Ortasha jyldyq temperatýranyń artýy, qýańshylyq pen sý resýrstarynyń azaıýy Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵy salasy úshin qurylymdyq ózgeristerdi talap etip otyr. Bul syn-qaterlerge jaýap retinde elde tıimdi sý paıdalaný júıeleri engizilip, egistik alqaptardy ártaraptandyrý, aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshilerge arnalǵan qarjylyq qoldaý tetikteri damytylyp jatyr. 2030 jylǵa deıingi strategıalyq josparda qandaı maqsattar kózdelgen? Azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý men aýyl sharýashylyǵy ónimdiligin saqtaý úshin qandaı júıeli sharalar qolǵa alyndy? Sý únemdeý tehnologıalary qalaı júzege asýda? Osy jáne ózge de suraqtarǵa Aýyl sharýashylyǵy vıse-mınıstri Azat Sultanov jaýap berdi.
— Klımattyń ózgerýi men sý tapshylyǵy saldarynan aýyl sharýashylyǵyn beıimdeý úshin mınıstrlik qandaı sharalar qabyldap jatyr?
— Klımattyń ózgerýi jaǵdaıynda Qazaqstan aýyl sharýashylyǵy aldynda qýańshylyq, sý tasqyny men shóleıttenýdiń teris saldaryn barynsha azaıtý mindeti tur. Osyǵan baılanysty memlekettik organdar ǵylymı uıymdarmen, bıznes ókilderimen jáne qoǵammen birlesip, bul qaterlerdiń aldyn alýǵa baǵyttalǵan birqatar sharalardy iske asyryp keledi.
Uzaq merzimdi sheshim retinde egis alqaptaryn ártaraptandyrý, joǵary rentabeldi daqyldar kólemin ulǵaıtý, sý kóp qajet etetin jáne monodaqyldardy qysqartý, jerdi utymdy paıdalaný, sý únemdeý tehnologıalaryn engizý jáne sý tutynýdy esepke alýdyń sıfrlandyrylǵan júıesin engizý sekildi jumystar júrgizilýde. Sonymen qatar sý resýrstaryn tıimdi basqarýdy qamtamasyz etý úshin sýdy esepke alýdy tarıfteý jáne sıfrlandyrý júıesi de engizilip jatyr.
— Qýańshylyq pen sý tapshylyǵynan zardap shekken aýyl sharýashylyǵy óndirýshilerine qandaı memlekettik qoldaý túrleri kózdelgen?
— Tabıǵı sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılar saldarynan zardap shekken aýyl sharýashylyǵy óndirýshilerin qoldaý maqsatynda 2024 jylǵy 17 mamyrdaǵy №167 buıryqpen «Zıandy óteý qaǵıdalary» bekitildi. Atalǵan qaǵıdalarǵa sáıkes, keltirilgen zıan bir rettik negizde tótenshe jaǵdaılardyń saldaryn joıýǵa arnalǵan jergilikti búdjet qarajaty, uıymdar men erikti jarnalar esebinen óteledi. Qujatta ósimdik jáne mal sharýashylyǵy salalaryndaǵy zıandy óteý tártibi naqty kórsetilgen.
— Sý únemdeý tehnologıalaryn aımaqtyq deńgeıde engizý josparlanyp otyr ma?
— Sońǵy jyldary vegetasıalyq kezeńde sý az bolýy jıi baıqalady. Osyǵan baılanysty mınıstrliktiń basty mindetteriniń biri — sý tutyný júıesin tıimdi jolǵa qoıý. Qazirgi tańda sý kóp qajet etetin daqyldardy qysqarta otyryp, egis alqaptaryn ártaraptandyrý baǵdarlamasy júzege asyrylýda. Sonymen qatar sý únemdeý tehnologıalaryn engizý kezinde memlekettik qoldaý kórsetiledi.
Mysaly, 2025 jyly sý únemdeý tehnologıalarymen maqta egý kólemin 50 myń gektarǵa deıin ulǵaıtý josparlanǵan (2024 jyly – 1,9 myń gektar). Sondaı-aq sý únemdeý tehnologıalaryn paıdalaný arqyly sýarmaly jerler kólemin kóbeıtý jumystary júrgizilip jatyr. 2024 jyldyń ózinde mundaı jerlerdiń kólemi 101 myń gektarǵa artty, al qosymsha 57 myń gektar jer lazerlik tegistegish arqyly tegisteldi.
