بيىلدان باستاپ «جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋدى دامىتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ قابىلدانىپ، ناتيجەسىندە ءوزىن-وزى باسقارۋ جۇيەسى تۇبەگەيلى جاڭارتىلاتىن بولادى. اتاپ ايتقاندا، اۋداندىق ماڭىزى بار قالالار، اۋىلدار مەن اۋىلدىق وكرۋگتەردىڭ دەربەس بيۋدجەتى مەن كوممۋنالدى مەنشىگى پايدا بولماق. ءوزىن-وزى باسقارۋ دىدامىتۋ «100 ناقتى قادام» - ۇلت جوسپارى اياسىندا مەملەكەت باسشىسى جۇكتەگەن تاپسىرمانىڭ ءبىرى ەكەنى بەلگىلى.
سونىمەن، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى تاراپىنان ناقتى نە ىستەلمەك؟ 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ تۇرعىندار سانى 2 مىڭ ادامنان اساتىن اۋىلداردىڭ ءوز بيۋدجەتى بولادى. بۇل ەلىمىزدەگى 1066 اۋىل. ال 2020 جىلدان باستاپ بارلىق 2444 ەلدى-مەكەن دەربەس بيۋدجەتىن قۇرىپ، ونى وزدەرى باسقارۋعا مۇمكىندىك الادى. ال قارجىنىڭ جۇمسالۋىن اۋىل تۇرعىندارىنىڭ وزدەرى قاداعالايتىن بولادى.
– بۇل بىرىنشىدەن – جەدەلدىك. اۋىل اكىمى بۇرىنعىداي اۋداننان قارجى كۇتىپ وتىرمايدى. ەكىنشىدەن – اشىقتىق. اۋىل اكىمى جەرگىلىكتى تۇرعىنداردان قۇرالعان كەڭەستىڭ كەلىسىمىنسىز ءبىر تيىن دا جۇمساي المايدى. ۇشىنشىدەن – تيىمدىلىك. اۋىل تۇرعىندارى شەشىمىن تاپپاي جاتقان كوكەيكەستى ماسەلەلەرىن وزگەلەردەن جاقسى بىلەدى. دەمەك، اۋىل زيالىسىنىڭ ءۇنى ەستىلەتىن بولادى، – دەپ كەسىپ ايتتى، فورۋمعا قاتىسقان ۇلتتىق ەكونوميكا ۆيسە-مينيسترى ايباتىر جۇماعۇلوۆ.
ءوز كەزەگىندە فورۋم جۇمىسىن اشقان اقتوبە وبلىسىنىڭ اكىمى بەردىبەك ساپاربايەۆ وبلىستاعى ەلدى-مەكەندەردىڭ وزگەرىستەرگە دايىن ەكەنىن جەتكىزدى. ونىڭ ايتۋىنشا، جاڭا جىلدان باستاپ اقتوبە وبلىسىندا دەربەس بيۋدجەت حالىق سانى 6 اۋداندىق ماڭىزى بار قالالاردا جانە 43 اۋىلدىق وكرۋگتەردە ەنگىزىلەدى.
– اۋىل تۇرعىندارى سالىقتىڭ قايدا كەتىپ جاتقانىنان حاباردار بولىپ وتىرادى. اۋدان اكىمى اۋىلدىڭ شەشىمىن تاپپاي جاتقان ماسەلەلەرىن شەشۋدە قارجىنىڭ جوقتىعىن ايتىپ جالتارا المايدى. جەرگىلىكتى اۋىل كەڭەسى كەز كەلگەن ساتتە قارجىنىڭ قايدا جۇمسالعانىن تەكسەرە الادى، – دەدى بەردىبەك ساپاربايەۆ.
اقتوبە وبلىسىندا وسى جىلدىڭ 9 ايىندا جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ قازىناسىنا 632 ملن. تەڭگە جينالعان. سونىڭ ارقاسىندا اۋىل تۇرعىندارى بالالار الاڭشاسىن جاساپ، كوشەلەردى جارىقتاندىرىپ الىپتى.
بۇنى ەستىگەن اۋىل اكىمدەرى ءبىر جەلپىنىپ قالدى. ەندى اۋىل اكىمى قارجى بولىنەتىن كەز كەلگەن ىستە اۋدانعا جالتاقتاماي، ءوز اۋىلىنىڭ ۇلكەندەرىمەن، اقساقالدارمەن اقىلداسىپ وتىرماق. ياعني، جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋدى دامىتۋ – ناقتى حالىق بيلىگىنە جول اشادى.
فورۋم بارىسىندا ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنە اۋىل بيۋدجەتى نەدەن قۇرالادى دەگەن سۇراقتار ءتۇستى. ونى دا ۇيىمداستىرۋشىلار بۇگە-شىگەسىنە دەيىن جىلىكتەپ ءتۇسىندىرىپ بەردى.
جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ بيۋدجەتى سالىقتىق جانە سالىقتان تىس تۇسىمدەردەن قۇرالادى. سالىقتىق تۇسىمدەر:
- تولەم كوزىنەن سالىق الىنبايتىن جەكە تابىس سالىعى؛
- جەكە تۇلعالاردىڭ مۇلىك سالىعى؛
- جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ كولىك سالىعى؛
- ەلدى-مەكەن اۋماعىنا جاتاتىن جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ جەرىنە سالىناتىن جەر سالىعى؛
- اۋىل ايماعىندا وتەتىن اۆتوموبيل جولدارى بويىندا ۆيزۋالدى جارنامانى ورنالاستىرۋدىڭ سالىقتىق تولەمى؛
سالىقتىق ەمەس تۇسىمدەر:
- مەملەكەتتىك مۇلىكتى جالعا بەرۋدەن الىناتىن تابىس؛
- كوممۋنالدى مەنشىكتى ساتۋدان الىناتىن تابىس؛
- جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ ەرىكتى جارنالارى؛
- «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كودەكسى اياسىندا قاراستىرىلعان اكىمدەر تاراپىنان الىناتىن ايىپپۇلدار؛
- اۋداندىق بيۋدجەتتەن الىناتىن ترانسفەرتتەر.
اتالمىش تىزىمگە ءبىر قوسارىمىز، زاڭ اياسىندا اۋىل بيۋدجەتى شىعىندالا الاتىن شىعىننىڭ 19 ءتۇرى ايقىندالعان. سونىمەن بىرگە، جەرگىلىكتى باسقارۋدىڭ ءوز كوممۋنالدى مەنشىگى بولادى. اۋىل اكىمدەرى، سول مەنشىكتى اۋىل تۇرعىندارىمەن بىرگە كەڭەسە وتىرىپ، قالاي ءتيىمدى پايدالانۋ كەرەكتىگىن وزدەرى شەشپەك.
فورۋم سوڭىندا اۋىل اكىمدەرى ءۇشىن بيۋدجەتتى قالاي ءتيىمدى باسقارۋ، ەسەپ بەرۋ جانە كوممۋنالدى مەنشىكپەن جۇمىس جونىندە پراكتيكالىق سەمينارلار وتكىزىلدى.
