Elimizde atom elektr stansıasyn (AES) salý máselesi kúnnen kúnge ózektiligin arttyryp otyr. Alaıda, búginde Qazaqstan AES-ti qaı eldiń salatynyna qatysty naqty sheshim qabyldaǵan joq. Ázirge, tizimde turǵan tórt memlekettiń jobalyq usynystaryn qarastyryp, saraptaýǵa salmaq.
Byltyr qarasha aıynyń sońynda «Samruq-Qazyna» Qory fransýzdyq «Assystem» kompanıasymen yntymaqtastyq ornatyp, memorandýmǵa qol qoıǵan edi. Bul qujat elde atom elektr stansıasyn qurý kezinde kadrlar daıarlaý jáne tehnıkalyq keńes berý múmkindigin qarastyrady. Aıta ketý kerek, memorandým prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń Fransıaǵa sapary aıasynda jasaldy.
«Samuryq-Qazyna» qorynyń basshysy Almasadam Sátqalıevtiń aıtýynsha, boljamdy-energetıkalyq teńgerim 2032 jylǵa qaraı qýaty 2 400 MVt-qa deıingi atom elektr stansıasyn salý qajettiligin kórsetti. Stansıanyń jobasyn barlyq úzdik tehnologıalardy barynsha eskeretin halyqaralyq ınvestorlar júzege asyrýy tıis ekenin túsindirdi. Atap aıtqanda, ıadrolyq, negizgi jabdyqty jetkizýshiler retinde CNNC – qytaılyq kompanıa, KHNP – koreılik kompanıa, reseılik «Rosatom» jáne fransýzdyq EDF usynystary qarastyrylady. Generasıalyq jabdyq boıynsha negizgi jetkizýshiler General Electric jáne Doosan kompanıalary delindi.
Alaıda, qazir qoǵamda AES-ti Fransıa memleketi salady degen pikir jeldeı esip júr. Bul týraly «Qazaqstan atom elektr stansıalary» JSHS-niń atom energetıka bóliminiń ınjeneri Asýan Sıabekov egjeı-tegjeıli túsindirip berdi.
– Áleýmettik jelilerde AES-ti Fransıa memleketi salady eken degen aqparattar júr. Bizde qazir 4 kompanıadan turatyn short paraq jasaqtalǵan. Atap aıtqanda, Reseıdiń Rosatom, Qytaıdyń CNNC, Ońtústik Koreıanyń KHNP jáne Fransıanyń EDF kompanıalary. Barlyǵymen kelissóz birdeı deńgeıde júrip jatyr. Eshqaısysyna da basymdyq berilip otyrǵan joq. Endi reaktorlaryna keletin bolsaq, barlyǵynyń qýaty shamalas: 1200 – 1400 MVt. Byltyr qarasha aıynyń sońynda Prezıdent Fransıaǵa barǵan saparynda qaralǵan basty máseleniń biri – AES taqyryby boldy. Assystem kompanıasymen memorandýmǵa qol qoıylyp, onyń aıasynda AES salynǵan jaǵdaıda kadr daıyndaýǵa kómektesý, tehnıkalyq qadaǵalaý jumystary qarastyrylǵan. Bul fransýz kompanıasy bizge AES salyp beredi degen sóz emes. Onyń ústine bul kompanıa short-paraqta joq. Al AES salýy múmkin tizimde Fransıanyń EDF kompanıasy ǵana bar.
– AES salatyn aýdandy tańdaý máselesi qoǵamdyq talqylaýǵa shyǵarylady eken. Osy jóninde tarqatyp aıtasyz ba?
– Bul jerde jarıa tyńdaýlar ótedi. Biz AES salatyn aımaqtyń halqyn jınap, kezdesý uıymdastyramyz. Ol Almaty oblysynyń jergilikti atqarýshy organdarymen kelisilip jasalady. «Atom energetıkasyn paıdalaný týraly» zańnyń 12-tarmaǵy, 1-bóliminde ıadrolyq qondyrǵylardy ornatý boıynsha úkimettiń sheshimi kerektigi aıtylǵan. Demek, úkimet ony ózdiginen sheshe salmaıdy. Zań aıasynda jergilikti organdarmen jumys istep, solardyń kelisimi arqyly sheshim qabyldaıdy. Aıta ketý kerek, 2022 jyly 15 qarashada Almaty oblysy máslıhatynyń kezekten tys 29-shy sesıasy ótti. Onda hattama toltyrylyp, qujatta «Almaty oblysy Jambyl aýdany Úlken aýyly aýdanynda AES qurylysyn atalǵan aýyl turǵyndarymen sheshý kerektigi» kórsetilgen. Endi biz zań aıasyna súıene kele, AES salý máselesi boıynsha 28 aqpan kúni Almaty oblysy Úlken aýylynda jarıa tyńdaýlar ótkizemiz.
– Bıyl AES salatyn kompanıanyń aty atala ma?
– Energetıka mınıstrliginiń keńeıtilgen alqa otyrysynda mınıstr Bolat Aqsholaqov 2022 jyly Qytaı, Reseı, Fransıa, Ońtústik Koreıa sıaqty elderdiń jetkizýshilerinen tekserilgen reaktorlyq tehnologıalardyń qysqa tizimi jasalǵanyn eske saldy. Osy jyly reaktorlyq tehnologıany tańdaý boıynsha jumys júrgiziletindigin atap ótti.