Jalpy, sý únemdeý tehnologıalaryn qoldanatyn sýarmaly jerlerdiń kólemi 470,1 myń gektarǵa jetti. 2030 jylǵa qaraı bul kórsetkishti 1 mln 362 myń gektarǵa deıin jetkizý josparlanǵan. Bul tehnologıalardy engizýge ınvestısıalyq sýbsıdıalar (shyǵynnyń 80%-yna deıin), sý berý qyzmetterin sýbsıdıalaý, jabdyqtardy nesıeleý jáne lızıń arqyly qoldaý tetikteri qarastyrylǵan.
— Mundaı klımattyq úderister aýyl sharýashylyǵyna qalaı áser etip otyr? Egis alqaptary qysqaryp jatyr ma? Mal sharýashylyǵynyń ónimdiligi tómendedi me?
— Sońǵy jyldardaǵy jaǵymsyz klımattyq qubylystar, mysaly, 2023 jyly Jambyl oblysyndaǵy qýańshylyq pen 2024 jyly soltústik óńirlerdegi sý tasqyny belgili bir shyǵyndarǵa alyp keldi. Máselen, 2023 jyly Qyrǵyz Respýblıkasynan sý jetkiliksiz kelýine baılanysty Jambyl oblysynda óńirlik deńgeıdegi tótenshe jaǵdaı jarıalandy. Nátıjesinde, QR Úkimetiniń 2023 jylǵy 26 qyrkúıektegi №834 qaýlysyna sáıkes, agroónerkásip kesheniniń 358 sýbektisine 8 049 gektar jer boıynsha zıan óteldi.
Al 2024 jylǵy sý tasqyny kezinde keıbir alqaptardy sý basqanyna qaramastan, egis naýqanyna keri áser etpedi — bul alqaptar aýyspaly par arqyly qalpyna keltirildi.
— Adaptasıalyq strategıalardy ázirleýge sheteldik sarapshylar tartyldy ma? Qandaı baǵyttarda yntymaqtastyq júrgizilip jatyr jáne qandaı nátıjeler bar?
— Memleket basshysynyń 2021 jylǵy 30 jeltoqsandaǵy tapsyrmasyna sáıkes 2021–2030 jyldarǵa arnalǵan agroónerkásiptik keshendi damytý tujyrymdamasy qabyldandy. Bul qujatta Qazaqstannyń «jasyl ekonomıkaǵa» kóshýi jáne 2060 jylǵa deıin kómirtek beıtaraptyǵyna qol jetkizý joldary aıqyndalǵan.
Osy maqsattardy júzege asyrý úshin halyqaralyq sarapshylardyń, sonyń ishinde BUU Azyq-túlik jáne aýyl sharýashylyǵy uıymynyń (FAO) qatysýymen kómirtek beıtaraptyǵyna qol jetkizý jónindegi Jol kartasy ázirlendi. Qazirgi tańda bul jospar qaralý ústinde jáne tabıǵı resýrstardy ornyqty basqarý, parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn azaıtý jáne klımatqa tózimdi tehnologıalardy engizý boıynsha keshendi sharalardy qamtıdy.
— Klımattyq qaterler jaǵdaıynda ornyqty aýyl sharýashylyǵyn damytý boıynsha ulttyq nemese óńirlik strategıa daıyndalyp jatyr ma?
— Iá, mundaı jumys júrgizilip jatyr. 2021 jyldyń sońynda qabyldanǵan 2021–2030 jyldarǵa arnalǵan agroónerkásiptik keshendi damytý tujyrymdamasy — ornyqty aýyl sharýashylyǵyn damytý boıynsha ulttyq strategıanyń negizi.
Ol aýyl sharýashylyǵy óndirisin ártaraptandyrý, ınovasıalyq tehnologıalardy engizý, jer jáne sý resýrstaryn utymdy basqarý sıaqty mańyzdy baǵyttardy biriktiredi. Sonymen qatar, «jasyl ekonomıkaǵa» kóshý tujyrymdamasymen jáne 2060 jylǵa deıin kómirtek beıtaraptyǵyna qol jetkizý strategıasymen tyǵyz úılestirilgen, bul aýyl sharýashylyǵy salasynyń uzaq merzimdi turaqty damýyn qamtamasyz etedi.
— Áńgimeńizge rahmet!