Bıyldan bastap «Jergilikti ózin-ózi basqarýdy damytý máseleleri boıynsha Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań qabyldanyp, nátıjesinde ózin-ózi basqarý júıesi túbegeıli jańartylatyn bolady. Atap aıtqanda, aýdandyq mańyzy bar qalalar, aýyldar men aýyldyq okrýgterdiń derbes búdjeti men komýnaldy menshigi paıda bolmaq. Ózin-ózi basqarý dydamytý «100 naqty qadam» - Ult jospary aıasynda Memleket basshysy júktegen tapsyrmanyń biri ekeni belgili.
Sonymen, Ulttyq ekonomıka mınıstrligi tarapynan naqty ne istelmek? 2018 jyldyń 1 qańtarynan bastap turǵyndar sany 2 myń adamnan asatyn aýyldardyń óz búdjeti bolady. Bul elimizdegi 1066 aýyl. Al 2020 jyldan bastap barlyq 2444 eldi-meken derbes búdjetin quryp, ony ózderi basqarýǵa múmkindik alady. Al qarjynyń jumsalýyn aýyl turǵyndarynyń ózderi qadaǵalaıtyn bolady.
– Bul birinshiden – jedeldik. Aýyl ákimi burynǵydaı aýdannan qarjy kútip otyrmaıdy. Ekinshiden – ashyqtyq. Aýyl ákimi jergilikti turǵyndardan quralǵan Keńestiń kelisiminsiz bir tıyn da jumsaı almaıdy. Úshinshiden – tıimdilik. Aýyl turǵyndary sheshimin tappaı jatqan kókeıkesti máselelerin ózgelerden jaqsy biledi. Demek, aýyl zıalysynyń úni estiletin bolady, – dep kesip aıtty, forýmǵa qatysqan Ulttyq ekonomıka vıse-mınıstri Aıbatyr Jumaǵulov.
Óz kezeginde forým jumysyn ashqan Aqtóbe oblysynyń ákimi Berdibek Saparbaev oblystaǵy eldi-mekenderdiń ózgeristerge daıyn ekenin jetkizdi. Onyń aıtýynsha, jańa jyldan bastap Aqtóbe oblysynda derbes búdjet halyq sany 6 aýdandyq mańyzy bar qalalarda jáne 43 aýyldyq okrýgterde engiziledi.
– Aýyl turǵyndary salyqtyń qaıda ketip jatqanynan habardar bolyp otyrady. Aýdan ákimi aýyldyń sheshimin tappaı jatqan máselelerin sheshýde qarjynyń joqtyǵyn aıtyp jaltara almaıdy. Jergilikti aýyl keńesi kez kelgen sátte qarjynyń qaıda jumsalǵanyn teksere alady, – dedi Berdibek Saparbaev.
Aqtóbe oblysynda osy jyldyń 9 aıynda jergilikti ózin-ózi basqarý qazynasyna 632 mln. teńge jınalǵan. Sonyń arqasynda aýyl turǵyndary balalar alańshasyn jasap, kóshelerdi jaryqtandyryp alypty.
Buny estigen aýyl ákimderi bir jelpinip qaldy. Endi aýyl ákimi qarjy bólinetin kez kelgen iste aýdanǵa jaltaqtamaı, óz aýylynyń úlkenderimen, aqsaqaldarmen aqyldasyp otyrmaq. Iaǵnı, jergilikti ózin-ózi basqarýdy damytý – naqty halyq bıligine jol ashady.
Forým barysynda Ulttyq ekonomıka mınıstrligine aýyl búdjeti neden quralady degen suraqtar tústi. Ony da uıymdastyrýshylar búge-shigesine deıin jiliktep túsindirip berdi.
Jergilikti ózin-ózi basqarý búdjeti salyqtyq jáne salyqtan tys túsimderden quralady. Salyqtyq túsimder:
- tólem kózinen salyq alynbaıtyn jeke tabys salyǵy;
- jeke tulǵalardyń múlik salyǵy;
- jeke jáne zańdy tulǵalardyń kólik salyǵy;
- eldi-meken aýmaǵyna jatatyn jeke jáne zańdy tulǵalardyń jerine salynatyn jer salyǵy;
- aýyl aımaǵynda ótetin avtomobıl joldary boıynda vızýaldy jarnamany ornalastyrýdyń salyqtyq tólemi;
Salyqtyq emes túsimder:
- memlekettik múlikti jalǵa berýden alynatyn tabys;
- komýnaldy menshikti satýdan alynatyn tabys;
- jeke jáne zańdy tulǵalardyń erikti jarnalary;
- «Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Kodeksi aıasynda qarastyrylǵan ákimder tarapynan alynatyn aıyppuldar;
- aýdandyq búdjetten alynatyn transfertter.
Atalmysh tizimge bir qosarymyz, zań aıasynda aýyl búdjeti shyǵyndala alatyn shyǵynnyń 19 túri aıqyndalǵan. Sonymen birge, jergilikti basqarýdyń óz komýnaldy menshigi bolady. Aýyl ákimderi, sol menshikti aýyl turǵyndarymen birge keńese otyryp, qalaı tıimdi paıdalaný kerektigin ózderi sheshpek.
Forým sońynda aýyl ákimderi úshin búdjetti qalaı tıimdi basqarý, esep berý jáne komýnaldy menshikpen jumys jóninde praktıkalyq semınarlar ótkizildi.
