Qazaqstandyq ekonomıkalyq zertteýler ınstıtýty "Qazaqstan jáne jahandyq álem: syn-qaterler men múmkindikter" saraptamalyq sholýyn daıyndady, ony ázirleý kezinde belsendi qatysqan strategıalyq seriktester: BCG, PwC, Eýropalyq Qaıta Qurý jáne damý banki, Bretton-Výdsty jańartý jónindegi Komıteti. Instıtýt basqarmasynyń tóraǵasy Erlik Qarajan buny bylaı túsindirdi: «biz búkil álemge Qazaqstannyń basty álemdik máselelerdi sheshýge qatysý dárejesin, eldiń ashyq damýǵa baǵyttalǵandyǵyn, túrli salalarda tıimdi sheshimderdi izdeýge daıyndyǵyn kórsetkimiz keledi».
AEF-2019 alańynda adam kapıtaly máseleleri nelikten kóteriletin bolady? Jahandyq sıfrlandyrý áleminde bilim qol jetimdi bolyp kele, ǵalymdar arasyndaǵy básekelestik jańa kelbetke ıe boldy:birinshi orynǵa adam ekonomıkasy shyǵady.Qazaqstannyń halyqaralyq básekege qabilettiligin qalyptastyrýdaǵy jáne onyń ekonomıkalyq ósýin qamtamasyz etýdegi adamı kapıtaldyń rólin aıqyndaıtyn bizdiń elimizdiń básekege qabilettiligin arttyrýdyń mańyzdy faktory bolýy múmkin jáne bolýy tıis.
Sonymen birge, qalalar ózgeredi. Álem úlken qalalardyń, aglomerasıalardyń aınalasynda shoǵyrlanǵan. BCG Dırektorlar keńesiniń tóraǵasy Hans-Pol Búrknerdiń (Hans-Paul Barker) aıtýynsha, 2030 jylǵa qaraı qalalarda 5,1 mlrd.adam nemese álemdik halyqtyń 60% turatyn bolady. Ekologıalyq júkteme teńdesi joq, búgingi kúni qala turǵyndarynyń 10% - y ǵana Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń usynymdaryna sáıkes keletin barabar jaǵdaılarǵa ıe.
«Meniń oıymsha, teńdestirilgen ósimdi qamtamasyz etetin úsh sheshim bar. Birinshiden, qalalar ónerkásiptiń eńbek syıymdy jáne ekologıalyq kúrdeli salalaryn óńirlerge yǵystyra otyryp, óziniń ekonomıka qurylymyn tolyǵymen qalpyna keltirýge tıis. Olar jańa ekonomıkaǵa – shyǵarmashylyq jáne bilikti jumys kúshin talap etetin qyzmet kórsetý sektoryna baǵdarlanýy tıis. Ekinshiden, jergilikti bılik organdary qorshaǵan ortany lastaıtyndarǵa aıaýshylyq tanytpaı, salyqtar men aıyppuldardy kóbeıtpeýi tıis. Sonymen qatar, "qaldyqsyz jáne tuıyq sıkl" saıasatyn júrgizetin kompanıalarǵa naqty qarjylyq yntalandyrýlar usyný qajet.Úshinshiden, ulttyq úkimetter jumys kúshin aýmaqtyq josparlaý jáne josparlaý saıasatyn eleýli túrde qaıta qaraýǵa tıis. Adamdardy jumysqa azyraq barýǵa jáne shekteýli resýrstarmen bólisýge májbúrlep, «Adamdar ınfraqurylymǵa» prınsıpin ustaný kajet», - deıdi ol.
Álemdik ekonomıka da ózgeristerge ushyraıdy.«Qazaqstan jáne jahandyq álem: syn-qaterler men múmkindikter» ekonomıkalyq zertteýler ınstıtýtynyń saraptamalyq sholýynda atap ótilgendeı, qaýip-qater geosaıası jáne geoekonomıkalyq shıelenis jaǵdaıynda ekonomıkanyń ósý qarqyny álsiz bolady. Qaýip-qaterlerdi qabyldaýdyń jahandyq zertteý nátıjeleri boıynsha on respondenttiń toǵyzy negizgi derjavalardyń arasyndaǵy ekonomıkalyq jáne saıası qarama-qaıshylyqtardyń shıelenisýin kútýde.
«Álemdik ekonomıka qıyn kezeńdi bastan ótkizýde, – deıdi Halyqaralyq valúta qorynyń dırektor-taratýshysy Krıstın Lagard.
– Osydan bir jyl buryn ekonomıkalyq qyzmet qarqyny álemniń barlyq óńirlerinde jedeldengen. Alaıda, 2018 jyldyń ekinshi jartysynan bastap biz saýdadaǵy shıelenistiń kúsheıýine jáne qarjylyq jaǵdaılardyń qataıýyna baılanysty baıaýlaýdy baıqaımyz. Biz 2019 jyldyń sońynda jandaný bolady dep kútemiz, biraq ol, shamasy, turaqty emes jáne jaǵdaıdyń nasharlaý táýekelderine ushyraıdy. Osy táýekelderdiń qatarynda – naqty eldermen, mysaly, «breksıtpen» baılanysty belgisizdik, sondaı-aq saýda salasyndaǵy jalpy shıelenis jáne qarjy naryqtaryndaǵy úreıli kóńil-kúı, – dep esepteıdi ol.
Osy ózgeristerdi túsinetin jáne de jańǵyrtý prosesterin iske asyratyn elder men ulttar jańa ósý bolashaǵyna qol jetkizedi. Qazaqstan sońǵy álemdik ózgerister men trendterden habardar bolýǵa daıyn jáne turaqty bilim men ıdeıalarmen almasý prosesine belsendi qatysady. Osynyń arqasynda aldyńǵy qatarly álemdik derjavalarmen bolashaqqa qadam basýǵa múmkindik alady. Barlyq sarapshylar Astana ekonomıkalyq forýmy basty Orta Azıalyq alań bolyp tabylady degen pikirde, onda elder tap bolatyn táýekelder men múmkindikter jaıly jemisti talqylaýlar, sondaı-aq olardy sheshý joldary oılastyrylady .
