn da osy zaldaǵy taqyryptyq bólimderden kezdestirýge bolady.
«Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý» zalynda jazyqsyz jazalanǵan 4125 adamnyń aty men tegi mármár tasqa qashalyp jazylyp, qabyrǵalaryna ilingen. Olardyń qysqasha ómirbaıanyn (aqparat 2 tilde berilgen) osy zalǵa qoıylǵan aqparattyq dúńgirshekterden kórýge bolady.
Jańalyq aýylynda memorıal ornatýdyń bastamashysy bolǵan, repressıa qurbandary týraly 9 tomdyq «Azaly kitap» shyǵarmasynyń avtory Qazaqstandyq «Ádilet» tarıhı-aǵartýshylyq qoǵamynyń qyzmetine mýzeıdiń 3-shi zalynyń ekspozısıasy arnalǵan.
Mýzeıdiń ashylý saltanatyna Almaty oblysynyń ákimi Amandyq Batalov, İlıas Jansúgirovtiń uly – Saıat Jansúgirov, profesor, alashtanýshy Mámbet Qoıgeldıev, Jańalyq aýyldyq okrýginiń Ardagerler keńesiniń tóraǵasy Tursynǵalı Saýdabaev jáne Qazaqstandaǵy repressıa mýzeıleriniń basshylary, tarıhshylar, zıaly qaýym ókilderi, repressıa qurbandarynyń urpaqtary, t.b. shaqyryldy.
Amandyq BATALOV: «Biz olarǵa qaryzdarmyz...»
Mýzeıdiń ashylý saltanatynda Amandyq Batalov sóz sóıledi.
«Qazaqtyń óshpes rýhyn, jazyqsyz qurban bolǵan bozdaqtardyń eren erligin tanytyp turǵan bul jer – qasıetti jer.
Osy qasıetti jerde 4 myńnan asa ozbyr saıasat qurbandary máńgilikke kóz jumǵan. Olardyń barlyǵy – halyqtyń mańdaı aldy, ozyq oıly, birtýar azamattary edi.
Búgin Elbasynyń «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryna arnalǵan mýzeı ashyldy.
Dana halqymyz ótkenge – salaýat, bolashaqqa – ǵıbrat aıtqan. Tarıhyna qurmetpen qaraǵan.
Biz eldiń birligi, azattyǵy jolynda qasyq qanyn aıamaı, shybyn janyn shúberekke túıgen tulǵalardyń rýhyna bas ıip, taǵzym etemiz.
Bul mýzeı – Alashtyń iri qaıratkerleriniń, qyrshyn ketken bozdaqtardyń erligin, halyqtyń bıik rýhyn tanytar oryn bolady dep senemiz.
Mýzeıdiń jalpy alańy 535 sharshy shaqyrym metrdi quraıdy. Qurylys jumystaryna 288 mln qarjy bóldik.
Bizdiń endigi maqsatymyz – osy tarıhı jyldar oqıǵasyn, onyń jazyqsyz qurbany bolǵan azamattardyń esimderin jańǵyrtý, olardy máńgi este saqtaý.
Memleket basshysynyń «Uly dalanyń jeti qyry» maqalasnda elimizdiń tarıhı kezeńderindegi «Uly dala tulǵalary» týraly aıtylady.
Uly dalamyzdyń aıaýly perzentteri, el úshin janyn qıǵan arystarymyzdyń esimi – el júreginde dep bilemin», – dedi Almaty oblysynyń ákimi.
FOTO: Almaty oblysy ákimdiginen
